نمی از دریای معارف نبوی

پیامبر اکرم ص فرمود ارض بما قسم الله تکن اغنی الناس به داده های خدا راضی باش تا بی نیازترین و ثروتمندترین مردم باشی فرهنگ سخنان پیامبر اکرم ص ص ۲۴۶ و ۸۱۹

● ثروتمندترین مردم

پیامبر اکرم(ص) فرمود: ارض بما قسم الله تکن اغنی الناس. به داده‌های خدا راضی باش تا بی‌نیازترین و ثروتمندترین مردم باشی. (فرهنگ سخنان پیامبر اکرم(ص) ص ۲۴۶ و ۸۱۹)

این چنین انسانی نه تنها دست نیاز به سوی نامردان دراز نمی‌کند و به نعمت‌های هر چند محدود خدا راضی است، بلکه مهم‌تر از آن دارای روح متعالی «استغناء طبع» است که امیدی جز از خدا ندارد. او که از دنیای مادی برخوردار نیست و به این اعتبار اصطلاحا فقیر نامیده می‌شود، بنابه فرمایش رسول خدا(ص) چون از خدای خویش راضی و خرسند است، درواقع از همه انسان‌ها برتر و بافضیلت‌تر است. لاافضل من‌الفقیر اذاکان راضیا (همان ص ۷۷۸)

چون قضای حق رضای بنده شد

حکم او را بنده خواهنده شد

بهر یزدان می‌زند، نی بهر گنج

بهر یزدان می‌مرد، نه از خوف و رنج

هست ایمانش برای خواست او

نی برای جنت و اشجار و جو

(مثنوی- دفتر ۳- ۱۹۱۱- ۱۹۱۰- ۱۹۰۶)

● مرتبه رضا

رضا ضد سخط است و آن عبارت است از ترک اعتراض بر مقدرات الهی در باطن و ظاهر و در قول و عمل. صاحب مرتبه رضا پیوسته در لذت و بهجت و راحت است. زیرا برای او فقر و غنا، راحتی و سختی، بقا و فنا، عزت و ذلت، مرض و صحت، موت و حیات فرقی نمی‌کند. همه آنها را صادر از خدا می‌داند. (معراج السعاده ص ۶۵۱) آیه الله بهجت خاطره‌ای از شیخ علی زاهد قمی نقل کردند: ایشان به دلیل بیماری و یا ضعف قادر به گرفتن روزه ماه رمضان نبود. کسی به او گفت: دعا کن که موفق به روزه شوی. فرمود: دعا نمی‌کنم. پرسید چرا؟ گفت: تسلیم قضای الهی بودن ارزش بیشتری دارد. (زمزم عرفان ص ۹۳)

عمران‌بن حصین دچار بیماری استسقاء (ورم معده و تشنگی شدید) شد. هر چه مداوا کرد خوب نشد. او سی سال روی شکم می‌خوابید و نمی‌توانست بلند شود. در همان محل خوابش گودالی برای ادرار و مدفوع او حفر کرده بودند. روزی برادرش «علاء» برای عیادت او آمد. وقتی حال دلخراش او را دید، گریه کرد. عمران پرسید: چرا گریه می‌کنی؟ گفت: به حال تو. عمران گفت: گریه نکن و ناراحت نباش. آنچه خدا بخواهد برای من محبوب‌تر است از همه چیز. دوست دارم تا زنده‌ام همان گونه باشم که خدا می‌خواهد. من با فرشتگان محشورم، آنها به من سلام می‌کنند و من جواب سلام آنها را می‌دهم و با آنان انس دارم. (داستان‌های روایی ص ۶۵۸)

یکی از بزرگان را گفتند که از آثار رضا در خود چه می‌یابی؟ گفت: در من بویی از رضا نیست. با وجود این هرگاه خدا بدن مرا پل جهنم سازد و خلق اولین و آخرین را از آن بگذراند و همه را داخل بهشت کند و مرا به دوزخ افکند به حکم او راضی هستم و هرگز به خاطرم نمی‌گذرد که کاش چنین نبود و چرا نصیب من این شد و قسمت دیگران آن؟ (معراج‌السعاده ص ۶۵۲)

عاشقم بر لطف و بر قهرش به جد

بوالعجب من عاشق این هر دو ضد

ناخوش او خوش بود بر جان من

جان فدای یار دل رنجان من

(مثنوی دفتر۱- ۱۵۷۴- ۱۷۷۷)

حضرت موسی(ع) به پروردگار عرض کرد که بار خدایا مرا به امری راهنمایی کن که در آن رضای تو باشد. فرمود: رضای من در آن است که تو راضی به قضای من شوی.

بنی اسرائیل به موسی(ع) گفتند که از خدا سؤال کن چکار است که اگر آن را به جا آوریم خدا از ما راضی می‌شود؟ موسی عرض کرد که پروردگارا شنیدی آنچه را بنی‌اسرائیل گفتند. خطاب رسید که ای موسی بگو به ایشان از من راضی شوید تا من نیز از شما راضی شوم. از امام صادق(ع) پرسیدند: نشانه مؤمن کدام است؟ فرمود: تسلیم و رضا در آنچه بر او وارد می‌شود اعم از شادی و اندوه. (معراج السعاده ص ۶۵۳)

● عابدترین مردم

پیامبر اکرم(ص) فرمود: اعبد الناس من اقام الفرائض. شخصی که بتواند وظایف دینی خود را انجام دهد، وی از جمله عابدترین مردم است. (فرهنگ سخنان پیامبر اکرم(ص) ص ۷۳) حضرت در بیانی دیگر می‌فرمایند: به واجبات خدا عمل کن تا از پرهیزگارترین مردم باشی. (میزان الحکمه ج۲ ص۷۹۹)

به تعبیر امام سجاد(ع) بهترین مردم و به فرمایش امام صادق(ع) محبوب‌ترین انسانها، آنهایی هستند که خود را ملزم به انجام دادن تکالیف الهی می‌کنند. (همان)

حضرت علی(ع) تأکید می‌فرمایند که هیچ عبادتی همپایه انجام دادن فرائض و واجبات دینی نیست. از جمله شرایط ورود به بهشت، عمل به واجبات است و در بیانی دیگر دارند که: بهترین اعمال، عمل به واجبات است.

خوشا به حال کسی است که واجب خود را نسبت به پروردگارش انجام می‌دهد. (غررالحکم ج۲ ص۵۲۹-۵۳۰)

مرحوم شیخ رجبعلی خیاط می‌گفتند: تقوا، مراتبی دارد. مرتبه پایین آن عمل به واجبات و ترک محرمات است که برای عده‌ای بسیار خوب است، ولی مراتب عالی تقوا، پرهیز کردن از غیر خداست، بدین معنا که انسان، غیر از محبت حق، در دل چیزی نداشته باشد. (کیمیای محبت ص۱۶۰)

مرحوم دولابی می‌گفتند: خلق در جهنم‌اند. با انجام دادن واجبات از جهنم بیرون می‌آیند و با انجام دادن مستحبات به مدارج بهشت نائل می‌شوند. واجبات مال عموم مردم است. (مصباح الهدی ص۲۷۲-۲۷۱)

● عمل به واجبات، راه رسیدن به مرتبه عبودیت

برای رسیدن به مرتبه عبودیت و بندگی از دیدگاه اسلام، لازم نیست انسان خود را به مشقتهای زیاد وادار کند. بلکه به فرمایش رسول خدا(ص) همین مقدار که یک مسلمان موفق شود دستورات واجب الهی را که تعدادشان زیاد هم نیست، انجام دهد، ولی از جمله بندگان خدا بلکه عابدترین آنها محسوب خواهد شد. البته کیفیت انجام تکالیف الهی، نقش بسیار مهمی در اثربخشی عبادت‌ها و اعمال ایفاء می‌کند.

نقل می‌کنند: شخصی از دنیا رفت. بستگان او، یک نفر قاری قرآن را اجیر کردند که مدتی سر قبر او قرآن بخواند، قاری مشغول قرائت قرآن بر سر قبر شد، تا اینکه بعد از چند روز، یکی از وارستگان، آن شخص را در عالم خواب دید و از او احوال‌پرسی کرد. او در جواب گفت: تقاضا دارم بگویید این قاری قرآن بر سر قبر من دیگر قرآن نخواند، زیرا وقتی که قرآن می‌خواند، به هر آیه‌ای (مثلا آیه خمس، زکات، حج، امر به معروف و نهی از منکر و...) می‌رسد که من به دستور آن آیه عمل نکرده‌ام، مرا عذاب می‌کنند.

در احادیث آمده که امامان فرمودند: رب تال القرآن و القرآن یلعنه- چه بسیار افرادی هستند که تلاوت قرآن می‌کنند، ولی قرآن آنها را لعنت می‌کند. (داستان دوستان ج۱ ص۵۰) مرحوم مجتهدی تهرانی می‌گفتند: رسول گرامی(ص) فرمودند: یا علی وقتی که دیدی مردم به کار مستحب مشغول هستند، نافله می‌خوانند و کارهای مستحب دیگری انجام می‌دهند، تو به فکر اتمام واجبات باش. فرائض مهمتر هستند. «بعضی‌ها می‌روند مشهد، زیارت مستحب است، آن وقت نماز صبحشان در قطار قضا می‌شود. از سر شب تا صبح با خدا راز و نیاز می‌کند، اما نماز صبح از دستش می‌رود. نماز شب می‌خواند، اما نماز صبحش قضا می‌شود. بعضی‌ها دنبال واجبات نمی‌روند، ولی مستحبات را عمل می‌کنند. نمی‌گوییم مستحبات را عمل نکنید، عمل کنید، اما واجبات را به نحو احسن و کامل عمل کنید.» (طریق وصل ص۸۱)

امیرالمؤمنین(ع) فرمودند: فرائض، فرائض، آنها را برای خداوند انجام دهید تا شما را به بهشت برسانند. (میزان‌الحکمه ج۲ ص۷۹۹).

محمد مهدی رشادتی