یکی از ما داره باز به اون یکی دروغ می گه

ریشه های دروغ به روایت روان شناسان و جامعه شناسان

جامعه‌شناسان و روان‌شناسان معتقدند در ارتباط با دیگران است که دروغگویی آموخته و استفاده می‌شود؛ وگرنه نیازی به دروغ نیست. بیشتر آدم‌ها با خودشان صادقند و صرفا ارتباط با دیگران،آنها را مجبور به دروغ‌گویی می‌کند. گاهی اگر راست بگویی کارت را از دست می‌دهی. گاهی اگر راست بگویی پدر و مادرت ناراحت می‌شوند.ولی اگر همیشه پاداش و منفعت به دنبال دروغ‌گویی حاصل می‌شود، اصلا چه اجباری است که راستش را بگوییم؟ و سوال آخر این‌که چگونه دروغ و دروغگویی بر یک جامعه‌ای حاکم می‌شود و گاه دروغگوها می‌برند و راستگوها می‌بازند؟ ...

دکتر رزاقی، روان‌شناس، معتقد است دروغ نوعی کتمان واقعیت است که معمولا از کودکی نشات می‌گیرد. مشاهده و یادگیری دروغ‌گویی از سوی والدین، دروغ‌گویی برای جلب توجه دیگران، انتقام‌گیری، رهایی از ترس وانتظارات بیش از اندازه صورت می‌پذیرد وتقویت دروغگویی نیز به دنبال عدم برخورد از سوی دیگران اتفاق می‌افتد. یکی از واضح‌ترین رفتار‌های والدین که باعث می‌شود کودک به سمت دروغگویی حرکت کند، انتظارات بیش از اندازه از کودک است. معمولا هنگامی که کودک خطا می‌کند، پس از اقرار و راست‌گویی، تنبیه است که انتظارش را می‌کشد و این رفتار می‌تواند باعث ‌شود که نه تنها کودک، بلکه بسیاری از ما بزرگ‌ترها هم با صداقت خداحافظی کنیم و درجوانی و بزرگسالی درگیر مشکلات خاص همان دوره زندگی‌مان شویم.

● دروغ‌گویی از جمع نشات می‌گیرد

در دروغ‌گویی، تنها خانواده‌ها موثر نیستند. از دیدگاه دکتر حبیب اله آقابخشی، جامعه‌شناس، از آنجا که دروغگویی از جمع نشات می‌گیرد بنابراین در سطح‌های کلان و خرد قابل بررسی است. شاید سوال‌هایی همچون: «ساختار جامعه تا چه حد مستعد دروغ‌گویی و دروغ‌پروری است؟ تا چه حد امکانات لازم را برای کاربردی شدن دروغ فراهم می‌کند؟» از دلایلی بوده که جامعه‌شناسان دروغگویی را اول از همه در سطح کلان جامعه یا سطح تحلیل ساختار اجتماعی بررسی کنند. به اعتقاد این جامعه‌شناس، اگر کلام صادقانه در جامعه پاداشی دریافت نکرده و بالعکس با برخورد منفی روبه رو بشود، این ساختار اجتماعی، افراد جامعه را به سمت دروغ‌گویی سوق می‌دهد. هنگامی که در جستجوی کار متوسل به پارتی می‌شویم و از این طریق موفق می‌شویم؛ هنگامی که با تعریف و تمجید‌های کذب خود، بازخوردهای مثبتی از مدیر خود دریافت می‌کنیم و هنگامی که در برخی جوامع احزاب و دولتمردان از وعده و وعید‌های کذب برای موفقیت سیاسی استفاده می‌کنند؛ دروغ در سطوح کلان جامعه رونمایی می‌شود و از آنجا که از منظر جامعه‌شناسی، دروغ آموختنی است بنابراین فرد در سطح جزیی‌تر این مجموعه، از طریق آموختن از دیگران، از جامعه و از فرهنگ در این مسیر قدم بر می‌دارد. به اعتقاد آقابخشی، «پس از مرحله ساختار اجتماعی، شبکه روابط اجتماعی جامعه قرار دارد؛ یعنی نهاد‌های اجتماعی، آموزش و پرورش و... پس از این مراحل است که به سطحی که آدم‌ها دست به عمل می‌زنند رو به رو می‌شویم؛ به طوری که هر قدر در جامعه‌ای به دروغ بهای بیشتری داده شود، مردم بر اساس آن بیشتر به سمت دروغ‌گویی قدم برمی‌دارند.»

● زن‌ها بیشتر دروغ می‌گویند یا مردها؟

دروغ‌گویی زن و مرد نمی‌شناسد. زن و مرد با توجه به شرایط خانواده‌ای که در آن تربیت شده‌اند می‌توانند دروغگو باشند یا نباشند. بنا به اعتقاد دکتر رزاقی: «وقتی افراد حقیقت وجودی و زندگی خود را نپذیرفته باشند، حال در رابطه با محل زندگی، نوع درآمد یا هر چیز دیگری، برای رسیدن به سطوح بالاتر متوسل به دروغ می‌شوند و در واقع به نوعی از خود واقعی‌شان می‌ترسند و از آن فرار می‌کنند.» جاوید سبحانی، جامعه‌شناس، در تحلیل این موضوع می‌گوید: «در ظاهر، این موضوع هیچ مشکلی نخواهند داشت اما در دراز مدت این رفتار چون جزو رفتارهای آموختنی است و از رفتار‌های ذاتی انسان نبوده و با آن متولد نمی‌شود، می‌تواند عدم رضایت باطنی و اضطراب‌های درونی را ایجاد کند.» به اعتقاد سبحانی، جامعه‌شناس،هرچه ساختار اجتماعی کشوری عقلانی‌تر باشد، دروغ‌گویی به میزان کمتری خودنمایی می‌کند. در این کشورها اخلاق، اخلاق مسوولیت است. بنابراین فرد جسارت ابراز فردیت را دارد و حتی مسوولیت این امر را به عهده می‌گیرد و قدرت رویارویی با نقد دیگران را دارد اما در جامعه‌ای که بر اساس عاطفه شکل می‌گیرد و بدون توجه به شرایط آدم‌های مختلف، ارزش‌هایی عام برای همگان در نظر گرفته می‌شود؛ خیلی‌ها سعی می‌کنند با پنهان‌کاری و از راه‌های غیر انسانی به خواسته‌هایشان برسند و چون دیگران با این عوامل به خواسته‌هایشان رسیده‌اند، سایرین نیز از این قبیل روش‌ها استفاده می‌کنند. در جوامع عاطفی که از عقلانیت فاصله دارد، فرد از ترس اینکه مبادا مانعی برایش ایجاد شود، به دروغ متوسل می‌شود اما در جوامع عقلانی، فرد مسوولیت رفتار خود را پذیرفته و هراسی ندارد.

● دروغ،‌ ریشه گناهان

در دین اسلام و سایر ادیان، از دروغ به عنوان ریشه گناهان یاد شده است. شاید یکی از دلایلش این باشد که هر دروغی، دروغ دیگری را در پی دارد. علی رضا باطنی، کارشناس ارشد حقوق و جانشین مرکز مدیریت حوزه علمیه اصفهان، در پاسخ به این سوال، به حدیثی از امام دهم اشاره می‌کند: «در روایتی از ایشان وارد شده است اگر همه بدی‌ها را جمع کنید و داخل اتاقی قرار بدهید و قفل کنید، کلید آن قفل، دروغ‌گویی است.» به عقیده باطنی،‌ از این حدیث می‌توان به اوج اهمیت راستگویی و زشتی‌های بی‌حد دروغگویی پی برد. بر اساس اظهارات وی، این صفت در واقعیت‌ها دگرگونی ایجاد می‌کند و در نهایت باعث دور شدن فرد از مبدا هستی می‌شود.

● دکتر پرویز رزاقی/ روان‌شناس - وقتی فرزندمان دروغ می‌گوید چه‌کار بکنیم؟

۱) اگر فرد دروغگو فرزند شماست، شما به عنوان پدر یا مادر باید در صدد حذف عوامل آسیب‌رسان برآیید. یعنی اگر احساس می‌کنید که برای کسب توجه بیشتر، فرزندتان دروغ‌ می‌گوید، باید به درک نیاز‌های عاطفی و روانی فرزندان خود توجه بیشتری کنید.

۲) اگر فرزندتان به خاطر راستگویی مورد تنبیه قرار بگیرد، طبیعی است که به دروغ‌گویی مایل می‌شود. پس در الگوی رفتاری خودتان تجدید نظر کنید و ضمن تقبیح رفتار نادرست و ارایه راه‌حل در همان زمینه، به خاطر راستگویی، به فرزندتان پاداش بدهید.

۳) والدین برای پوشش رفتار‌های خود حتی‌المقدور نباید در حضور فرزندان‌شان به دروغ متوسل شوند؛ مثال ساده‌اش همان جمله آشناست که: «اگر فلانی تلفن زد بگو من نیستم.» این دروغ ساده الگویی برای دروغگو شدن فرزند شماست.

۴) توانمندی‌های فرزندتان را شناسایی کنید و با توجه به ظرفیت جسمی یا روان‌شناختی فرزندتان کار یا مسوولیتی را از وی بخواهید که توانایی انجامش را داشته باشد تا در نهایت متوسل به دروغ‌گویی نشود.

افسانه بهرامی