آثار نظم در برنامه های دینی و دنیایی

استفاده نیکوتر و بیش تر از زندگی و جلوگیری از هدر رفتن سرمایه و استعداد, نیازمند برنامه ریزی دقیق و رعایت نظم در تمامی فعالیت هاست فردی که برای اوقات شبانه روز خود برنامه ای تنظیم کرده, کارهای شخصی و اجتماعی اش را در زمان مورد نظر انجام می دهد, بهره بیشتری را ازآن خود و دیگران خواهد ساخت

استفاده نیکوتر و بیش‌تر از زندگی و جلوگیری از هدر رفتن سرمایه و استعداد، نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و رعایت نظم در تمامی فعالیت‌هاست. فردی که برای اوقات‌شبانه روز خود برنامه‌ای تنظیم کرده، کارهای شخصی و اجتماعی‌اش را در زمان مورد نظر انجام می‌دهد، بهره بیشتری را ازآن خود و دیگران خواهد ساخت. عالم بر پایه نظم استوار است؛ هر پدیده‌ای در دستگاه آفرینش جای خاصّی داشته و نقش ویژه‌ای را عهده‌دار است؛ کرات آسمانی با سرعتی حساب‌شده و دقیق، در مدار معیّنی حرکت می‌کنند، فصل‌های سال و شب و روز با نظم شگفت‌آوری در پی هم می‌آیند و هر چیزی به اندازه و کیفیّت مناسبی آفریده شده است. خداوند می‌فرماید: انَّا کُلَّ شَیْ‌ءٍ خَلَقْناهُ بِقَدَرٍ «۱» ما همه چیز را به اندازه آفریدیم. حضرت علی علیه‌السلام در ضمن وصیّت‌نامه‌ای خطاب به دو فرزند بزرگوارش امام حسن و امام حسین علیهما السلام می‌فرماید: أوُصیکُما وَ جَمیعَ وَلَدی‌ وَ أَهْلی‌ وَ مَنْ بَلَغَهُ کِتابی‌ بِتَقْوَی اللَّهِ وَنَظْمِ أَمْرِکُمْ «۲» شما و همه فرزندانم و هر کس که نامه‌ام بدو رسد را، به ترس از خدا و نظم در کارهایتان، سفارش می‌کنم.

● نظم در برنامه‌های دینی‌

اسلام به عنوان دینی جامع و جهانی، بر برنامه‌ریزی در زندگی فردی و اجتماعی پیروانش تأکید کرده، به آنان سفارش می‌کند که تمامی کارهای خود را طبق برنامه و به طور منظّم انجام دهند و از بی‌نظمی بپرهیزند. در همین زمینه، مهم‌ترین احکام و مقرّرات خود را با نظم حاکم بر جهان، هماهنگ ساخته، مسلمانان را به رعایت دقیق آن فراخوانده است، تا آن‌جا که‌آنان باید اوقات نمازهای روزانه را با توجّه به گردش منظّم منظومه شمسی و حرکت زمین تعیین کنند، به طوری که (برای مثال) اگر نماز ظهر را حتّی‌ یک دقیقه پیش از رسیدن نیم‌روز یا نماز صبح را پیش از طلوع فجر اقامه کنند، از ایشان پذیرفته نیست. آغاز و پایان ماه مبارک رمضان نیز بایستی از گردش اعجاب‌برانگیز و دقیق کره ماه بر گِرد زمین مشخّص شود و آغاز و پایان روزه نیز با طلوع فجر و مغرب هماهنگ گردد. حجّ، این فریضه بزرگ عبادی، سیاسی در موسمی خاص از سال و در مکانی معیّن اجرا می‌شود. هر یک از آداب نمازهای جمعه و جماعت با نظم و انضباط ویژه‌ای به جا آورده می‌شود و در رفت و آمدها، وعده‌ها، ملاقات‌ها، تعلیم و تعلّم‌ها و در یک کلام در تمامی شئون زندگی، باید پایبند به نظم بود و با جدّیت هر چه بیشتری آن را به اجرا درآورد.

● آثار نظم و انضباط

نظم و انضباط در کارها، آثار و برکات فراوانی برای فرد و جامعه در پی دارد که برخی از آن‌ها عبارتند از: ۱. بهره‌گیرری بیشتر از زندگی: استفاده نیکوتر و بیشتر از زندگی و جلوگیری از هدررفتن سرمایه و استعداد، نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و رعایت نظم در تمامی فعالیت‌هاست. فردی که برای اوقات‌شبانه روز خود برنامه‌ای تنظیم کرده، کارهای شخصی و اجتماعی‌اش را در زمان مورد نظر انجام می‌دهد، بهره بیشتری را از آن خود و دیگران خواهد ساخت. از این رو، امام موسی کاظم علیه‌السلام به برنامه‌ریزی، تنظیم کارها و بهره‌گیری صحیح از وقت اشاره کرده، می‌فرماید: بکوشید که وقت خود را چهار قسمت کنید: بخشی برای مناجات با خدا، بخش دیگر برای امرار معاش، بخش سوم برای معاشرت با برادران و معتمدانی که عیوب‌تان را به شما می‌گویند و در دل به شما اخلاص می‌ورزند و بخش چهارم برای لذّت‌ها و کام‌جویی‌های مشروع تا برای سه بخش دیگر نیرو بگیرید.«۳» ۲. نتیجه‌بخشی کارها: حاکم‌کردن نظم و انضباط در کارها، موجب می‌شود که هرکاری بجا و بموقع انجام پذیرفته، نتیجه‌بخش و سودمند باشد. فردی که در جلسات، سخنرانی‌ها، رفت و آمدها، وعده‌ها و ... نظم را رعایت می‌کند، فعالیت‌هایش از نتیجه برتر و بیشتری برخوردار خواهد شد. امیر مومنان علیه‌السلام با توجّه به تأثیر نظم در نتیجه‌بخشی کارها، بر انجام این امور روزانه در وقت خود سفارش کرده، می‌فرماید: وَ أَمْضِ لِکُلِّ یَوْمٍ عَمَلَهُ، فَإِنَّ لِکُلِّ یَوْمٍ ما فیهِ «۴»کار هر روز را در همان روز انجام ده (و آن را به روز بعد موکول مکن)؛ زیرا برای هر روز کار خاصّی است (که مجال انجام عقب‌افتادگی‌ها را نمی‌دهد.۳. تنظیم افکار: ازجمله عوامل موثّر در نظم فکری انسان، رعایت نظم در رفتار فردی و اجتماعی است. کسی که در تمامی کارهایش پایبند به نظم‌است، افکار گوناگونش نیز از یک طبقه‌بندی و تنظیم خاصّی برخوردار شده، با داشتن این ویژگی برجسته و پسندیده، پلّه‌های رشد و کمال را شایسته‌تر و سریع‌تر طی خواهد کرد. امام خمینی(ره)، نظم فکری را نتیجه نظم در رفتار دانسته، می‌فرماید: اگر در زندگی‌مان، در رفتار و حرکاتمان نظم بدهیم، فکرمان هم بالطبع نظم می‌گیرد، وقتی فکر، نظم گرفت یقیناً از آن نظم فکری کامل الهی برخوردار خواهد شد.» «۵» ۴. جلوگیری از اتلاف عمر دیگران: کسی که در زندگی خود منظّم است و کارهایش را بر اساس یک برنامه‌ریزی حساب‌شده انجام می‌دهد، در برخورد با دیگران نیز نظم را رعایت کرده، از تلف‌شدن وقت و عمر آنان جلوگیری می‌کند، زیرا با اجرای نظم و سامان‌دادن فعالیت‌هایش، موجب خواهد شد که دیگران در مدّت زمانی که با او هستند، بیشترین بهره را برده، عمرشان پربارتر گردد. ۵. الگوبودن برای دیگران: فردی که زندگی، رفتار و حتّی‌ فکرش را منظّم کرده و به این ویژگی پسندیده، آراسته شده است، الگوی موثّری برای دیگران بوده، از همین راه آنان را به اجرای نظم و انضباط در کارها وا خواهد داشت.

● پیامدهای بی‌نظمی‌

همان اندازه که نظم و انضباط سرمنشأ آثار و برکاتی است، بی‌نظمی نیز پیامدها و نتایج ناهنجاری دارد که برخی را به اختصار برمی‌‌شماریم: ۱.خدشه‌دارشدن شخصیّت اجتماعی: از جمله عواملی که شخصیّت اجتماعی انسان را تحت الشعاع قرار داده، آن را خدشه‌دار می‌کند، بی‌نظمی در کارها و در برخورد با دیگران است، زیرا افراد جامعه به روشنی درمی‌یابند که فرد بی‌انضباط و نامنظّم، موجب هرج‌ومرج در کارها و هدررفتن وقت و عمر آنان شده، از پیشرفت و ترقّی‌شان جلوگیری می‌کند. به همین دلیل او را از بین خود رانده، برایش ارزش چندانی قائل نمی‌شوند. از این‌روست که علی علیه‌السلام، خدشه‌دارشدن آبرو و شخصیّت اجتماعی را موجب پستی و حقارت می‌داند: «مَنْ بَذَلَ عِرْضَهُ ذَلَّ» «۶» کسی که به آبرویش بی‌اعتنایی کند، پست می‌گردد. همو انسان را از کاری که سبب زشتی و از بین‌رفتن آبرویش در جامعه می‌شود، برحذر داشته است: لاتَفْعَلْ ما یَشینُ الْعِرْضَ وَ الْإِسْمَ «۷» کاری که آبرو و نامت را زشت می‌کند، انجام مده.۲. پایمال‌شدن حقوق دیگران: رعایت‌نکردن نظم، موجب پایمال شدن حقوق افراد و ستم بر آنان است. کسی که کارهای مردم را به تأخیر می‌اندازد وبه بعضی اجازه می‌دهد که ساعت‌ها وقتش را بگیرند، در نتیجه فرصت ملاقات با دیگران و انجام کارشان را از دست می‌دهد و نمی‌تواند به موقع جهت تدریس در کلاس درس، جهت انجام کار در محل کار و غیره حضور یابد. چنین فردی به دلیل بی‌نظمی در کارها، حقوق دیگران را پایمال کرده و به آنان ستم روا داشته است. امیر مومنان علیه‌السلام بی‌توجّهی به حقوق دیگران را از جمله دلایل تنهایی و بی‌یاوری انسان معرّفی می‌کند: مِنْ دَلائِلِ الْخِذْلانِ الْإِسْتِهانَةُ بِحُقُوقِ الْإِخْوانِ «۸» از دلایل [تنهایی و] دوری انسان از دیگران، سبک‌شمردن حقوق برادران دینی است و امام صادق علیه‌السلام آن را موجب پستی و خواری انسان می‌داند:تَرْکُ الْحُقُوقِ مَذَلَّةٌ «۹» پایمال‌کردن حقوق دیگران سبب خواری انسان است.۳.هدررفتن سرمایه‌ها: از بین ‌رفتن امکانات مادّی نیز یکی از پیامدهای بی‌نظمی است. به عنوان نمونه، اگر کسی برای برگزاری یک مراسم مهمانی، امکانات و غذای فراوان تهیّه کند ولی به دلیل بی‌برنامگی و سهل‌انگاری مهمان‌هارا بموقع از برنامه خود مطّلع نسازد و مراسم بدون حضور بیشتر آنان برگزار شود، هزینه و امکانات او هدر خواهد رفت و زحماتش بی‌نتیجه خواهد ماند. همچنان که عدم رعایت نظم در یک برنامه مهمانی موجب‌بربادرفتن سرمایه و زحمات میزبان می‌شود، در سرمایه‌گذاری‌های بزرگ و کوچک اجتماعی نیز عدم رعایت نظم می‌تواند خسارت‌های سنگین به بار آورد. امام علی علیه‌السلام با توجّه به تأثیر بی‌برنامگی و بی‌نظمی در ازدست‌دادن سرمایه‌های مادّی، می‌فرماید: سوُءُ التَّدْبیرِ مِفْتاحُ الْفَقْرِ «۱۰» بی‌برنامگی [و بی‌نظمی در کارها] کلید فقر و تهیدستی است.الهی زندگی بی‌نظم را نمی‌خواهیم. ان‌شاءالله خداوند به همه ما توفیق تقوی و نظم در امور عنایت فرماید تا مبادا جزو کسانی باشیم که هنگام فرارسیدن لحظه مرگ، یاد کارهای عقب افتاده‌مان بیفتیم و التماس بدون پاسخ، به خاطر یک روز زندگی بیشتر…‌ پس حالا باید قدر لحظات زندگی‌مان را بدانیم...

فاطمه سرفرازی

پی‌نوشت‌ها:۱.قمر (۵۴)، آیه ۴۹ . ۲. نهج البلاغه، نامه ۴۷، ص ۹۷۷. ۳.تحف العقول، حرّانی، ص ۳۰۲، بیروت . ۴. نهج البلاغه، نامه ۵۳، ص ۱۰۲۲ . ۵. سرگذشتهای ویژه از زندگی امام خمینی، مصطفی وجدانی، ج ۴، ص ۴۹ . ۶.شرح غررالحکم، ج ۵، ص ۱۴۳ . ۷.همان، ج ۶، ص ۲۷۵ .۸.همان، ص ۳۹ . ۹. بحارالانوار، ج ۷۸، ص ۲۴۲. ۱۰.شرح غررالحکم، ج ۴، ص ۱۳۲.