استناد به منابع الكترونیك در مقالات علمی

با گسترش روزافزون كاربردهای اینترنت و اطلاعات الكترونیك در عرصهء پژوهش, رعایت حقوق صاحبان آثاری كه حاصل تلاش خود را در شبكه جهانی اینترنت در اختیار پژوهشگران دیگر قرار می دهند ضروری به نظر می رسد

با گسترش روزافزون كاربردهای اینترنت و اطلاعات الكترونیك در عرصهء پژوهش، رعایت حقوق صاحبان آثاری كه حاصل تلاش خود را در شبكه جهانی اینترنت در اختیار پژوهشگران دیگر قرار می‌دهند ضروری به نظر می‌رسد. در این مقاله، برای معرفی سبك واحدی در نحوهء استناد به این منابع، روش »انجمن روانشناسی آمریكا« مورد بررسی قرار گرفته است. رشد روزافزون استفاده از اینترنت و دسترسی به این شبكه پویای جهانی باعث شده است سبك و الگوی پژوهش و جستجوی اطلاعات نیز متحوّل گردد. امروزه بسیاری از پژوهشگران، برای دسترسی به آخرین یافته‌های علمی در حوزهء فعالیت تخصصی خود و برای تسریع در انتقال اطلاعات، از شبكهء جهانی اینترنت استفاده می‌كنند. در گذشته، برای یافتن اطلاعات از كتاب و نشریات معتبر استفاده می‌شد كه به تبع آن، مسأله رعایت حقّ مولف، مترجم یا ناشر نیز در نظر گرفته می‌شد، بدین معنا كه استفاده از مطالب با ذكر منبع و مآخذ مربوطه برای سایر پژوهشگران امكان‌پذیر می‌گردید. با گذشت زمان، روش‌های مناسب و استانداردی طراحی شد تا این امر مهم در همه جای دنیا به شكل تقریباً واحدی صورت پذیرد. به عبارت دیگر، توافق شد كه در مورد كتاب، موء لف یا موءلفین، عنوان كتاب، سال انتشار، ناشر و شهر یا كشور محل انتشار كتاب و در صورت لزوم صفحات مورد استفاده در پایان مقالات یا كتاب‌های جدید ذكر شود؛ در مورد نشریات هم تقریباً به همین صورت می توان عمل كرد: نام نویسنده یا مترجم، عنوان مقاله، سال انتشار، عنوان مجله، شماره مسلسل مجله و صفحاتی كه اطّلاعات مورد نظر در آن مندرج گردیده است.امّا اطلاعات شناور در اینترنت با اطلاعات چاپ شده بر روی كاغذ متفاوت است. اطلاعات الكترونیك دارای محدودیت‌هایی هستند كه از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره كرد:

۱) منابع اینترنتی ثابت نیستند. به عبارت دیگر، اطلاعات موجود در سایت‌های معتبر پیوسته روزآمد می‌شوند و هر روز اطلاعات جدیدی وارد صفحات آن‌ها می‌شود كه ممكن است كاملاً متفاوت از اطلاعات پیشین باشد. البته، امكان حذف كامل برخی صفحات یا تغییر (یو.آر.ال) نیز وجود دارد.

۲) شناسایی موءلف واقعی صفحات در اینترنت نیاز به مهارت خاصّی دارد. معمولاً، نام سازنده صفحات اینترنتی در صفحه اصلی یا صفحه خانگی ذكر نمی‌شود. گاهی اوقات، صفحات سازمان میزبان دربرگیرنده صفحات دیگری است كه ارتباط چندانی با صفحه میزبان ندارد. مشاهده شده است كه پدیدآورندگان صفحات بعد از مدتی جای خود را به افراد دیگری می‌دهند. گاهی نیز، صفحات موجود در اینترنت كپی صفحات بعضی كتاب‌ها یا نشریات هستند. به نظر می‌رسد شناختن انواع مختلف منابع الكترونیك در بازگویی مآخذ و نحوه استناد به محتویات آن‌ها حائز اهمیت باشد. لذا آشنایی با انواع منابع الكترونیك بصورت زیر ضروری است:

۱) صفحات اینترنتی مربوط به اشخاص مانند پژوهشگران، موءلفین، دانشمندان، مترجمان، سیاستمداران و صاحبنظران رشته‌های مختلف.

۲) صفحات اینترنتی مربوط به سازمان‌ها، دانشگاه‌ها و موءسسّات آموزش عالی، سازمان‌های جهانی مانند (دبلیو.اچ.او)، (ناتو)، (ای.ای.سی) و ...، كنگره‌ها و كنفرانس‌ها، موءسسات تحقیقاتی، كارخانجات تولیدی و ...

۳) روزنامه‌های الكترونیك و گروه‌های خبری مختلف

۴) مجلات الكترونیك در زمینه‌های مختلف علمی

۵) گروه‌های مباحثه‌ای در زمینهء موضوعات تخصصی

۶) سایت‌های (اف.تی.پی)

با این توصیف، علیرغم وجود محدودیت در استناد به مطالب الكترونیك، وظیفهء اخلاقی و حرفه‌ای هر پژوهشگری است تا با رعایت موازین اخلاقی، منابع و مآخذ پژوهش خود را مستند گرداند. به عبارت دیگر، استفاده از مطالب اینترنتی و نتایج تحقیقات دیگران منوط به ذكر نام و آدرس اینترنتی آنان است. بدین ترتیب، علاوه بر لحاظ شدن شرط اخلاقی، خوانندگان پژوهش‌های جدید نیز قادر خواهند بود در صورت لزوم به منابع و مآخذ ذكر شده در پایان گزارش تحقیق یا مقاله رجوع نموده و اطلاعات مورد علاقه خود را از منبع اصلی آن كاوش نمایند. تاكنون، روش‌های متعدّدی برای بیان منابع و مآخذ مطالب الكترونیك ارائه شده است، اما ذكر جزئیات ضروری می‌تواند تا حدی گره‌گشای مشكلات فعلی باشد. در واقع، برای این كار به شرایط مقطعی باید رجوع كرد تا اطلاعات ارائه شده جوابگوی سئوالات احتمالی كاربران و خوانندگان باشد. البته، روش‌های مورد استفاده فعلی كه بیشترین طرفدار را داشته است به قرار زیر است:

۱) (MLA): Modern Language Association

۲)(APA): American Psychological Association

۳) Chicago: University of Chicago

۴) (CBE): Council of Biology Editors

شما می‌تواند با مراجعه به یو.آر.ال‌های زیر، توضیحات كامل و مفصل مربوط به این روش‌ها را مطالعه نمایید.

۱) راهنمای جامع استناد به منابع اینترنتی:http://www.bedfordstmartins.com/online/citex.html

۲) فرمت كتابنامه‌ای برای استناد به اطلاعات الكترونیك:http://www.uvm.edu/~ncrane/estyles/

۳) سازمان بین‌المللی استاندارد كردن، مراجع كتابنامه‌ای برای اسناد الكترونیك:http://www.nlc-bnc.ca/iso/tc۴۶sc۹/index.html

۴) استناد به منابع الكترونیكی در MLA:http://www.mla.org.styles/sources.html

۵) انتشارات دانشگاه كلمبیا:http://www.columbia.edu/cu/cup/cgos/idx.basic.html اینك نگاهی گذرا خواهیم داشت به روش انجمن روانشناسی آمریكا (ای.پی.ای) كه ظاهراً كاربرد بیشتری نسبت به سایر روش‌ها دارد.

عضو هیئت علمی دانشكده علوم پزشكی سبزوار

نوشته: نعمت‌اله شموسی

---