اطلاع رسانی درباره محصولات پروبیوتیک ضعیف است

گفتگو با دکتر سید امیرمحمد مرتضویان متخصص محصولات لبنی و پروبیوتیک ها و عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی

با ورود هر محصول جدیدی به بازار، حرف و حدیث‌های مختلف و شایعات فراوان در مورد مزایا و معایب آن در بین مردم رونق پیدا می‌کند. با توجه به اینکه چندی است محصولات لبنی حاوی پروبیوتیک وارد بازارشده‌اند که عمدتا شامل ماست می‌شوند و به تازگی هم قرار است در قالب دو نوع به مردم عرضه شوند، بر آن شدیم تا در مورد خواص و ضررهای احتمالی این محصولات با یکی از متخصصان در این زمینه گفتگویی داشته باشیم. اگر شما هم مایل به داشتن اطلاعات جامعی در مورد ماست‌های پروبیوتیک‌ هستید، خواندن این مصاحبه را به شما توصیه می‌کنیم...

▪ آیا خوردن ماست‌ها یا دیگر محصولات پروبیوتیک موجود در بازار ایران را توصیه می‌کنید؟

ـ حتما. متاسفانه در مورد اینگونه محصولات اطلاع‌رسانی خوبی در جامعه نشده است و مردم به خوبی با آنها آشنا نیستند. مردم ما به علت بی‌اطلاعی هنوز هم بیشتر به ماست‌های معمولی یا همان ماست‌های سنتی گرایش دارند. باکتری‌های موجود در این ماست‌های معمولی، ساده و فاقد پروبیوتیک هستند، در فرآیند غنی‌سازی ماست‌ها، باکتری‌های پروبیوتیک به آنها افزوده می‌شود که با افزوده شدن این باکتری‌ها ماست خواص جدید و مفیدی را پیدا می‌کند. مصرف محصولات پروبیوتیک اگر به صورت روزانه و منظم باشد می‌تواند اثری دو چندان بر سلامت افراد داشته باشد.

▪ شما مصرف چه میزان از این ماست را در روز توصیه می‌کنید؟

ـ مقدار مصرف ماست‌های پروبیوتیک نباید از یک میزان خاصی در روز کمتر باشد تا بتواند خواص خود را هر چه بهتر در طولانی‌مدت نشان دهد. توصیه ما مصرف ۲۰۰ تا ۵۰۰ میلی‌لیتر ماست در روز به صورت منظم است. هر چند که مصرف بیش از حد آن ضرری برای سلامتی ندارد اما استفاده کمتر از ۲۰۰ میلی‌لیتر آن در روز خیلی مثمرثمر نیست. البته ناگفته نماند که مصرف‌کنندگان حتما باید هنگام خرید این نوع از ماست‌ها به برچسب آن به دقت توجه کنند و مطمئن شوند که میزان پروبیوتیک موجود در آنها مطابق با استانداردهای ملی و جهانی باشد. براساس استاندارد بین‌المللی، میزان باکتری‌های پروبیوتیک موجود در یک میلی‌لیتر باید ۱۰۶ یا یک میلیون باکتری باشد.

▪ آقای دکتر! خوردن این ماست‌ها را برای کدام گروه سنی بیشتر مناسب می‌دانید؟

ـ به علت اینکه این محصول هیچ ضرر و عوارض جانبی برای سلامت ندارد، مصرفش برای کلیه افراد در گروه‌های سنی مختلف خوب و خالی از اشکال است و افراد می‌توانند بدون هیچ‌گونه دغدغه‌ای آن را جایگزین ماست‌های معمولی در رژیم غذایی‌شان کنند اما مصرف ماست‌های پروبیوتیک برای نوزادان توصیه نمی‌شود و بهتر است که تا یک سالگی این نوع از ماست‌ها را در رژیم غذایی نوزادتان نگنجانید.

▪ شنیده می‌شود که ماست‌های پروبیوتیک برای افراد مبتلا به سنگ کلیه بسیار مفید است. آیا شما این گفته را تایید می‌کنید؟

ـ به هیچ عنوان. این ادعا چندان قوی نیست و هرگز به اثبات نرسیده است. ببینید، چگونه یک شرکت داخلی می‌تواند این ادعا را بکند، در حالی که زمان زیادی از به راه افتادن چرخه تولید محصولات پروبیوتیکی در کشور نمی‌گذرد؟ شما وقتی می‌توانید بهتر به پوچ بودن این ادعا پی ببرید که بدانید حتی کارخانه‌های ژاپنی که قریب به ۴۰ سال است این محصولات را تولید و به بازار عرضه می‌کنند و تاکنون حدود ۵۳ نوع لبنیات پروبیوتیکی به جهان عرضه کرده‌اند هم در مورد رابطه بین بهبود سنگ کلیه و این ماست‌ها ادعایی عنوان نکرده‌اند.

▪ فقط زیرمجموعه لبنیات می‌توانند با باکتری‌های پروبیوتیک غنی شوند یا اقداماتی در راستای غنی‌سازی دیگر محصولات غذایی هم صورت گرفته است؟

ـ البته لبنیات به علت ترکیب خاص ساختارشان عمده‌ترین فرآورده‌های غنی شده با پروبیوتیک هستند اما امروزه محصولات غذایی دیگری از جمله نان، شیرینی، آب‌میوه، غذاهای بر پایه سویا، سبزیجات و غلات هم به کمک باکتری‌های پروبیوتیک غنی شده‌اند.

▪ آقای دکتر، آیا در بخش سلامت، ادعاهای واحد و مشخصی در مورد ماست‌های پروبیوتیک وجود دارد و می‌توان در این زمینه ادعاهای صحیح و کذب را از هم جدا کرد؟

ـ خب، این طبیعی است که وقتی محصول جدیدی در هر زمینه‌ای به بازار ارایه می‌شود، ادعاهای گوناگونی در موردش مطرح می‌گردد. خوشبختانه در زمینه محصولات پروبیوتیک و مخصوصا ماست‌ها دو دسته ادعا در بخش سلامت‌ وجود دارد. دسته اول ادعاهای علمی، تایید شده و منطبق بر اصول سلامت سازمان استاندارد ملی است که ادعاهای عمومی نامیده می‌شوند و باید روی برچسب محصول حتما ذکر شوند. ادعاهای این دسته که نشان‌دهنده خواص محصول است، به این شرح می‌باشند:

▪ خواص ضدسرطانی که در واقع گویای تاثیر این محصول بر پیشگیری و کاهش ریسک ابتلا به سرطان است.

▪ خواص ضدعفونی‌کننده که با جلوگیری از رشد باکتری‌های عفونی باعث پیشگیری و کاهش عفونت بدن می‌شوند.

▪ تنظیم و تقویت سیستم ایمنی بدن

▪ کاهش عوارض عدم تحمل لاکتوز. این فاکتور برای آن دسته از افرادی که نسبت به لاکتوز موجود در محصولات لبنی حساسیت دارند، بسیار امیدبخش است.

▪ کاهش کلسترول خون

▪ افزایش‌دهنده ارزش غذایی محصول

و دیگر ادعاهای اختصاصی هستند که همان‌طور که گفته شد، شرکت‌های ایرانی به علت کمی سابقه‌شان در این زمینه نمی‌توانند آنها را عنوان کنند، اما برخی از شرکت‌های خارجی توانسته‌اند مثلا در تولید نمونه‌‌ای از ماست پروبیوتیک که باعث جلوگیری از اسهال مسافرتی کودکان می‌شود، پیشرفت‌هایی داشته باشند، اما چون این پیشرفت‌ها عمومی و در سطح همه محصولات گسترده نیستند به آنها ادعاهای خاص گفته می‌شود.

▪ آیا در صورت استفاده از این ماست‌ها در تهیه غذا، حرارت پخت تغییری در آنها ایجاد می‌کند؟

ـ بله. باکتری‌های پروبیوتیک افزوده شده به ماست در اثر حرارت از بین می‌روند اما افزودن سبزیجات به آنها بدون حرارت دادن اشکالی ندارد، ضمن اینکه این باکتری‌ها بیشتر از یک هفته یا حداکثر ۱۰ روز زنده نمی‌مانند و این نکته بیان‌کننده این است که شما باید هنگام خرید، به تاریخ تولید محصول توجه زیادی داشته باشید.

▪ به عنوان آخرین سوال، آیا امکان تبدیل باکتری‌های پروبیوتیک به باکتری‌های مضر و بیماری‌زا وجود دارد؟

ـ خیر. اولین شرط پروبیوتیک‌ها ایمن بودن آنهاست و به علت همین ایمنی است که سازمان بهداشت جهانی اعلام کرده است که مصرف زیاد محصولات پروبیوتیک، مخصوصا محصولات لبنی‌ آن، هیچ مشکلی برای افراد به وجود نمی‌آورد.

ندا احمدلو