مرورری بر حیات علمی و اجتماعی استاد آیت‌الله معرفت

استاد فرزانه آیت‌الله شیخ محمد هادی معرفت، به سال ۱۳۰۹ ش. در کربلا دیده به جهان گشود. پدرش شیخ علی، فرزند میرزا محمد علی، از نوادگان شیخ عبدالعالی میسی اصفهانی بود که پدرانش …

استاد فرزانه آیت‌الله شیخ محمد هادی معرفت، به سال ۱۳۰۹ ش. در کربلا دیده به جهان گشود. پدرش شیخ علی، فرزند میرزا محمد علی، از نوادگان شیخ عبدالعالی میسی اصفهانی بود که پدرانش تا سه قرن، همگی از سلسله جلیل روحانیت بودند. شیخ علی در سال ۱۲۹۰ ش. به اتفاق والدین و دیگر اعضای خانواده، از سده اصفهان به کربلای معلِی مهاجرت کرد و در آنجا به عنوان خطیب و عالم، مورد احترام مردم کربلا قرار گرفت.

محمد هادی پس از فراگیری خواندن و نوشتن در مکتب، مقدمات علوم اسلامی را نزد پدر و تنی چند از اساتید معروف مانند: حاج شیخ اکبر نائینی، سید سعید تنکابنی، شیخ محمد حسین مازندرانی، سید مرتضی قزوینی و سید محمد شیرازی فرا گرفت. مبادی فلسفه و دوره‌های فقه و اصول را تا سطوح عالیه در کربلا، از محضر پدر و نیز بزرگانی همچون: شیخ یوسف بیارجمندی خراسانی (از شاگردان مرحوم نائینی)، شیخ محمد کلباسی، شیخ محمد حسین مازندرانی، شیخ محمد رضا جرقویی اصفهانی (جامع معقول و منقول و شاگرد باواسطه شیخ هادی تهرانی) آموخت.

استاد معرفت به دنبال فوت پدر در سال ۱۳۴۰ ش. ، به نجف مهاجرت کرد و از محضر بزرگان فقه و اصول: سید محسن حکیم، سید ابوالقاسم خویی، میرزا باقر زنجانی، شیخ حسین حلّی، سید علی فانی اصفهانی و در اواخر اقامت در نجف از امام خمینی بهره‌های فراوان جست.

در ایام جوانی، وی و جمعی از فضلای مشهور کربلا: سید محمد شیرازی، سید عبدالرضا شهرستانی، سید محمد علی بحرانی، شیخ محمد باقر بهبودی و … ماهنامه‌ای را به نام أجوبه المسائل الدینیه راه‌اندازی کردند، و سالیان متمادی به سؤالات دینی مردم، به ویژه دانشگاهیان عراق، پاسخ درخور می‌دادند. بعدها برخی از این پاسخ‌ها به صورت مستقل نیز به چاپ و منتشر گردید. از جمله این مقالات ایشان که به زبان فارسی ترجمه گردیده، می‌توان به این‌ها اشاره کرد: حقوق زن در اسلام، ترجمه قرآن امکان و ضرورت، دو فرقه شیخیه: اسکویی و کریمخانی، اهمیت نماز و تأثیر آن در صیانی فردی و اجتماعی.

در نجف اشرف با گروهی از فضلای جوان آن روز، جلسات هفتگی تشکیل داده، پیرامون موضوعات مختلف به بحث و بررسی پرداختند. این فضلا عبارت بودند از: سید جمال الدین خوئی (فرزند برومند مرحوم آیت‌الله خویی)، سید عبدالعزیز طباطبائی، شیخ محمد رضا جعفری اشکوری، دکتر شیخ محمد صادقی، و دکتر شیخ عباسعلی عمید زنجانی در سال‌های اخیر. در این‌جا بود که استاد معرفت، پژوهش‌های خود را در رشته علوم قرآنی پی‌ریزی کرد.

در سال ۱۳۵۱ ش. در پی اخراج ایرانی‌تباران عراق از این کشور، وی نیز به اجبار رژیم بعث عراق، به اتفاق خانواده رهسپار ایران و ساکن قم گردید و هم اکنون نیز در این شهر اقامت دارد.

فعالیت‌های ایشان در حوزه علمیه قم پیرامون علوم قرآنی، از مهم‌ترین بستر رشد و توسعه آموزش‌ها و پژوهش‌های کنونی علوم قرآنی در ایران، به ویژه حوزه‌های علمیه محسوب می‌شود و اینک آثار ایشان از منابع گریزناپذیر مطالعات قرآنی به شمار می‌آید. استاد معرفت، شاگردان فاضل زیادی را به ویژه در مباحث تفسیر و علوم قرآن تربیت کرده است که بسیاری از آنان هم اکنون از مدرسان و پژوهشگران ممتاز حوزه و دانشگاه محسوب می‌شوند.

تألیفات آیت‌الله معرفت، از دو ویژگی بهره‌مند هستند: نخست این که در پاسخ به یک نیاز واقعی و بالفعل علمی و اجتماعی، و با تأکید بر اصالت محوری و ژرف‌نگری معارف اسلامی نگاشته شده است. دومین ویژگی این آثار، طرح نظر جدید، یا روش بدیع و یا عرضه نوینی از آن‌هاست که غالباً نقد آراء مرسوم و کهن را نیز به همراه داشته است.

تألیفات این استاد گرانقدر:

التمهید فی علوم القرآن (شش مجلد)

صیانه القرآن من التحریف

تلخیص التمهید (جلد اول)

التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب (دو مجلد)

شبهات و ردود حول القرآن

التفسیر الأثری الجامع (جلد اول)

علوم قرآنی

تاریخ قرآن

علوم قرآنی

آموزش علوم قرآنی

تناسخ الأرواح

ولایه الفقیه أبعادها و حدودها

ولایت فقیه

جامعه مدنی (مجموعه مقالات)

مالکیه الأرض

احکام شرعی (رساله عملی)

تمهید القواعد

حدیث لاتعاد، حدیث من زاد فی صلاته

خدایشان رحمت کناد و ورانشان شاد و جاوید باد.

مجتبی الهی خراسانی ـ حوزه علمیه مشهد