تعامل خواهر و برادر ثمره آموزش والدین در خانواده است

خواهر و برادر از واژه هایی است که در کنار واژه های پدر و مادر به مجموعه خانواده معنا می دهد

خواهر و برادر از واژه هایی است که در کنار واژه های پدر و مادر به مجموعه خانواده معنا می دهد. خانواده به عنوان بنیادی ترین نظام در هر جامعه ای بستر رشد و پرورش نسل آینده است. پدر و مادر به عنوان استوانه های خانواده و خواهر و برادر به عنوان پایه های آن خانواده ای را تشکیل می دهند که در آن مشارکت، همدلی، صمیمیت، یکرنگی، رفاقت و... حرف اول را می زند. بدون شک یکی از اولین وظایف هر پدر و مادری ایجاد صمیمیت و آرامش در فضای خانواده است تا در بستر آن امکان رشد و پرورش شخصیت فرزندان رخ دهد. بدون شک برقراری روابط صحیح بین خواهر و برادر به ارتقای سلامت روان آن ها و ایجاد فضای صمیمی و همدلی در خانواده می انجامد. بد نیست نیم نگاهی به اهمیت و نقش همراهی خواهر و برادر با یکدیگر و نقش والدین در برقراری روابط صحیح داشته باشیم. به این منظور با دکتر فریده هاشمیان نژاد، استاد علوم تربیتی و عضو هیئت علمی دانشگاه مشهد گفت وگو کردیم.

وی درباره اهمیت نقش خانواده بر ایجاد رابطه بین اعضای خانواده می گوید: روابط بین خواهر و برادر یا به عبارتی اعضای خانواده به طور مستقیم توسط والدین تنظیم می شود، زیرا ما ژنی به نام ژن رابطه نداریم. پس طبیعی است که نحوه تعامل خواهر و برادر با یکدیگر در واقع ثمره آموزش هایی است که آن ها در خانواده دیده اند. رابطه صحیح بین خواهر و برادر از چند بعد حائز اهمیت است.با توجه به این که ما هم اکنون از نظر جامعه شناختی در عصر خانواده هسته ای زندگی می کنیم این بحث بسیار جدی است. هم اکنون سال هاست خانواده ایرانی از مدل خانواده گسترده فاصله گرفته و تبدیل به خانواده هسته ای متشکل از پدر، مادر، خواهر و برادر شده است. نکته تاسف آور این است که هم اکنون در خانواده هسته ای نیز هر یک از اعضا به یک هسته تبدیل شده اند.

در بسیاری از خانواده ها اعضای خانواده به ندرت با هم نشست و برخاست می کنند. در چنین خانواده ای هرکسی اتاق مخصوص خودش را دارد و به هنگام حضور در منزل مشغول کار خودش است (داشتن اتاق جداگانه فی نفسه بد نیست) و به عبارتی نبود حس همدلی و یکرنگی در اعضای خانواده است که آن ها را به اتاق های خودشان می کشاند. اعضای خانواده فقط در منزل حضور فیزیکی دارند و هر یک در فضای ذهنی خود سیر می کند. هم اکنون شاهدیم که این فضا کم و بیش در بسیاری از خانواده ها جاری است. والدین باید دقت کنند که کسب استقلال فرزندان امری ضروری و اجتناب ناپذیر است اما مستقل شدن به بهای دور شدن اعضای خانواده از یکدیگر در واقع آغاز یک معضل در خانواده است که می تواند برای سلامت روانی اعضا مضر باشد.

احساس تنهایی، اضطراب و افسردگی اولین پیامد چنین فضایی در خانواده است. والدین باید آگاهانه زمینه مستقل شدن فرزندان از خودشان و از خواهر یا برادرشان را فراهم کنند بدون این که به فضای صمیمی خانواده لطمه ای وارد شود.فرزندان در چنین شرایطی یاد نمی گیرند احساسات، هیجانات، افکار و عقاید خود را در محیطی صمیمانه با یکدیگر ابراز کنند و در هر حالت احساس تنهایی و غریبی می کنند.دکتر هاشمیان نژاد به یکی دیگر از عوامل جدایی بین اعضای خانواده و فرزندان اشاره می کند و توضیح می دهد: تلویزیون در بسیاری از منازل مانع نزدیکی اعضا با یکدیگر می شود. اغلب آن ها دور هم جمع می شوند تا با هم تلویزیون ببینند و از تعامل و برقراری ارتباط و گفت وگو با یکدیگر بازمی مانند، یا این که اغلب به هنگام صرف شام یا ناهار به جای گفت وگو با هم سریال تماشا می کنند، در حالی که بهتر است تماشای تلویزیون در منزل محدودیت داشته باشد تا اعضا فرصت حرف زدن با یکدیگر را داشته باشند.

از طرف دیگر شاغل بودن پدر و مادر به علت انبوه مشکلات اقتصادی باعث می شود ضرورت رابطه صحیح بین خواهر و برادر بیش از گذشته احساس شود. اغلب والدین شاغل اوقات روز خود را خارج از منزل سپری می کنند و از حال فرزندان غافل هستند. ممکن است والدین بگویند که ما برای برآوردن احتیاجات مادی و امکانات برای بچه ها مجبور به کار کردن هستیم و وقتی نداریم برای آن ها بگذاریم ،اما مطمئنا نیازهای عاطفی بچه ها کمتر از نیازهای مادی نیست و خوب است والدین برای پرورش تمامی ابعاد جسمی و روانی بچه ها وقت بگذارند.در شرایطی که بیشتر خانواده های ایرانی درگیر مشکلات بسیاری ازجمله مسائل فوق الذکر هستند طبیعی است که ضرورت برقراری روابط صحیح بین خواهر و برادر اهمیت دوچندان پیدا می کند و اگر فرد از صمیمیت و محبت خواهر یا برادرش هم محروم شود، به راستی که دچار خسران شده است.

در این میان نمی توان از نقش والدین در ایجاد رابطه صحیح گذشت. خواهر و برادر می توانند در زندگی یاور هم باشند و مشکلات زندگی را تقسیم کنند به شرطی که توسط والدین بستر آن فراهم شده باشد.اغلب والدین متاسفانه تبعیض قائل می شوند منتهی با هدف خیر! یعنی به دختر خود بیش از پسر توجه می کنند تا او تشویق شود غافل از این که با این رفتار نادرست آن ها را از هم دور می کنند. بچه ها نیت والدین را نمی دانند و اعمال آن ها را می سنجند بنابراین خوب است که والدین متوجه باشند که باید نیت خود را به زبان آورند و در مواردی چون تبعیض، حتی گفتن نیت نمی تواند فایده ای داشته باشد زیرا نفس عمل، ناصحیح است. بچه ها والدین را بدون قید و شرط دوست دارند و می خواهند والدین هم همین طور باشند و به طور یکسان فرزندان را دوست داشته باشند در غیر این صورت از هم متنفر می شوند.

بنابراین با تبعیض بین فرزندان در واقع نطفه رابطه خراب بین فرزندان بسته می شود و مقایسه نیز می تواند ضربه بدی به فرزندان بزند. والدین هرگز نباید دختر و پسر خود را با هم مقایسه کنند زیرا باعث ایجاد آزردگی و دلخوری بین آن ها می شود و خواهر و برادر خود را رقیب یکدیگر می دانند، نه خواهر و برادری که باید یار و یاور یکدیگر باشند.وی به وجود رفتارهای حسابگرانه در برخی خانواده ها اشاره می کند و ادامه می دهد: رفتارهای حسابگرانه می تواند مخرب باشد.

به عبارتی والدین با این رفتارها، به فرزندان یاد می دهند که در قبال هر کاری که انجام می دهند باید چیزی دریافت کنند. فرزندان در چنین خانواده هایی شرطی می شوند و اگر کاری برای هم انجام می دهند منتظر پاسخ می مانند و اگر پاسخ درخوری دریافت نکردند، شاکی می شوند در حالی که ما می گوییم روابط بین اعضای خانواده باید بر مبنای عشق و علاقه باشد نه حسابگری و والدین باید به فرزندان خود یاد دهند که بدون قید و شرط همدیگر را دوست داشته باشند.پنهان کاری هم یکی دیگر از عادت های نادرست است که با هدف خیر توسط والدین انجام می گیرد غافل از این که مواردی که پنهان کاری می شود بالاخره آشکار می شود و اعتماد فرزندان در طول زمان از والدین سلب می شود.

به عبارتی زمینه تردید و سوءظن در روابط بین خواهر و برادر ایجاد می شود و بسیار مخرب است. توصیه اکید ما این است که والدین باید از خطاهای فرزندان بگذرند تا آن ها یاد بگیرند باید از خطای هم بگذرند. گذشت و بخشش آموختنی است و والدین باید با گذشت نشان دهند که همواره آماده بخشش هستند و در واقع آن را به فرزندان یاد می دهند. گاه باید فعالیت های مشارکت جویانه به همراه دختر و پسر خود انجام دهند تا آن ها نحوه تعامل با دیگران را تمرین کنند.

جداسازی و تفکیک کردن کارها همیشه هم خوب نیست و گاه لازم است یاد بگیرند باید با مشارکت دیگران کاری را به انجام برسانند، بچه ها در آن صورت یاد می گیرند که به هنگام کار گروهی باید حقوق دیگران را رعایت کنند، به نظر آن ها احترام بگذارند و عقاید خودشان را هم داشته باشند، این نحوه مشارکت در رشد و پرورش شخصیت فرزندان نقش اساسی دارد.