آموزش های فنی و حرفه ای مناسب ترین ظرف برای پرورش مسائل تربیتی

انسان از منظر اسلا م موجودی است که رفتارهای تعیین کننده هویت او مبتنی بر مبادی معرفتی, میلی و ارادی است, لذا کار و حرفه به منزله عملی خواهد بود که بر آن مبادی استوار است

از چالش های اساسی تعلیم و تربیت در عصر حاضر چگونگی توجه به مسائل تربیتی و ارتقای آن در مسیر نظام آموزشی است به طوری که می توان گفت این امر یکی از شالوده های اساسی تعلیم و تربیت معاصر محسوب می شود که لا زم است به نحو مطلوب به آن پرداخته شود.

در پیشینه این بحث یعنی مسائل تربیتی و ارتباط آن با امور حرفه ای دیدگاه های مختلفی مطرح شده است که می توان آن را در دو مقوله کلی خلا صه کرد. دیدگاه فیلسوفان و علمای تعلیم و تربیت که توجه خاص به بعد تربیتی در این مسائل دارند و دیدگاه متولیان اقتصادی که توجه افراطی به بعد حرفه ای آن دارند، هر دو نظر نیاز به تامل دارد و درجای خود می بایست نقد و بررسی شود. ولی در این رابطه اسلا م دیدگاهی دارد که به صورت جامع به موضوع تربیت و ارتباط آن با مسائل علمی یا به عبارت دیگر فنی و حرفه ای پرداخته است که در اینجا به اجمال اشاره خواهیم کرد.

انسان از منظر اسلا م موجودی است که رفتارهای تعیین کننده هویت او مبتنی بر مبادی معرفتی، میلی و ارادی است، لذا کار و حرفه به منزله عملی خواهد بود که بر آن مبادی استوار است. پس میان مهارت های آموخته فرد و منظومه فکری و معرفتی او ارتباطی عمیق برقرار است و رخنه معرفی ندارد یعنی مهارت های او به مثابه جزایری جدا از افکار او نیست. به علا وه این ارتباط متضمن توجیه مناسبی نسبت به رفتار مهارت آمیز اوست، این توجیه معرفتی، مستلزم آن است که نقش و منزلت مهارت و حرفه در مجموعه زندگی انسان و حرکت وی به سوی غایت های مطلوب مشخص شود. لذا باید توجه داشت در این دیدگاه حرفه صرفا مترادف با مهارت نیست، مهارت مفهومی رفتارگرایانه است و به نحوی انجام کار ناظر است، اما کار و حرفه به معنای عمل، چون مبتنی بر مبادل معرفتی، میلی و ارادی است، واجد چیزی بیش از مهارت است.

چنین نگرشی به مهارت و حرفه و آموزش آن به منزله وسیله ای جهت رفع موانع تحول و تکامل است پس اگر انسان به کمک کار و حرفه می تواند خود را از حصار نیازها برهاند، کار و حرفه زمینه ساز و فزاینده عقل است چنانچه ترک آن زایل کننده عقل است. به علا وه حرفه نقش هویت سازی آدمی و شکل گیری برخی از شئون او را در بردارد، یکی از این شئون فعلیت یافتن توانایی های انسان است، با آموختن کار و حرفه ای معین، اموری در قلمروی وجود انسان تحقق می یابد. از همین گونه است احساس استقلا ل برای انسانی که صاحب حرفه ای است. احساس استقلا ل امری روانی است اما جنبه اقتصادی آن که ناشی از حرفه است در تکوین هویت او نقش چشمگیری دارد دوری از زندگی طفیلی پایه های استواری برای شکل گیری هویتی متمایز و مستقل فراهم آورده و احساس عزت و کرامت را با آن قرین می سازد. این هویت، هویت صرفا فردی نیست بلکه هویت اجتماعی و ملی را نیز در بر می گیرد. بیان این نکته ضروری است که آموختن سلسله ای از مهارت ها در صورتی تاثیر اساسی و بسزایی دارد که بر پایه مبادی معرفتی باشد و در غیر این صورت میزان تاثیر آن بسیار پایین خواهد بود. یاد گرفتن و آموزش حرفه امری لا زم برای اشتغال به حرفه است، پس اشتغال به حرفه به منزله عبادت خداست و گاهی به عنوان شکل برتر عبادت از آن یاد شده است. رسول اکرم می فرماید عبادت هفتاد جز» دارد و برترین جز» آن کسب حلا ل است و کسب حلا ل را با مجاهدت در راه خدا قابل قیاس دانسته اند. بر این اساس صاحب حرفه در منظومه فکری خود جایگاه برجسته ای برای کار و حرفه خود در نظر می گیرد چون عبادت در فرهنگ اسلا می به منزله صریح و در عین حال ارزشمندترین نحوه ارتباط انسان با مباحث قدسی معرفی شده است.

● نمونه هایی از آیات قرآنی

۱) کل نفس بما کسبت رهینه (سوره مدثر آیه ۳۸)

هر نفسی در گرو عملی است که انجام داده است

تاکید این آیه بر این است که هر کسی باید به نحو احسن آنچه را که می تواند انجام دهد و از هیچ عملی دریغ ننماید.

۲) ولا تنس نصیبک من الدنیا (سوره قصص آیه ۷۷).

بهره ات را از دنیا فراموش نکن.

در این آیه تاکید شده است که می باید در زندگی دنیوی خود به گونه ای عمل کنیم که خداوند برایت مقدر نموده است یعنی بهره برداری مثبت از امور دنیوی.

۳) بگو ای بنی اسرائیل چه کسی زینت های خدا را که برای بندگان خود آفرید حرام کرده است و از صرف روزی حلا ل و پاکیزه منع کرده است، بگو این نعمت ها در دنیا برای اهل ایمان است و خالص اینها (لذت کامل بدون الم) و نیکوتر از این ها در آخرت برای آنان خواهد بود. آیات خود را برای اهل دانش چنین روشن بیان می کنیم. (سوره اعراف آیه ۳۲)

۴) وجعلنا النهار معاشا (نبا» ۱۱).

و روز روشن را برای تحصیل معاش آنان مقرر ساختیم.

همه این آیات بیانگر این است که انسان می بایست در مسیر زندگی خود جامعه نگر باشد هم مسائل دنیایی را مورد نظر داشته باشد و هم مسائل آخرتی را.

افراط و تفریط در هیچ یک از آنها جایز شمرده نشده است. با این نگاه هر انسانی لا زم است بر اساس توانایی های که خداوند به او عطا فرموده است از نعمت های الهی برخوردار بوده و در مسیر تکامل انسانی حرکت نماید. کار، فعالیت، تلا ش و کلیه رفتارها و شئونات زندگی جزو لا ینفک دستورات الهی می باشد. نکته قابل توجه در بکارگیری و انجام این فعالیت ها توجه به اهداف خلقت است، یعنی هر فعالیتی که انجام می شود در راستای رسیدن به هدف نهایی خلقت که تقرب الهی است باید تفسیر شود. اگر با این نگاه به فصل و انفصال های دنیوی نگاه کنیم کلیه فعالیت های مادر جرگه عبادات الهی قرار خواهند گرفت.

● نمونه هایی از احادیث و روایات اسلا می

۱) رسول اکرم (ص) می فرماید:

خدایا در نان ما برکتی قرار داده و میان ما و آن جدایی نینداز که اگر نان نبود ما نماز نمی گذاریم و روزه نمی گرفتیم واحکام واجب پروردگار خویش را انجام نمی دادیم.(۱)

در این روایت تاکید بر تامین نیازهای مادی امری مشهود است چون این امر مشهود است چون این امور شرط لا زم حرکت به سوی مدارج عالی تر خواهد بود.

۲) امام صادق (ع) می فرماید:

التجاره تزید فی العقل (تجاره باعث افزایش عقل است).(۲)

حرفه و انجام امور حرفه ای و تجاری به نحوی سفارش شده آن زمینه ساز ارتقای عقل و باعث رفع موانع مادی انسان و به تبع آن جامعه خواهد شد.

۳) زراره نقل می کند:

مردی نزد امام صادق (ع) آمد و گفت دستم معیوب است و یارای کار با آن را ندارم، سرمایه ای نیز ندارم که بتوانم به داد و ستد بپردازم و محتاج و مستمند نیز هستم امام فرمود: با این حال به کار روی بیاورد و با سرت باربری کن و خود را از آن بی نیاز کن.(۳)

۴) امام محمد باقر (ع) فرمود:

اگر مرگ من در این حیات دررسد، مرگ در حالی به سراغ من آمده است که مشغول انجام یکی از فرامین الهی بوده ام تاعزت خود و خانواده ام را از تو و دیگران مصون بدارم.

فلسفه بیان این مطلب از سوی امام محمد باقر (ع) را این گونه نقل کرده اند که روزی ایشان با وضعیت کسالت باری در گرمای مدینه درحال داد و ستد بود که شخصی از ایشان می پرسد آیا پیرمردی با این حال در طلب دنیاست؟ و امام در پاسخ به ایشان و درجهت تاکید بر موضوع انجام امور تجاری و دنیوی در حد ضرورت این جملا ت را می فرمایند.

۵) حضرت علی (ع) و امام حسن (ع) می فرمایند:

کن لدنیاک کانک تعیش ابدا و کن لا خر تک کانک تموت و غدا

به گونه ای زندگی کن مثل این که همیشه زنده هستی و به گونه ای متوجه آخرتت باش که فردا خواهی مرد.

نویسنده : محمد کفاشیان

منابع در دفتر روزنامه موجود است.