رقابت مسکو و واشنگتن در تاجیکستان

به دنبال تشدید چالش های امریکا در افغانستان, مقامات این کشور اقدام به افزایش نیروهای نظامی خود در این کشور کرده و به تبع آن نیاز به ایجاد مسیرهای جدید ترانزیتی برای انجام عملیات های لجستیکی جهت حمایت از این نیروهای پیدا کرده اند

به دنبال تشدید چالش‌های امریکا در افغانستان، مقامات این کشور اقدام به افزایش نیروهای نظامی خود در این کشور کرده و به تبع آن نیاز به ایجاد مسیرهای جدید ترانزیتی برای انجام عملیات‌های لجستیکی جهت حمایت از این نیروهای پیدا کرده‌اند. در همین راستا، مقامات نظامی این کشور مذاکراتی را با کشورهای مختلف منطقه از جمله تاجیکستان ترتیب داده و به توافق‌های اولیه نیز با مقامات دوشنبه دست یافته‌اند. در ادامة این رایزنی‌ها، اخیراً دیداری بین امام‌علی رحمان، رئیس جمهور تاجیکستان و رابرت بلیک، معاون وزیر امور خارجه آمریکا در امور آسیای مرکزی و جنوبی برگزار و طرفین راه‌کارهای عملی استفاده از کریدورهای ترانزیتی هوایی و زمینی تاجیکستان برای انتقال محموله‌ها و ملزومات نیروهای امریکایی و ناتو به افغانستان را مورد بحث و بررسی قرار دادند. بر اساس اعلام خبرگزاری‌ها طی این دیدار تاجیکستان به ایالات متحده استفاده از فرودگاه «عینی» را پیشنهاد کرده و این در حالی است که روسیه نیز مدعی استفاده از این فرودگاه است.

به عقیده کارشناسان، تاجیکستان مانند کشورهای همسایة خود از جمله قرقیزستان و ازبکستان سعی می‌کند از عملیات ضد‌تروریستی در افغانستان استفاده کرده و از این طریق منافع خود از جمله در بخش اقتصادی را تأمین نماید. گفتنی است که امام‌علی رحمان یک روز قبل از دیدار دیپلمات آمریکایی، با ایگور سچین، معاون نخست وزیر روسیه و آناتولی سردیوکوف، وزیر دفاع این کشور مسایل همکاری نظامی را مورد بحث قرار داده و طی آن تاریخی نیز برای سفر دمیتری مدویدیف، رئیس جمهور فدراسیون روسیه به تاجیکستان تعیین شده بود. طبق اعلام مقامات روس، این سفر رهبر روسیه که قرار بود در ماه می صورت بگیرد، طی توافق جدید به اواسط ماه اوت موکول شده است. هرچند مقامات رسمی از توضیح علت این تعویق خودداری می‌کنند. ولی به گفته یک منبعی در دولت تاجیکستان، تأخیر در راه‌اندازی نیروگاه برق آبی سنگ‌توده که توسط شرکت‌های روسی ساخته می‌شود، باعث تعویق دیدار رؤیای دو کشور شده است.

طرفین تا کنون درباره شرکت روسیه در ساخت نیروگاه‌های بزرگ برق آبی دیگر تاجیکستان توافق نکرده‌اند که همین امر باعث تیرگی روابط بین طرفین شد طی ماه‌های اخیر شده است. از قرار معلوم، دوشنبه روی کمک روسیه در زمینه ساخت نیروگاه «راگون» حساب می‌کرد، اما به دلایل مختلف این کمک را دریافت نکرد. از سوی دیگر، مقامات تاجیک بر این باورند که مسکو طی چرخشی در مواضع خود طرف تاشکند را گرفته که این کشور به شدت مخالف ساخت سد و نیروگاه‌های بزرگ برق آبی روی رودخانه‌های فرامرزی مشترک است. در پی این تحول، دوشنبه هنوز نتوانسته سرمایه‌گذاران دیگر را برای تحقق اهداف خود به ایجاد نیروگاه‌های برق‌آبی و رفع نیاز خود به واردات انرژی جلب کند.

بر اساس اخبار موجود، همکاری‌های نظامی مسکو و دوشنبه نیز هم‌اکنون در حالت مبهم قرار گرفته است. یک منبع در دولت تاجیکستان در این خصوص اظهار داشته که؛‌ «روسیه پایگاه نظامی خود را در تاجیکستان به صورت رایگان دریافت نکرده و باید به تعهدات مالی خود در این زمینه متعهد باشد، در غیر این صورت ما حق تجدید نظر در قرارداد را برای خود محفوظ می‌داریم». شایان ذکر است که طبق قراردادهای موجود، پایگاه نظامی ۲۰۱ روسیه و مجتمع راداری فضایی «نورک» در تاجیکستان در ازاء حق‌الاجاره در اختیار روسیه قرار گرفته است. این در حالی است که مسکو افزون بر حق‌الاجاره، در مقابل موافقت دوشنبه با حضور نظامی خود در تاجیکستان به این کشور قول سرمایه‌گذاری ۲ میلیارد دلاری را داده بود، اما مقامات تاجیکی تأکید می‌کنند که هنوز پولی از این بابت دریافت نکرده‌اند.

با این ملاحظه، مقامات دوشنبه پیشنهاد جدید روسیه برای در اختیار گرفتن فرودگاه «عینی» که در ۲۰ کیلومتری دوشنبه واقع شده را غیرمنطقی می‌دانند. شایان ذکر است که سال گذشته دمیتری مدویدیف و امام‌علی رحمان موافقتنامه‌ای را درباره استفاده روسیه از فرودگاه عینی امضا کرده بودند، ولی این سند هیچگاه رسمیت نیافت، زیرا طرفین در تفسیر آن دچار اختلاف شدند. کرملین بر واگذاری رایگان این فرودگاه به روسیه پافشاری می‌کند، اما تاجیکستان موافق این تفسیر نبوده و بر دریافت حق‌الاجاره تأکید دارند. به واسطة همین اختلافات، اخیراً دوشنبه به ایالات متحده در خصوص امکان استفاده از فرودگاه «عینی» در عملیات ضد‌تروریستی خود در افغانستان چراغ سبز داده است.

مذاکره بین مقامات دو کشور اوایل سال جاری و پس از اعلام لغو قرارداد اجاره پایگاه ماناس در قرقیزستان با پنتاگون آغاز شد. آمریکایی‌ها فرودگاه «عینی» را به عنوان یک پایگاه ذخیره در نظر گرفته بودند، اما طی شش ماه اخیر مذاکرات آنها با مقامات دوشنبه نیز پیشرفت نداشته است. با این وجود، چندی پیش در جریان ملاقات رابرت بلیک با مقامات تاجیکی مسأله اجاره این فرودگاه دوباره مطرح و در دستور قرار گرفت. در خصوص توافقات انجام شده بین طرفین در این خصوص جزئیاتی اعلام نشده و بلیک نیز در جریان کنفرانس مطبوعاتی خود تنها به اعلام اینکه تاجیکستان یکی از دریافت‌کنندگان مهم کمک‌های آمریکا در آسیای مرکزی است و این کمکها کاهش نخواهد یافت، بسنده کرد که خود می‌تواند نشانه‌ای از توافق دو کشور در خصوص استفاده از فرودگاه عینی باشد.

به عقیده کارشناسان، هرچند ایالات متحده در نهایت توانست پایگاه ماناس را در قرقیزستان حفظ کند، اما تمایل آن به ایجاد تأسیسات نظامی جدید منطقه از جمله در تاجیکستان کاهش نیافته است. اژدر کورتوف، کارشناس مؤسسه مطالعات راهبردی روسیه در مصاحبه با «نی‌زاوی‌سی‌مایا گازی‌یِتا» در این باره گفت؛ «امریکا نه تنها به موضوع انرژی، بلکه به تأسیسات نظامی آسیای مرکزی توجه ویژه‌ای یافته است».

شایان ذکر است که آمریکایی‌ها طی ماه‌های اخیر موافقت همه کشورهای آسیای مرکزی را برای استفاده از فرودگاه‌هایشان جهت انجام عملیات ترانزیت به افغانستان کسب کرده‌اند. بر این اساس، پنتاگون از فرودگاه آلماتی برای سوختگیری تکمیلی و برای انتقال محموله‌های غیر‌نظامی از فرودگاه «نوایی» ازبکستان استفاده خواهد کرد. با این وجود، هنوز کاربری دقیق پایگاه ماناس و اینکه آیا از این پایگاه برای نقل و انتقالات نظامی یا غیر‌نظامی استفاده خواهد شد، هنوز مشخص نیست. به همین واسطه، طرف آمریکایی همچنان به دنبال فرودگاه‌های مکمل در منطقه می‌باشد و از آنجا که فرودگاه «عینی» به افغانستان نزدیک‌تر است، مذاکره با مقامات تاجیکی برای استفاده از این فرودگاه در دستور پنتاگون قرار گرفته است.

کارشناسان بر این باروند که آمریکایی‌ها بعد از سیلی‌ای که اوایل سال از روسیه در رابطه با «ماناس» خوردند، تلاش خواهند کرد تا فرودگاه «عینی» را از دست روسیه بگیرند. در سوی مقابل، اوضاع تاجیکستان بحرانی است. این کشور با بحران انرژی، سیل بازگشت کارگران مهاجر به کشور و به تبع آن افزایش بیکاری مواجه شده است. لذا، در این شرایط دوشنبه از هر کمک خارجی برای رفع این مشکلات استقبال خواهد کرد. تاجیکان معتقدند که نمونه قرقیزستان نشان می‌دهد که با آمریکا می‌توان در خصوص مسائل مالی چانه زد. نکتة قابل تأملی که برخی تحلیل‌گران به آن اشاره دارند این است که امریکا افزون بر مقاصد لجستیکی می‌تواند از هر یک از فرودگاه‌های موجود در منطقه برای اهداف اطلاعاتی از جمله جمع‌آوری اطلاعات الکترونیکی نیز استفاده کند و از این جهت توافق با همة کشورهای منطقه مؤثر می‌داند.

نویسنده: ویکتوریا - پان‌فیلووا

منبع: سایت - ایراس - به نقل از نی‌زاوی‌سی‌مایا گازی‌یِتا