خطر در کمین کلیه زنان باردار

«خانمی ۲۹ ساله هستم که سابقه ابتلا به سنگ های ادراری دارم آیا می توانم باردار شوم », «زنی ۳۴ ساله هستم که ۲ بار سابقه ابتلا به سنگ کلیه داشته ام در حال حاضر ۳ ماهه باردار هستم

«خانمی ۲۹ ساله هستم که سابقه ابتلا به سنگ‏های ادراری دارم. آیا می‌توانم باردار شوم؟»، «زنی ۳۴ ساله هستم که ۲ بار سابقه ابتلا به سنگ کلیه داشته‌ام. در حال حاضر ۳ ماهه باردار هستم...

می‌خواستم بدانم آیا خطر عود سنگ کلیه در بارداری وجود دارد؟» و...

سوال‏های مختلفی از این دست برای «سلامت» پیامک یا ایمیل شده است و خانم‌های زیادی در این‌باره از متخصصان راهنمایی خواسته‏اند. به همین دلیل سراغ دکتر فرزانه شریفی‌اقدس، متخصص اورولوژی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی رفتیم تا اطلاعات بیشتری درباره بروز سنگ‏های ادراری در دوران بارداری بدهند.

▪ شیوع سنگ‏های ادراری در زنان باردار چقدر است؟

به‏طور متوسط این عارضه در زنان باردار ۱ در ۱۵۰۰ شیوع دارد. البته احتمال تشکیل سنگ کلیه از جنس فسفات کلسیم در زنان باردار در مقایسه با زنان غیرباردار همسن آنها ۲ برابر بیشتر است. همچنین در زمان بارداری سنگ‏های

فسفات کلسیم ۳-۲ برابر بیش از سنگ‏های اگزالات دیده می‏شوند. از آنجا که در دوران بارداری، دفع ادراری کلسیم و همچنین pH ادرار طی ۳ ماهه دوم و سوم افزایش می‏یابد، ادرار قلیایی می‏شود، در نتیجه احتمال ایجاد سنگ‏های فسفات کلسیم در زنان باردار بالا می‏رود. درواقع شایع‌ترین علت درد شکم غیرمامایی در خانم‌های باردار که نیاز به بستری در بیمارستان دارد، سنگ‌های دستگاه ادراری است که بین عموم بیشتر با نام سنگ کلیه معروف است.

▪ شایع‏ترین نشانه‌های وجود سنگ ادراری چیست؟

شایع‌ترین نشانه‌های وجود سنگ ادراری، درد پهلو و انتشار درد به طرف پایین و کشاله ران و دستگاه تناسلی، احساس تهوع، سوزش ادرار و ادرار خونی است که زنان باردار باید آن را جدی بگیرند و سریع به پزشک مراجعه کنند. از دیگر علایمی که کمتر شایع است، می‏توان به درد قسمت تحتانی شکم، تب و لرز و استفراغ اشاره کرد.

▪ میزان بروز این سنگ‏ها بیشتر در چه دوره‏ای است؟

میزان بروز سنگ ادراری در ۳ ماهه دوم و سوم بارداری افزایش می‏یابد به‌گونه‏ای که حدود ۹۰-۸۰ درصد سنگ‌های ادراری در ۳ ماهه دوم و سوم علامت ایجاد می‌کنند و ۸۰ تا ۹۰ درصد سنگ‌ها بعد از ۳ ماه اول تشخیص داده می‌شوند.

▪ علایم بروز سنگ ادراری در زنان باردار و غیرباردار متفاوت است؟

علایم سنگ‏های ادراری در زنان باردار مانند علایم آن در غیربارداری است. معمولا یکی از علت?های مهم دردهای حاد شکمی که امکان دارد با علایم بارداری اشتباه گرفته?شوند، بروز سنگ ادراری است بنابراین لازم است بررسی بیشتری از نظر تشخیصی انجام شود زیرا تاخیر در تشخیص و معالجه مناسب و قطعی ممکن است نتیجه بارداری را به خطر بیندازد و باعث آسیب دائمی به‌ کلیه‏ها شوند.

▪ امکان دفع این سنگ‌ها در دوران بارداری چقدر است؟

اگر اندازه سنگ کمتر از ۴ میلی‌متر باشد، امکان دفع آن حدود ۸۵-۶۵ درصد است ولی اگر سنگ‌ها بزرگ‌تر از ۷ میلی‌متر باشد، احتمال دفع آن کاهش می‌یابد که همین مساله بعدها مشکلاتی را به وجود می‌آورد. مشکلاتی مانند درد سرکش، زایمان زودرس، عفونت ادراری، عفونت خون و ایجاد اشکال در ادامه بارداری.

▪ آیا در یک خانم باردار به‌راحتی می‏توان این مشکل را تشخیص داد؟

معمولا در زمان بارداری تشخیص سنگ‌های ادراری مشکل است زیرا نمی‌توان یک خانم باردار را در مواجهه با اشعه ایکس قرار داد. به‌خصوص در ۳ ماه اول و دوم بارداری نباید از اشعه یونیزان برای تشخیص استفاده کرد. علاوه بر این در بیشتر موارد برای از بین بردن این سنگ‏ها، به سنگ‌شکنی برون و درون‌اندامی نیاز است درحالی که این کار برای خانم‌های باردار و در تمام مدت بارداری ممنوع است و عوارضی برای جنین دارد. به‌علاوه، نمی‌توان خانم باردار را بیهوش یا جراحی کرد. گاهی هم ممکن است علایم شبیه به سنگ در سایر بیماری‌ها دیده شود که باعث گمراهی در تشخیص می‌شود.

▪ مثلا چه نوع بیماری‏هایی؟

مثلا آپاندیسیت می‌تواند در زمان بارداری علایمی شبیه سنگ ادراری ایجاد کند.

▪ پس چگونه می‏توان این عارضه را تشخیص داد؟

اولین اقدام تشخیصی، انجام سونوگرافی است. با سونوگرافی می‌توان سنگ داخل کلیه را مشاهده کرد. اما درصورت قرارگرفتن سنگ در حالب ممکن است نتوان با این روش محل دقیق سنگ را مشخص کرد.

▪ آیا احتمال دارد خانمی که سابقه ابتلا به سنگ ادراری ندارد در دوران بارداری دچار این مشکل شود؟

بله، دلایل متعددی در بروز این مشکل نقش دارند مثلا هنگام بارداری به دلیل افزایش هورمون پروژسترون در خون و شل‌شدن عضلات، حرکت?های دودی در حالب (لوله‌ای که ادرار را از کلیه به مثانه می‌آورد) کاهش پیدا می‏کند و درنتیجه محتویات آن خوب تخلیه نمی‎شود. حرکت دودی باعث رانده‏شدن ادرار و محتویات حالب به پایین می‌شود. علاوه بر این، بزرگ شدن رحم باعث واردشدن فشار بیشتر بر حالب‏ها و انسداد نسبی آن می‏شود که در نهایت تجمع ادرار در کلیه را به‌دنبال دارد که در اصطلاح علمی به آن «هیدرونفروز» می‌گویند. هیدرونفروز کلیه‌ها بین هفته‌های ۱۰-۶ بارداری ایجاد می‌شود و تا ۶-۴ هفته پس از زایمان نیز باقی می‏ماند. در دوره بارداری افزایش دفع کلسیم نیز احتمال ابتلا را بیشتر می‏کند.

▪ اگر خانمی به سنگ ادراری مبتلا باشد، می‏تواند باردار شود؟

اگر خانمی دچار سنگ در سیستم ادراری یا مبتلا به کلیه سنگ‌ساز فعال است، یعنی در

۶ ماه گذشته حداقل ۲ بار دچار سنگ ادراری شده‏، قبل از اقدام به بارداری باید به فکر درمان باشد. در مواردی هم که بروز سنگ‏های ادراری ارثی است، باید قبل از بارداری با متخصص ژنتیک مشورت کرد زیرا در این شرایط به سرعت سنگ ایجاد و معمولا باعث آسیب کلیه می‏شود.

▪ روش‏های درمان چگونه است؟

معمولا با توجه به محل سنگ، اندازه و عوارض آن می‌توان در مورد نحوه درمان بیماری تصمیم گرفت؛ مثلا گذاشتن کاتتر یا سوند در حالب. اگر بروز سنگ باعث انسداد و ایجاد عوارض نشده باشد، با درمان‏های محافظه‌کارانه مانند تجویز مایعات و دارو می‏توان منتظر شد تا سنگ دفع شود تا اینکه بارداری به پایان برسد اما اگر سنگ در حالب انسداد کامل ایجاد کرده و باعث ایجاد عفونت شده باشد، جان مادر در خطر است و باید انسداد را برطرف کرد. این مورد از اورژانس‏های پزشکی محسوب می‌شود. در مواردی هم که سنگ در حالب باعث ایجاد درد شدید و انسداد شده باشد، از روش گذاشتن کاتتر یا سوند در حالب می‏توان بهره گرفت. گاهی با همین اقدام، سنگ حالب دفع می‏شود در غیر این‌صورت، می‏توان سوند حالب را تا پایان بارداری نگه داشت و پس از زایمان، برای خارج کردن سنگ اقدام کرد. درمواردی که وجود سنگ اجازه عبور هیچ‌گونه کاتتر را از درون حالب ندهد، اجبارا باید یک مسیر تخلیه از راه پوست به سمت کلیه به‌طور موقت ایجاد کرد. : توصیه پایانی؟

خانم‌ها باید در دوران بارداری که آسیب‏پذیری بیشتر است، بروز علایم را جدی بگیرند و اگر سابقه ابتلا به سنگ ادراری عودکننده یا عفونت ادراری یا جراحی لگن و زایمان‌های پیچیده و مشکل دارند، فراموش نکنند که احتمال بروز سنگ ادراری در آنها بیشتر است.

مرضیه بهرام

دکتر فرزانه شریفی‌اقدس متخصص اورولوژی می‌گوید حاملگی، احتمال تشکیل سنگ کلیه را افزایش می‌دهد