دستاوردهای طرح توسعه میدان گازی پارس جنوبی

پس از گذشت ده سال از اغاز توسعه میدان گازی پارس جنوبی این طرح ثمرات فراوانی برای ایران اسلامی داشته است که در این نوشتار به انها اشاره شده است

سالهای اولیه ساخت و ساز در عسلویه و طرح توسعه میدان گازی پارس جنوبی شاید زمان اندکی پس از آغاز طرح توسعه فازهای ۲ و ۳ پارس جنوبی توسط کنسرسیوم توتال فرانسه، گاز پروم روسیه و پتروناس مالزی، هرگاه گروهی از مدیران اقتصادی کشور و بازدید کنندگان صاحب نظر در عرصه های گوناگون اقتصادی از این منطقه زر خیز بازدید می کردند مدیر عامل وقت شرکت نفت و گاز پارس، با اشتیاقی وصف ناپذیر به تبیین دستاوردهای حاصله از توسعه فازهای گوناگون پارس جنوبی می پرداخت، جان کلام او و مدیران قبلی و کنونی این شرکت همیشه این بوده و هست که « ایرانی می تواند » و به حق با پیگیری مدیران علاقمند به رشد و شکوفایی و بالندگی شرکتهای ایرانی، هم اکنون به جرأت می توان ادعا کرد در طرحهای توسعه میادین گازی و نفتی کشور شرکتهای ایرانی می توانند تا بیش از ۶۵% از کالاها و تجهیزات صنعتی مورد نیاز پالایشگاهها را تأمین نمایند.

این مقاله سعی بر آن دارد هم اکنون که در آستانه ده ساله شدن شرکت نفت و گاز پارس طرحهای اجرایی در منطقه پارس و می باشیم و تقارن آن با سال شکوفایی و نو آوری و یکصد سالگی صنعت نفت به دستاوردهای ملموس حاصله از طرحهای توسعه میادین گازی پارس جنوبی بپردازد.

میدان گازی پارس جنوبی بزرگترین میدان گازی جهان به وسعت ۹۷۰۰ کیلومتر مربع می باشد که کشور ایران و قطر هر دو در این میدان شریک هستند. حق ایران ۳۷۰۰ کیلومتر مربع از این میدان یعنی درست ۳/۱ می باشد. با اینحال همین سهم یک سوم بیش از ۸% کل گاز جهان و ۵۰% کل گاز کشور ایران را تشکیل می دهد. ذخیره گاز این میدان ۱۴ تریلیون متر مکعب و ۱۸ میلیارد بشکه میعانات گازی می باشد.

دستاوردهای حاصله از طرحهای توسعه میدان گازی پارس جنوبی:

۱) صیانت از منافع ملی: با توجه به مشترک بودن میدان گازی پارس جنوبی میان ایران و کشور قطر، برداشت از این میدان برای هر دو کشور امری حیاتی بود. ایران اسلامی هنوز در آغاز راه سازندگی کشور قرار داشت و دست به گریبان با مسائل گوناگون پس از جنگ هشت ساله و بیشترین توجه خود را به برداشت از میادین نفتی مشترک و غیر مشترک معطوف کرده بود که کشور رقیب و همسایه جنوبی خلیج فارس یعنی قطر اولین قرارداد توسعه میدان گنبد شمالی یا همان ادامه میدان پارس جنوبی ما را امضاء کرده بود و برداشت از این میدان مشترک را با تمام توان آغاز کرد. از حدود سال ۱۹۹۲ این کشور قراردادهایی را به صورتSharing Production یا همان تولید مشارکتی با پیمانکاران توانمند خارجی و بیشتر آمریکایی و فرانسوی امضاء بهره برداری از این مخزن را آغاز کرد. یعنی هر فاز گنبد شمالی را با یک شرکت معتبر خارجی شریک می شد و بالطبع شرکتهای خارجی با اشتهای فراوان برای برداشت هر چه بیشتر تلاشی دو چندان می کردند. اما در این سوی آبهای گرم خلیج فارس طرح توسعه میدان گازی پارس جنوبی به صورتی جدی در مهرماه ۱۳۷۶ برای توسعه فازهای ۲ و ۳ پارس جنوبی امضاء شد. با این صورت یعنی قطر بیش از ۱۰ سال بود که از این میدان مشترک برداشت می کرد. شرکت ملی نفت ایران از همان آغاز پذیرش مسئولیت توسعه میدان مشترک پارس جنوبی با دعوت از پیمانکاران داخلی و خارجی با تمام توان برای به بهره برداری رسیدن مراحل گوناگون پارس جنوبی اقدام کرد. دستیابی به حقوق ج اا از این میدان در صدر تمامی فعالیتهای اقتصادی کشور قرار گرفت و تمامی ارگانها، سازمانها، شرکتها و کارخانجات داخلی از کوچک و بزرگ برای ساخت کالاهای مورد نیاز پروژه ها تلاشی مضاعف کردند که هم اکنون در ده سالگی پارس جنوبی ثمرات گرانقدر آن به خوبی روشن و آشکار است؛ که در موارد بعدی به تعدادی از آنها اشاره خواهد شد.

بنابر این با برنامه ریزیهایی که تاکنون برای توسعه میدان گازی پارس جنوبی صورت گرفته به جرأت می توان گفت ایران اسلامی می تواند در کوتاه مدت به اهداف از پیش تعیین شده خود در این میدان دست پیدا کند.

۲) دستیابی به خودکفایی در صنایع وابسته به صنعت نفت وگاز و افزایش سهم صنایع داخلی در ساخت و توسعه پارس جنوبی: کالاها و تجهیزات مورد نیاز برای ساخت هر پالایشگاه خشکی، سکوهای دریایی، خط لوله دریا، حفاری های توصیفی و تولیدی، نیروی انسانی متخصص و کارآمد و بسیاری از موارد دیگر هر یک دنیایی از نیازهای گوناگون بود که با اطلاع رسانی وسیع وزارت نفت و شرکت ملی نفت ایران و شرکت نفت و گاز پارس تمامی شرکتهای صنعتی برای ساخت این کالا ها دست به کار شدند شرکتهایی مانند شرکت کابل سازی ابهر، ماشین سازی اراک، ماشین سازی لرستان، آذر آب، لوله سازی اهواز، فولاد مبارکه صدرا، ... و به جرأت بیش از ۱۵۰ شرکت کوچک و بزرگ برای هر پروژه را می توان نام برد که هر کدام به نوعی در ساخت مراحل پارس جنوبی در حال فعالیت بوده و هستند. این امر هم اکنون تا به آنجا پیش رفته است که می توان سهم ساخت داخل را برای پروژه های پارس تا بیش از ۶۵% پیش بینی کرد. بالطبع قسمتی از قطعات مورد نیاز نیز تنها در کشورها و شرکتهای خاصی که بسیار انگشت شمار هستند تولید و وارد می شوند. با این همه در حال حاضر که کشورهای غربی در صدد تضعیف ج اا هستند و هر روز با تحریمهای گوناگون اقتصادی و سیاسی سعی بر دستیابی به هدف خود دارند حضور شرکتهای داخلی و توانمندیهای آنها را در این منطقه بسیار حائز اهمیت و توجه است. هم اینک در جای جای پروژه های پارس جنوبی رد پای محکم شرکتهای داخلی در ساخت و نصب کالاهای گوناگون را به راحتی می توان مشاهده نمود.

۳) رشد درآمد ناخالص ملی: از هر دو فاز پارس جنوبی پس از توسعه، ۶/۵۶ میلیون متر مکعب در روز گاز غنی از مخزن برداشت و پس از تصفیه ۵۰ میلیون متر مکعب گاز تصفیه شده و به اصطلاح شیرین تولید و به شبکه سراسری ارسال می گردد. علاوه بر آن از هر دو فاز ۸۰ هزار بشکه میعانات گازی تولید و صادر و یا به صنایع پتروشیمی ارسال می گردد که دارای قیمت بسیار خوبی در بازار جهانی است.تولید ۴۰۰ تن گوگرد نیز در هر روز انجام می شود که به عنوان یک عنصر مزاحم تلقی می شود؛ لیکن در طرحهای پارس جنوبی پس از گرانول شدن به خارج از کشور صادر می شود. تولید سالیانه ۱ میلیون تن اتان و ۰۵/۱ میلیون تن گاز مایع (LPG) نیز از تولیدات هر دو فاز پارس جنوبی می باشد. لازم به ذکر است میعانات گازی صادر شده که قیمت آن در بازار جهانی برای فروش بسیار مناسب است پس از ارسال به صنایع پتروشیمی و تبدیل آن به تولیدات گوناگون پتروشیمیایی گاه تا پانصد برابر می تواند ارزش افزوده پیدا کند. هم اکنون در آغاز ۱۰ سالگی پارس جنوبی از فازهای هشت گانه ای که تاکنون به بهره برداری رسیده است میزان ۲۲۰ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی و حدود ۳۲۶ میلیون بشکه میعانات گازی و بیش از ۵/۲ میلیون تن پروپان و بوتان « LPG » تولید شده است که با یک حساب سر انگشتی به راحتی می توان تأثیر تولیدات این میدان در رشد درآمد ناخالص ملی کشور را محاسبه نمود که این امر مطمئناً در رشد و شکوفایی صنایع داخلی، رشد و شکوفایی منطقه پارس، استان بوشهر، استانهای فارس و هرمزگان و نهایتاً تمام کشور بسیار مؤثر خواهد بود.

۴) ایجاد اشتغال: با یک بار سفر به عسلویه و بازدید از منطقه پارس و دیدن پالایشگاههای گاز، شرکتهای پتروشیمی و بسیاری از شرکتهای کوچک و بزرگ شاغل در این منطقه و نیز با دیدن شهر عسلویه و حومه آن، حتماً از تمامی شهرها و اقوام کشور مردمانی را در حال فعالیتهای گوناگون صنعتی، تجاری، اقتصادی، بازرگانی، خدماتی و ... مشاهده می کنید. با شروع طرحهای توسعه پارس جنوبی و نیاز به مشاغل گوناگون به سرعت جمعیت منطقه رو به فزونی گذاشت و به جرأت می توان گفت بین ۶۰ تا ۱۰۰ هزار نفر به صورت مستقیم در پروژه های گوناگون و مشاغل فوق الذکر مشغول به کار و فعالیت شده و هستند. به طور مثال در فازهای ۴ و ۵ حدود ۱۷ هزار نفر و در فازهای ۶ و ۷ و ۸ حدود ۱۷ هزار نفر در اوج فعالیت و ساخت مشغول به کار شده اند. احتساب نیروهای فعال و شاغل برای هر نفر که به صورت مستقیم در محلی مشغول به کار می شود با احتساب خانواده وی معمولاً چهار نفر در نظر گرفته می شود؛ یعنی در منطقه پارس حدود ۴۰۰ هزار نفر به صورت مستقیم و غیر مستقیم شاغل و حقوق بگیر هستند. این آمار به جز نفرات متخصص و شاغلی است که در اقصی نقاط کشور در شرکتها و سازمانهای مختلف برای ساخت کالا و خدمات مورد نیاز پروژه ها در حال فعالیت می باشند. بنابراین یکی دیگر از دستاوردهای توسعه پارس جنوبی ایجاد اشتغال می باشد.

۵) انتقال دانش فنی و ارتقاء تکنولوژی: یکی دیگر از دستاوردهای طرحهای توسعه میدان گازی پارس جنوبی انتقال دانش فنی ساخت قطعات مختلف مورد نیاز و تأسیسات پالایشگاهی می باشد. بالطبع تمامی شرکتهای درگیر برای ساخت قطعات مورد نیاز بایستی به علم روز و تکنولوژی جدید ساخت هر یک از آنها مجهز باشند که این امر به تدریج تاکنون توانسته است نقش بسیار مؤثری در بهبود کیفیت اقلام وکالاها ایفا نماید. آموزش نیروهای جوان و تازه استخدام که معمولاً ازنفرات برگزیده و نخبه دانشگاههای صنعتی کشور می باشند توسط شرکتهای پیمانکار اصلی ساخت پروژه ها یکی از اهداف وزارت نفت بود که با حصول این امر در فازهای ۱ تا ۸ پارس جنوبی هم اکنون در پروژه های در حال بهره برداری نیروهای جوان دیروز با تجربه ای بسیار گرانبها در حال اداره کردن امور پالایشگاهها هستند.

۶) ایجاد روحیه خود باوری و اتکاء به صنایع داخلی:

- ایجاد انگیزه و پشتیبانی از شرکتهای فعال در صنایع نفت وگاز و پیمانکاران عمومی

- رشد سازندگان، پیمانکاران و مشاوران ایرانی

برای باور موارد فوق الذکر به موارد ذیل توجه بفرمائید:

برای ساخت هر دو فاز پالایشگاههای پارس جنوبی و توسعه میدان بایستی

۱) دکل حفاری برای حفر چاههای توصیفی اولیه و سپس چاههای تولیدی وجود داشته باشد

۲) پایه سکوهایی که در دریا نصب می شوندبایستی ساخته و نصب گردد

۳) سکوهای تولید بایستی ساخته و نصب گردد

۴) خطوط ۳۲ اینچی لوله زیر دریا بایستی ساخته شده و سپس عملیات کوتینگ به منظور سنگین شدن آنها صورت پذیرد (مخلوطی از سیمان مخصوص و قیر)

۵) خطوط لوله ۵/۴ اینچی انتقال محلول منو اتیلن گلایکول ساخته و نصب گردد (هر یک از لوله ها با بعد مسافت میدان پارس جنوبی یا عسلویه حدود یکصد کیلومتر طول دارند).

۶) تأسیسات انتقال و بارگیری میعانات گازی از ساحل عسلویه تا عمق ۵/۱ کیلومتری دریا (SBM) ساخته و نصب گردد

۷) تجهیزات کامل پالایشگاههای خشکی ساخته و نصب گردد

۸) حدود ۱۵۰ هکتار زمین جهت ساخت پالایشگاه در نظر گرفته، تسطیح و آماده ساخت پالایشگاه گردد

۹) حدود هفت میلیون متر مکعب خاکبرداری و خاکریزی انجام شود

۱۰) حدود ۲۰۰ هزار متر مکعب بتن ریزی صورت پذیرد

۱۱) حدود ۳۵ هزار تن سازه های فلزی استفاده گردد

۱۲) حدود دو میلیون و سیصد هزار قطر اینچ لوله کشی و جوشکاری صورت پذیرد

۱۳)استفاده از حدود ۳۲ هزار تن تجهیزات

۱۴) حدود ۲۳۰۰ کیلومتر کابل کشی

۱۵) تولید حدود ۱۴۰ مگا وات برق ۱۶- تولید حدود ۱۶۰× ۶ تن در ساعت بخار

همه موارد فوق شاید قسمتی از تلاشهایی است که برای ساخت یک پالایشگاه دو فازی پارس جنوبی (خشکی و دریا) صورت

می گیرد که مطمئناً در ابتدای آغاز عملیات توسعه در کشور، قسمت عمده قطعات پالایشگاهها بایستی از خارج تأمین می شد اما با گذشت زمان اندکی مدیران فهیم کشور سعی در ایجاد خودکفایی در صنایع مذکور نمودند و حاصل اینهمه تلاش هم اکنون ساخت بسیاری از قطعات و تجهیزات مورد نیاز توسط شرکتهای دولتی و خصوصی داخلی است که به جرأت می توان ادعا کرد تعداد بسیار زیادی از آنها برای اولین بار در کشور و در پروژه های پارس جنوبی ساخته و به کارگیری شد مانند:

۱) تغییر کاربری یک کشتی Crain Barge به کشتی لوله گذار توسط شرکت تأسیسات دریایی ایران

۲) بازسازی مجدد دکل حفاری شهید مدرس توسط شرکت ملی حفاری ایران

۳ ) ساخت بارج ۱۲۴ متری جهت حمل و نقل سکوهای دریایی و پایه سکوها توسط شرکت صدرا

۴) ساخت کشتی لوله گذار دریایی توسط شرکت صدرا

۵)ساخت لوله های "۵۶ خشکی و "۳۲ دریایی توسط شرکت لوله سازی اهواز

۶) ساخت کارخانه کوتینگ لوله های "۳۲ دریایی و "۵/۴ در بوشهر توسط شرکت صدرا و در خرمشهر توسط شرکت تأسیسات دریایی ایران

۷)خرید یک دستگاه عظیم Crain Barge پنج هزار تنی توسط شرکت صدرا

۸) ساخت سکوهای تولید گاز در کشور برای اولین بار در پروژه فازهای ۲ و ۳ و ساخت باقی سکوها بطور کامل در کشور (یارد صدرا، یارد خرمشهر، یارد بندرعباس) توسط شرکتهای داخلی. لازم به ذکر است تا پیش از آغاز طرح توسعه فازهای پارس جنوبی حتی پایه های سکوهای دریایی نیز در خارج از کشور ساخته می شد چه رسد به سکوهای تولیدی که نیاز به تکنولوژی روز دنیا داشته و دارای حساسیت بسیار زیادی می باشند.

۹) ساخت مخازن دو جداره LPG برای اولین بار در کشور توسط متخصصان داخلی در فازهای ۴ و ۵ پارس جنوبی

۱۰ ) لوله گذاری دریایی برای اولین بار توسط شرکت ایرانی تأسیسات دریایی ایران در فاز یک

۱۱) ساخت اولین گوی شناور انتقال میعانات گازی توسط شرکت ایرانی صدرا برای فازهای ۶ و ۷ و ۸ پارس جنوبی

۱۲) عقد قراردادهای عظیم چند میلیارد دلاری در قالب بیع متقابل و فاینانس برای توسعه فازهای گوناگون پارس جنوبی

۷) توسعه پژوهش و فعالیتهای علمی: طرحهای توسعه ای میادین گازی پارس جنوبی، پارس شمالی، گلشن و فردوسی در عمل مانند یک دانشگاه عظیم عمل می کند که می توان تمامی رشته های دانشگاهی، تخصصی، فنی و مهندسی را در آن پیدا کرد، آموزش داد و نیز در طول زمان اجرای پروژه ها به انواع پژوهشها و مطالعات مورد نیاز دست زد. هم اکنون شرکت نفت و گاز پارس و شرکت ملی نفت ایران و همچنین پژوهشگاه صنعت نفت، گامهای مهمی را در این خصوص برداشته اند.

۸) بی اثر کردن تحریمها: یکی دیگر از دستاوردهای طرحهای توسعه پارس جنوبی مبارزه با تحریمهای اعمالی از سوی کشورهای غربی است که در قالب محدود کردن فعالیتهای بانکی با شرکتهای ایرانی، محدود کردن سرمایه گذاری در ایران، جلوگیری از فروش و ارسال قطعات مورد نیاز، جلوگیری از ورود تکنولوژی و در نهایت تبلیغ ضعف دولت در اجرای پروژه های عظیم نفت وگاز در حال انجام می باشد. با مطالعه موارد فوق الذکر قبلی به راحتی می توانیم دریابیم که اجرای پروژه های مذکور گام های بسیار مهم و تأثیرگذاری در بی اثر کردن تحریمهای ناجوانمردانه غرب علیه جمهوری اسلامی ایران می باشد.

۹) تمرین مدیریت پروژه توسط شرکتهای ایرانی: مطمئناً تا قبل از آغاز طرحهای توسعه میدان گازی پارس جنوبی، شرکتهای داخلی ایرانی یا به صورت دولتی فعالیت می کردند و یا اینکه همواره به عنوان زیر مجموعه و یا Joint با شرکتهای خارجی (بصورت خیلی محدود) در اجرای پروژه های بزرگ دخیل بوده اند اما امروزه شاهدیم در کشور شرکتهایی به عنوان طراح، مجری و ناظر ساخت پالایشگاههای عظیم پارس جنوبی و دیگر پروژه های صنعت نفت رشد کرده و حتی در خارج از کشور نیز به اجرای پروژه ها می پردازند. شرکتهای بزرگی مانند پتروپارس، نیکو، اویک، تأسیسات دریایی ایران، ایدرو، قرارگاه خاتم الانبیاء، صف، صدف، صدرا، تهران جنوب، آبژ و ... دهها شرکت بزرگ و کوچک دیگر.

این دستاوردها نیز یکی دیگر از مهمترین دستاوردهای طرحهای توسعه میدان گازی پارس جنوبی می باشد.

علی ایحال تمامی موارد فوق الذکر این مقاله تنها قسمتی از دستاوردهای توسعه مراحل ۲۸ گانه پارس جنوبی است که انشاء ا... در فرصتهای بعدی سعی بر آن داریم از منظری متفاوت به آنها نگاهی بیندازیم.

یادمان نرود تا پیش از این صنعت ما از ورود به بحث ساخت صنایع دریایی و سازه های دریایی مورد نیاز کشور هراس داشت ولی هم اکنون نه تنها سازنده این قطعات که صادر کننده آنها نیز به خارج از کشور می باشیم.

مجید بوجارزاده

کارشناس ارشد تحقیق در ارتباطات

کارشناس ارشد تبلیغات و روابط عمومی در شرکت نفت وگاز پارس