زبان فارسی؛ حلقه اتصال مردم ایران و آسیای مرکزی

یکی از آثار فروپاشی اتحاد شوروی، توجه کشورهای مشترک المنافع به احیای هویت فرهنگی خود بود و در این میان کشورهای آسیای مرکزی به طور اعم و کشورهای فارسی زبان منطقه نظیر تاجیکستان …

یکی از آثار فروپاشی اتحاد شوروی، توجه کشورهای مشترک المنافع به احیای هویت فرهنگی خود بود و در این میان کشورهای آسیای مرکزی به طور اعم و کشورهای فارسی زبان منطقه نظیر تاجیکستان به طور اخص ، تلاش مستمری را برای بازسازی زبان فارسی آغاز کردند. واقعیت این است که زبان فارسی به عنوان یک عنصر فرهنگی غنی همواره نفش مهمی در حفظ و حراست از استقلال فرهنگی ملل فارس زبان در مقابل ترفندهای بیگانگان ایفا کرده و این مساله درآسیای مرکزی نمود خاصی داشته است. در بررسی تاریخ آسیای مرکزی بارها و بارها به مشکلات متعددی از سوی دولت شوروی برای فارس زبانان این امپراتوری فروپاشیده بر می خوریم .

در دوره استالین بسیاری بدلیل تلاش برای حفظ زبان فارسی زندانی شده و تحت شکنجه و آزار قرار گرفتند و ملتهای تحت سلطه شوروی حق نداشتند خود را " فارس" یا "ایرانی " بنامند و از آنان خواسته می شد در شناسنامه ، خود را روس ، قزاق و یا ازبک معرفی کنند و تنها در دوره خروشچف بود که دولتمردان کرملین تحت فشار بین المللی ، اجازه دادند کلمه " پرسیان " به معنی فارس در شناسنامه های فارس زبانان ثبت گردد ، اگر چه علیرغم این وضعیت، بسیاری از ترس عواقب بعدی اختفای هویت اصلی خود را ترجیح دادند. تاجیکهای آسیای مرکزی که در سرتاسر این منطقه و بخصوص در دو کشور تاجیکستان و ازبکستان پراکنده اند ، در طول همه ی این دوران ، اهتمام ویژه ای برای حفظ زبان فارسی و حراست از هویت فرهنگی خود به عمل آوردند. برای تاجیکها ، زبان فارسی به عنوان زبان دوم اسلام آمیختگی خاصی با مذهب دارد و این امر انگیزه مضاعفی برای پایداری در این مبارزه فرهنگی محسوب می گردید. شاعران پارسی گوی نظیر فردوسی و رودکی و نویسندگان فارس نگار همچون ابن سینا ، بیرونی ، خوارزمی و... سایه خود را در آسیای مرکزی گسترانیده و باعث مباهات تاجیکها در مقابل دیگر اقوام که فاقد هویت فرهنگی معتبر بودند ، می گردید. در اصل این پیشینه تاریخی ، علت مقاومت فارس زبانان در طول سلطه اتحاد شوروی بر این منطقه بود . براساس اسناد تاریخی در استان خوارزم واقع در ازبکستان تا سال ۱۹۷۳ افراد فارس زبان زندگی می کردند و قبر پوریای ولی جوانمرد و شاعر پارسی گوی ایرانی که هنوز نیز زیارتگاه مردم این خطه است، نشانگر عمق نفوذ ادبیات فارسی در آسیای مرکزی می باشد. بر سر در مقبره این پهلوان بزرگ، شعری آشنا از وی به خط فارسی نوشته شده است:

گر بر سر نفس خود امیری مردی - گر بر دگران خرده نگیری مردی - مردی نبود فتاده را پای زدن - گر دست فتاده ای بگیری مردی .

در شهرهای تاجیک نشین سمرقند و بخارا، آثار و علائم زبان فارسی نمود بیبشتری دارد. مردم با داستانهای گلستان سعدی انس و الفتی خاص دارند و با زمزمه ترانه های ایرانی ، همچون " نی " شکوه گوی جدایی ها هستند . عید نوروز در آسیای مرکزی و بخصوص در دو کشور تاجیکستان وازبکستان بزرگترین اعیاد ملی است و ترانه "گل نوروز " که با لهجه شیرین خراسانی خوانده می شود ، ترنم مشترک مردم خوش ذوق این منطقه می باشد. امروزه اندیشمندان و روشنفکران آسیای مرکزی که عده آنها نیز بسیار هست ، حراست از هویت ملی و تاریخی خود را در احیای زبان فارسی ممکن می پندارند.

بیش از ۸۰ درصد کتابهای قدیمی و نسخ خطی موجود در کتابخانه های آسیای مرکزی به زبان فارسی است ، گنجینه ای که بدون آموزش زبان فارسی ، امکان بهره برداری از آن وجود نخواهد داشت و شاید به همین دلیل است که بسیاری از رهبران و دولتمردان آسیای مرکزی بیش از گذشته به گسترس زبان فارسی در کشورهای خود می اندیشند وبی اعتنا به تبلیغات مسموم که این زبان را عاملی برای توسعه نفوذ ایران معرفی می کنند ، خواهان تقویت زبان فارسی هستند . این واقعیت است که مسوولیت متولیان پاسداری از زبان فارسی در ایران را بیش از پیش سنگین می سازد. سیاست گذاران در گسترش زبان فارسی در خارج از کشور بخوبی می دانند که امروزه ملیونها نفر از مردم کشورهای منطقه طالب آموزش زبان فارسی هستند و تغذیه این جمعیت جز در سایه برنامه ریزی صحیح و توزیع عادلانه امکانات موجود نمی تواند ممکن گردد .

درکنار تقویت فعالیتهای جاری که آثار مثبت فراوانی نیز داشته است ، تقویت برنامه های صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران و توجه بیشتر رسانه های مکتوب به معرفی منطقه از ابعاد مختلف، نقش عمده ای در معرفی این زبان بویژه همسان سازی گویش های دری ، تاجیکی و فارسی خواهد داشت. وجود گویش های مختلف در بین فارس زبانان ، بیگانگی تدریجی آنها را در پی خواهد داشت و تلاش برای یافتن راههای مناسب جهت ایجاد همگونی بین این گویش ها ضروری می باشد . ایران اسلامی در حال توسعه است و گسترش زبان فارسی نیز همانند رشد و توسعه کشور ، ضروری می باشد و این امر در سایه همکاری کلیه دستگاههایی که به امر آموزش و پژوهش در زبان فارسی اشتغال دارند ، محقق خواهد شد.

رئوف پیشداررئورئوف