نگاهی به منطقه آزاد ارس

ویژگی مناطق آزاد در ایران دارابودن توانایی بالقوه برای هر گونه فعالیت اقتصادی است كه این امر از سرزمین اصلی به آنان به ارث رسیده است یعنی در همه مناطق آزاد در ایران امكان توسعه گردشگری با جاذبه های خاص تاریخی و طبیعی و همه گونه فعالیت تولیدی و خدماتی وجود دارد

ایجاد مناطق آزاد در ایران تجربه قابل قبولی در مقایسه با دیگر كشورها نبوده است. مناطق آزاد ایران از سابقه كمی برخوردار نیستند ولی با این وجود از همزادان خارجی خود كند تر رشد و توسعه یافته اند.دلیل این تفاوت ها به خوبی با مقایسه تفاوت هایی كه میان كشور های موسس مناطق آزاد وجود دارد قابل تشخیص است.

در ایران نوعی امساك و نگرانی از سرمایه گذاری و سرعت آن وجود دارد و مراكز دولتی با شدت و حدت مانع این روند هستند. طبیعی است كه چنین رویكردی در مناطق آزاد نیز نمود داشته باشد و موانع سرمایه گذاری از انگیزه های تشویقی بیشتر باشد.

این در حالی است كه اصولاً سرمایه گذاری خود ریسك های متعدد و طبیعی در دل دارد و از آن ها نمی توان اجتناب كرد . حال اگر به این ریسك ها مخاطرات بیشتری افزود نمی توان انتظار داشت كه مناطق آزاد از تحولات سرزمین اصلی تاثیر نپذیرد. بنابراین توسعه مناطق آزاد متناسب با توسعه سرزمین اصلی رخ می دهد و از آن فاصله بیشتری نخواهد گرفت. این مقدمه از آن رو بیان شد تا مسئله عدم رشد متناسب مناطق آزاد در ایران با مناطق مشابه در منطقه كه برخی دیرتر از ایران نیز به این امر روی آورده اند مشخص شود .

با وجود دست نیافتن به هدف های تعیین شده در كشور ایجاد مناطق آزاد جدید ادامه دارد و طبیعی است كه مقایسه این مناطق با سرزمین اصلی و كاهش موانع توسعه و سرمایه گذاری در این مناطق توجیه مناسبی برای ایجاد مناطق آزاد جدید است .اگرچه در حال حاضر پیوستن پیاپی كشورها به سازمان تجارت جهانی وجود مناطق آزاد را به دلیل برقراری مقررات واحد تجاری در كشورهای عضو بی اثر می نماید ولی به هر ترتیب تمرین برای ایجاد فضای تجاری و اقتصادی آزاد و رقابتی به الگوسازی برای سرزمین اصلی منجر خواهد شد و چنین رویكردی برای كشور ما كه دارای سابقه قابل قبولی از نظر سرمایه گذاری و فعالیت اقتصادی نیست می توانند مفید باشد.

ویژگی مناطق آزاد در ایران دارابودن توانایی بالقوه برای هر گونه فعالیت اقتصادی است كه این امر از سرزمین اصلی به آنان به ارث رسیده است. یعنی در همه مناطق آزاد در ایران امكان توسعه گردشگری با جاذبه های خاص تاریخی و طبیعی و همه گونه فعالیت تولیدی و خدماتی وجود دارد. این امكانات بالقوه به همراه نیروی انسانی مناسب تركیب كاملی برای جذب سرمایه گذاری و توسعه است ولی به دلیل باز نبودن فضای مدیریتی و ضعف درونی و بیرونی نظام های مدیریتی، مناطق آزاد آنگونه كه باید و شاید در اقتصاد كشور نقش ندارند و انتظاری كه از آنان می رود برآورده نمی كنند. این امر به نظارت و كنترل شدید و عدم ثبات مقررات و برنامه ها و مدیران در مناطق آزاد منجر شده و در نتیجه مشكلات را تشدید كرده است.

به رغم همه این مسایل و مشكلات تاكنون مناطق آزاد متعددی در ایران احداث شده و از جمله آخرین مناطقی كه فعالیت خود را اخیرا آغاز كرده است منطقه آزاد ارس است.

منطقه آزاد ارس زمانی فعالیت رسمی خود را آغاز كرد كه تغییر دولت رخ داد و این رویداد تحولات مهم تری را درپی داشت و مسئله آغاز كار این منطقه را تحت تاثیر قرار داد.

ولی باید تاكید كرد استفاده از تجربیات دیگر مناطق آزاد كه پیش از این فعالیت خود را آغاز كرده اند و تلف نشدن سرمایه انرژی و وقت در رفتن راههای رفته این مناطق به طور قطع توسعه سریعتر این مناطق جدید از جمله منطقه آزاد ارس را در پی خواهد داشت. یكی از مهمترین نیاز ها در مناطق آزاد ایجاد سریع تاسیسات زیر بنایی است كه می تواند به توسعه سریعتر منطقه كمك كند. تامین سرمایه لازم برای ایجاد امكانات زیربنایی و خدماتی ضرورت اولیه برای مناطق آزاد است چراكه بدون چنین خدماتی به طور اصولی جذب سرمایه و فعالیت اقتصادی غیر ممكن است.

این سیاست كه مورد توجه مسئولان این منطقه قرارگرفته است می تواند به توسعه آن سرعت بخشیده و كار سرمایه گذاری را كم هزینه و پرجاذبه تركند این مسئله به همراه توسعه مبتنی بر توانایی های محلی با بهره گیری از مشاركت نیروی انسانی منطقه می تواند توسعه پایدار و سرنوشت سازی را در این منطقه مرزی كشور كه امكانات بالقوه آن به دلیل فراهم نشدن شرایط لازم مورد غفلت قرار گرفته است فراهم كند تا به عنوان الگو در سرزمین اصلی نیز مورد توجه قرار گیرد. به گفته علی جلیلی قائم مقام مدیر عامل این منطقه اگر شرایط و انگیزه مشاركت ساكنان منطقه و بهره مندی آنان را از نتایج حاصل از توسعه منطقه بوجود آوریم توسعه عدالت محور كه هدف این منطقه آزاد است محقق می شود.

به گفته وی علاوه براین در این منطقه دولت باید به عنوان متولی از رقابت معمول و جاری در اقتصاد كه بین اقتصاد دولتی و خصوصی است پرهیز كرده و امكان حضور بخش خصوصی را در فعالیت های با بازده اقتصادی در این منطقه فراهم كند. بر این اساس اگر ما به عنوان متولی دولتی زیر ساخت های قانونی و فنی لازم را فراهم كنیم و شرایط سرمایه گذاری را برای هر فرد علاقه مندی آماده كنیم می توانیم به توسعه سریع و قابل قبول منطقه كمك كنیم.

در حال حاضر آمار های موجود از جمله آمار فعالیت های گمركی نشان می دهد كه جریان سرمایه به سوی منطقه آزاد ارس متمایل شده و روند رو به تزایدی خواهد یافت. به جز شركت هایی كه پیش از این در این منطقه فعال بوده اند تاكنون دهها شركت به ثبت رسیده كه تعدادی فعالیت خود را آغاز كرده اند و اغلب تولیدی و خدماتی است. در این منطقه هدف ما حذف بوركراسی اداری است و در حال حاضر در یك روز كاری شركت ها به ثبت می رسند مجوز های لازم را دریافت می كنند و محل استقرار خود را پس از انتخاب در نقاط مختلف منطقه آزاد تحویل می گیرند. به گفته جلیلی نقشه برداری از محدوده منطقه انجام شده و مدیر اجرایی طرح جامع ارس تعیین شده و اجرای طرح به وسیله مشاور این مراحل اجرایی را طی می كند. فاز صفر منطقه ویژه سابق جلفاست فاز یك منطقه جدید است و فاز سوم منطقه ای است كه در سال ۸۵ با تصویب نمایندگان مجلس شورای اسلامی به دیگر بخش ها افزوده می شود و محدوده آن را به سه هزار و نهصد كیلو متر افزایش می دهد. اولویت های اصلی سرمایه گذاری در این منطقه گردشگری كشاورزی دامداری شیلات و صنایع تبدیلی است.

طبق آمارهای موجود همه ساله پانصدهزار تقاضای سفر داخلی برای دیدار از جاذبه های گردشگری وزیبایی های طبیعی منطقه وجود دارد و بناهای تاریخی مانند دو پل تاریخی موسوم به پل خدا آفرین، بنا های تاریخی كردشت مربوط به دوره قاجار و بنای تاریخی و مهم كلیسای سنت استپانوس كه قدمت آن بیش از هزار سال تخمین زده می شود و از جمله مكان های مقدس ارامنه جهان محسوب می شود، مراكزی است كه به اهمیت جایگاه گردشگری در برنامه ریزی های این منطقه تاكید می كند.

این آثار به همراه طبیعت زیبا و نزدیكی به رود ارس جاذبه گردشگری این منطقه را تقویت كرده و به همین دلیل سرمایه گذاری در امور گردشگری و احداث امكاناتی از قبیل هتل و تاسیسات خدماتی دیگر نیز در حال انجام است. علاوه بر گردشگری برای سرمایه گذاری در زمینه صنایع دیگر نیز امكانات لازم فراهم است و برای اینگونه فعالیت ها در سال جاری واگذاری زمین بر اساس اولویت های تعیین شده ازجمله كشاورزی، خدماتی، تجاری و صنعتی آغاز می شود كه به طور طبیعی باید طرح جامع منطقه تا پاییز سال ۸۵ خاتمه یابد و به طور طبیعی باید عملیات عمرانی گسترده در اواخر سال آغاز شود.

محمدعلی خسروی