خودروهای قاتل آلودگی هوا و سلامت مردم

آلودگی های ناشی از خودرو بیشترین نقش را در آلودگی هوای شهر و به تبع آن بیشترین تأثیر بر سلامت مردم را دارد

آلودگی های ناشی از خودرو بیشترین نقش را در آلودگی هوای شهر و به تبع آن بیشترین تأثیر بر سلامت مردم را دارد. دی اکسیدکربن، اکسیدهای گوگرد و نیتروژن به همراه دهها مواد سمی دیگر ترکیباتی سمی هستند که در اثر سوخت خودرو درسطح شهر پخش می شوند.

نوع و مقدار تولید این مواد سرطان زا که تاکنون ۱۷ نوع آن مشخص شده است بستگی به نوع سوخت، حرارت، میزان اکسیژن و عوامل دیگر متفاوت است.

ثابت شده است قسمت اعظم مواد سرطان زا بر اثر احتراق بنزین و گازوئیل در موتورها تولید می شود. به طور کلی با محاسباتی که انجام شده و با فرض اینکه اتومبیل ها در شرایط استاندار فنی کار نکنند، در عوض یک سال درشهری کوچک حدود ۰۰۰ /۴۰ کیلو ماده شیمیایی سرطان زا بر اثر احتراق بنزین و گازوئیل تولید و در هوا پخش می شود که این مقدار برای ایجاد سرطان در ۲ میلیارد موش کافی است.

بنابراین به خاطر سلامت انسانها و نسل های آینده باید توجه بیشتری به عوامل سرطان زا داشت. پیشرفت های ظاهری صنعتی و ساختمانی را با سلامت و رفاه بیولوژیکی انسانها اشتباه نکنیم و سلامت انسان در هر برنامه ریزی باید سرلوحه کارها باشد.

ازن به طور مستقیم در اثر سوخت خودرو وارد هوا نمی شود، اما وقتی گازهای هیدروکربنه در حضور نور خورشید با دی اکسیدنیتروژن ترکیب می شوند، ازن ساخته می شود.

این ترکیب ممکن است در سیستم تنفسی و مسیرهای هوایی تغییرات خطرناکی ایجاد کند و سبب سرفه، درد و خس خس سینه و کاهش توانایی ریه شود. حتی افراد سالم هم به این ماده حساسند.

دی اکسید گوگرد در اثر احتراق سوخت های حاوی گوگرد ایجاد می شود. استنشاق دی اکسید گوگرد راههای هوایی را ملتهب می کند و درکودکان و افراد مبتلا به آسم ایجاد مشکل می کند.

اکسیدهای نیتروژن هم در اثر آلودگی خودروها ایجاد می شوند. این ترکیبات در تولید ازن نقش دارند. اثرات مضر ترکیبات نیتروژنی بر سیستم تنفسی، مشابه اثرات ازن و دی اکسید گوگرد است.

مسمومیت با سرب که از مهمترین آلاینده های ماشین است می تواند توانایی ذهنی را کاهش دهد و به سیستم عصبی و سایر اندام ها آسیب برساند. حتی بلع یا استنشاق مقادیر کم سرب ممکن است خطرناک باشد ، چون این ترکیب با مقادیر کم هم در بدن تجمع پیدا می کند.

ترکیبات سرب در گازوییل کمتر از بنزین است، به همین خاطر استفاده از سیستم حمل و نقل عمومی در کاهش میزان سرب هوا موثر است.

بررسی ها نشان داده است حدود ۳۰ درصد دی اکسید کربن درنتیجه حمل و نقل جاده ای ایجاد می شود. دی اکسیدکربن از ترکیباتی است که درگرم شدن زمین نقش دارد.

بررسی ها در مرکز تحقیقاتی نیسان در ژاپن نشان می دهد یک خودرو غیراستاندارد درهرسال دو برابر وزنش دی اکسیدکربن تولید می کند.

برخی مواد آلاینده ناشی از سوخت خودرو مانند بنزن و فرمالدئید سمی اند و اثر سرطان زایی شان شناخته شده است.

این ترکیبات حتی در مقادیر کم خطرناک هستند و ممکن است موجب تغییرات ژنتیکی، نقایص مادرزادی و سایر بیماری های خطرناک شوند.

مشکل از کجاست؟

جالب اینکه ۲ قطعه زیست محیطی در خودروها وجود دارد که بسیار اهمیت دارد. این ۲قطعه عبارتند از: کنیستر (برای جذب بخارات بنزین) و کاتالیز کانور تور (که گازها و ذرات خروجی از اگزوز را کنترل می کند). متأسفانه اکثر آلودگی خودروها به دلیل نبود و یا تعویض دیرهنگام این دو قطعه است.

اگر این قطعه بعد از ۲ سال عوض نشود، استاندارد خودرویی که درسطح شهر درحال تردد است از یورو ۲هم پایین تر می آید. همچنان که قطعه کاتالیز اگر بعد از ۸۰ هزار کیلومتر تعویض نشود، مشکل ساز می شود.

برخی بیماری ها مانند آسم، بیماری قلبی و ریوی در مواقع آلودگی هوا تشدید می شوند. معمولا میزان آسیب ها بستگی به میزان قرارگرفتن در معرض مواد شیمیایی زیانبار دارد، یعنی مدت تماس با آلاینده ها و غلظت مواد شیمیایی خودروها آثار دراز مدت آلودگی هوا می تواند بیماری مزمن تنفسی، سرطان ریه، بیماری قلبی، و حتی آسیب به مغز، اعصاب، کبد و کلیه ها را شامل شود.

هرکدام از خودروهای امروزی، ۶۰ درصد کمتر از خودروهای دهه ۱۹۸۰، آلودگی تولید می کنند. اما چند برابر شدن استفاده مردم از وسائل حمل و نقل عمومی نسبت به آن دوران باعث شده تا کارشناسان مسائل زیست محیطی به فکر خارج کردن تدریجی بنزین سرب دار از چرخه سوخت مورد نیاز وسایل نقلیه بیفتند و میزان سرب موجود در هوا را که ماده شیمیایی بسیار خطرناکی است، کاهش دهند.

درسال «۱۹۹۰ انجمن هوای پاکیزه»، با طرح اصل هوای پاک، خط مشی جامع و کاملی را برای کاهش آلودگی موتور خودروها ارائه کرد تا دنیای اطراف را شفاف تر و درخشان تر کند. این انجمن زمینه و شرایط نظافت و تمیز کردن انواع سوخت ها، موتور خودروها، کامیون ها، اتوبوس ها و سایر وسائط نقلیه موتوری را فراهم کرد.

به همین منظور طرح معاینه فنی، به عنوان قانونی اجتناب ناپذیر برای حصول اطمینان سلامت موتور اتومبیل ها به تصویب رسید. در همان سال، همزمان با تصویب این قانون، تغییراتی در سیاست حمل و نقل درون و برون شهری ایجاد شد که به کاهش آلودگی هوا کمک کرد.

درحال حاضر اتحادیه اروپا با تغییر زیر ساختارهای صنعت خودرو و جهت بخشی این صنعت به سوی تولید خودروهای سبز و از سویی فرهنگسازی درجهت تغییر عادات مردم این کشورها در استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی، دوچرخه و... در پیشبرد این مهم گام های بلندی برداشت. تمهیدات اتحادیه اروپا به شرح ذیل است.

دی اکسید کربن تولید شده در سیستم حمل و نقل شهری، در اختلالات آب و هوایی نقش زیادی دارند.

موتورهای دیزلی نسبت به موتورهای بنزینی دی اکسید کمتری تولید می کنند اما خودروهای دیزلی در مقوله افزایش تولید فاکتورهای سرطان زا و ذرات معلق بیشتری را در محیط به جا می گذارند.

طرح ساخت خودروهای دوست با محیط زیست، ابتدا در خودروهای شخصی به کار گرفته می شود. انجمن اروپایی خودروسازان در نظر دارد تا سال ۲۰۱۳ میزان تولید دی اکسید کربن اتومبیل های شخصی را به حداکثر ۱۴۰ گرم در کیلومتر رساند.

روند پیشرفت این طرح، سالانه توسط انجمن ارزیابی خواهد شد. اتحادیه اروپا توافق نامه هایی مشابه با انجمن اتومبیل سازان امضا کرده است. از این رو خودروسازان بیش از گذشته به این مقوله پرداخته اند و انجمن خودروسازان کره ای، ژاپن و اتحادیه اروپا قصد دارند تمامی خودروها را به سقف ۱۲۰ گرم در کیلومتر کاهش دهند.

به منظور ترغیب مردم به خرید خودروهای سبز، برنامه هایی چون حراج، تخفیف و فروش شرایطی از دیگر برنامه های اتحادیه است. از سوی دیگر استقبال عمومی از نمایشگاه آخرین اتومبیل های ۴*۴ (خودروهای پرمصرفی که از سوی محیط زیست تایید نمی شوند) نشانگر این موضوع است که هنوز تمایل کافی به استفاده از خودروهای سبز وجود ندارد.

انجمن خودروسازان طرحی را به منظور تنظیم سولفور موتورهای بنزینی و دیزلی تقدیم اتحادیه اروپا کرده است. طرح پیشنهادی توسط اتحادیه تصویب شده و براساس آن استفاده از سوخت های بدون سولفور از سال ۲۰۰۹ اجباری شده است. به دنبال تصویب این طرح کارخانه های خودروسازی ملزم به تغییر سیستم موتورها هستند در غیر این صورت ۲۰ درصد از قیمت خودرو به عنوان جریمه از خودروساز توسط دولت دریافت می شود که جریمه بسیار سنگینی است.

برای رسیدن به مقاصد یاد شده، صنعت خودروسازی ملزم به ایجاد تغییرات اساسی درساختار محصولات خود است، تا از این پس اتومبیل ها سوخت کمتری مصرف کنند، موتورها کارایی بیشتری داشته باشند و وسایل نقلیه سبک تر بیش از پیش از مرسوم و متداول شوند. هم اکنون برخی از متدهای تکنولوژیک نظیر احتراق کامل سوخت، ساخت موتورهای ترکیبی و استفاده از سوخت هسته ای، درحال آزمایش است.

یکی از روش های مبارزه با آلاینده ها، استفاده از یک سوخت جایگزین است. کمیته سوخت جایگزین با هدف تامین حداقل ۲۰ درصد سوخت جدید برای خودروها تا سال ۲۰۲۰، مشغول به فعالیت است.

این کمیته روی سوخت های بیولوژیک، گاز طبیعی، هیدروژن و سوخت هسته ای کار می کند. سوخت بیولوژیک که هم اکنون نیز قابل دسترسی است دراتحادیه اروپا برای قریب به سه درصد از خودروهای دیزلی و گازوئیلی استفاده می شود. اتحادیه بر این اعتقاد است که با استفاده از سوخت بیولوژیک در سطح وسیع تر تا سال ۲۰۱۴ درحدود ۱۹میلیون یورو در صنعت استخراج و پالایش نفت صرفه جویی می شود.

گاز طبیعی نیز به نسبت سوخت های فعلی از میزان آلایندگی کمتری برخوردار است. براساس گزارش متخصصین بخش سوخت جایگزین درسال ۲۰۰۳، تا سال ۲۰۲۰ گاز طبیعی تنها می تواند جایگزین سوخت پنج درصد از خودروها شود. در ضمن قیمت مناسب این سوخت با استقبال عمومی مواجه خواهد شد.

هیدروژن یک سوخت مناسب با آلایندگی بسیار اندک است و از منابعی نظیر سوخت های فسیلی و سوخت های هسته ای به دست می آید. در سپتامبر سال ۲۰۰۷ اتحادیه اروپا طرح تولید سوخت های ئیدروژنی و هسته ای در سطح وسیع را تصویب کرد.

زیرا این دو سوخت آلودگی زیادی ایجاد نمی کنند و در ضمن در مصرف منابع انرژی نیز صرفه جویی می شود.

چه خبر از جریمه؟

اتحادیه اروپا برای کاهش آلودگی اتومبیل جرائم جالبی وضع کرده از جمله اینکه سرویس نکردن به موقع موتور اعم از تعویض روغن موتور و تعویض فیلترها و غیره که در بازدیدهای سه ماهه شامل ۲۰۰۰ یورو از سوی راننده می شود.

سوخت های مرغوب در اختیار رانندگان قرار ندادن که موجب تعطیلی دائم پمپ بنزین می شود.

نداشتن شرایط عملکرد ایده آل موتور و دستگاه های کاتالیزور و تقلیل دهنده آلاینده ها که موجب افزایش ۳۲درصدی مالیات خودروسازان می شود.

نبودن سرویس منظم و تنظیم موتور اتومبیل های بنزینی در تولید گازهای آلوده ساز بی شک سهم بسزایی دارد. به طور ی که تنظیم موتور را می توان اولین و مهم ترین گام در کاهش آلودگی هوا به حساب آورد. اگر در یک اتومبیل کاملا نو از نظر سیستم برق و سوخت تنظیم نباشد این موتور می تواند به مقدار زیادی هوا را آلوده سازد.

تنظیم موتور باید در طی بهره برداری طبق برنامه، انجام شود. عدم تنظیم موتور علاوه بر آلوده کردن محیط، سوخت زیادتری مصرف می کند. در کشورهای صنعتی، دستورالعمل های سرویس و تنظیم موتور در جدول های زمانی با اتومبیل صادر می شود. مسلما رعایت این موارد بر مخارج کلی اتومبیل ها نمی افزاید بلکه صرفه جویی در مخارج آن است.

نقش تاثیرگذار سوخت

سوخت بیشتر اتومبیل ها منبع فسیلی دارند و هنگام احتراق به مقدار زیادی هوا را آلوده می کنند.

برای کاهش آلاینده های ناشی از احتراق موتورها بهتر است گاز مایع را جایگزین سوخت های فسیلی کرد که در این راستا بعضی از کشورهای صنعتی از جمله ژاپن و امریکا پیشتازان این طرح بوده و به نتایج مطلوبی هم رسیده اند.

اگر چنانچه به طریقی امکانات تنظیم موتور برای رانندگان فراهم شود، گامی بسیار مثبت در جهت کاهش آلودگی و صرفه جویی در مخارج اتومبیل برداشته شده. یکی از راه های موثر، آموزش رانندگان از طریق تشکیل کلاس های آموزشی و رسانه های گروهی به ویژه تلویزیون می باشد که در مدت کوتاهی، بسیاری از رانندگان، اثرات تنظیم موتور را روی خودروهای خود ملاحظه خواهند کرد.

در سال ۱۹۶۳ میلادی نخستین قوانین مربوط به محدود کردن حجم آلاینده های اگزوز اتومبیل ها را تدوین کردند و تا سال ۱۹۸۳ میلادی استانداردهای تعیین شد که در دنیا تقریبا بی نظیر بود. چندین کشور دیگر نیز چنین روشی را در پیش گرفتند، مثل کشورهای هلند، کانادا، ژاپن و کره جنوبی و اعضا گروه استکهلم شامل اتریش، سوئد و نروژ و سوییس را می توان نام برد. اما در اواسط فوریه ۱۹۸۹ پارلمان اروپا از اعضای جامعه اقتصادی اروپا خواست تا به رقابت با استانداردهای آمریکای برخیزند.

علی رغم اینکه خطر آلودگی دود اگزوز اتومبیل ها مشخص بود مهندسان آمریکایی و بعدها مهندسین ژاپن و آلمان غربی راه هایی برای تقلیل دود اگزوز اتومبیل ها طرح های بهتری پیدا کردند. ولی بیشتر سازندگان اتومبیل در اروپا از کنار این طرح ها بی توجه می گذشتند و تصمیم گیری را در این مورد به تعویق می انداختند.

به گزارش سازمان حفاظت محیط زیست آمریکا تقریباً نیمی از منواکسیدکربن ئیدروکربن ها و اکسیدهای نیتروژنی که براثر احتراق سوخت های فسیلی وارد جو می شوند. از اگزوز اتومبیل های بنزینی و دیزلی خارج می شوند. اگر به فرض بازده موتوری ۱۰۰ درصد باشد. باید تمامی سوختی که وارد سیلندر می شود به طور کامل بسوزد اما چنین نیست بازده موتورهای بنزینی بین ۶۵ تا ۷۵ درصد و بازده موتورهای دیزلی بین ۸۰ تا ۹۰درصد است.

در اروپا کنفرانس استراسبورگ که در سال ۱۹۶۴ برگزار شد در آگاهی دولت ها و مردم نقش اساسی داشت و تقریباً در همه جای دنیا باعث بالا رفتن موج شکایات آنها از اداراتی می شود که باید در مقابل مسئله مبارزه با آلودگی از خود واکنشی نشان دهند قوانین زیر که راه حل های اساسی برای مقابله با آلودگی خودرو بودند هنوز در بسیاری از کشورها اجرا نمی شوند اما در صورت اجرا بهترین راه حل هستند.

- طرح نصب مبدلهای کاتالیزور برای بی خطرسازی دودهای اگزوز

- متوقف کردن اتومبیلهایی که احتیاج به تعمیر اساسی دارند و اجازه استفاده مجدد مشروط به رفع نواقص آنهاست

- ارزان کردن قطعات و لوازم یدکی اتومبیل و بدون فوت وقت در اختیار مصرف کننده قرار دادن

- ملزوم نمودن سازندگان اتومبیل های داخلی به تبعیت از استانداردهای جهانی در جهت طرح های رفع آلودگی هوا

- ایجاد مراکز کنترل مواد آلوده کننده خروجی از اگزوز وسائط نقلیه

- جایگزین کردن وسائط نقلیه عمومی به اندازه نیاز جامعه به جای وسائط نقلیه شخصی

- استفاده از سوخت گاز در کارخانجات که در مسیر شبکه گازرسانی است در صورت عدم امکان از سوخت گاز بایستی از سوخت های سبک و کم گوگرد استفاده نمایند

- نصب دستگاه های کنترل مواد آلاینده در کلیه قسمت های مورد نیاز کارخانه ها

- بازدید و نظارت مداوم بر نحوه فعالیت کارخانجات و ارائه پیشنهادات و ضوابط لازم به منظور کنترل آلودگی هوا ناشی از فعالیت آنها به مسئولین مربوطه

- مشخص نمودن مناطقی مناسب در خارج شهر و استقرار واحدهای صنعتی جدید و انتقال کلیه صنایع داخل شهر به آن مناطق

- آموزش همگانی و جلب همکاری ساکنین شهرها در استفاده از سوخت های مناسب

وسائط نقلیه یکی از منابع مهم آلوده ساز محیط زیست هستند که بیش از ۷۰درصد محیط زیست را آلوده می کند. استفاده کمتر از خودروی شخصی، استفاده از وسایل نقلیه عمومی، همچنین استفاده از دوچرخه و یا پیاده روی در صورت امکان، از مواردی است که در کاهش آلودگی هوا مؤثر است.

فراموش نکنید که تردد کمتر خودرو در سطح شهر یعنی آلودگی کمتر هوا و راه دیگر کاهش آلودگی هوا، تعمیر به موقع خودرو است. این کار علاوه بر کاهش آلاینده ها، طول عمر مفید موتور خودرو را هم بیشتر می کند.

تأثیر آلودگی هوا بر افراد مختلف متفاوت است. آسیب پذیری برخی افراد در برابر آلودگی هوا بسیار بیشتر از سایرین است. کودکان کم سن و سال و سالمندان بیشتر از دیگران از آلودگی هوا آسیب می بینند.

سازمان ها و نهادهای مختلفی در رابطه با این معضل، باید قوانینی را تدوین کنند و کشورهای صنعتی را ملزم به رعایت آن بکنند تا اندازه ای همکاری های کتبی و شفاهی آن ها را در این رابطه دریافت کرده اند که خود، گام مهمی محسوب می شود.

علیرضا سزاوار