یه لوس کوچولو

روان شناسی بچه های لوس در گفتگو با دکتر میترا حکیم شوشتری روان پزشک کودک و نوجوان

سارای ۴ ساله در مهدکودک دختر خوب و حرف‌شنویی است. همه مربیان مهد، از او رضایت دارند و او را دختری مهربان، دوست‌داشتنی و مودب می‌دانند...

اما در جلسات ماهیانه که والدین او به مهدکودک می‌آیند، داستان را طور دیگری تعریف می‌کنند: سارا در خانه، دختری خودخواه، لوس، بهانه‌گیر و غیرقابل تحمل است که همه افراد خانواده را به ستوه آورده! پدرو مادر او در عجب هستند که چرا رفتار او در محیط مهد با خانه آنقدر متفاوت است. آیا سارا واقعا دختری لوس و خودخواه است؟ نکند طرز رفتار آنها با فرزندشان اشتباه بوده است؟ نکند تقصیر آنهاست که سارا چنین رفتاری دارد؟ به سراغ دکتر میترا حکیم‌شوشتری، روان‌پزشک و عضو هیات علمی دانشگاه رفته‌ایم تا پاسخی برای این سوالات بیابیم.

▪ چه کودکی لوس می‌شود؟

- معمولا بچه لوس، بچه‌ای است که همه خواسته‌هایش (چه معقول و چه غیرمعقول) توسط بزرگ‌ترها به سرعت برآورده می‌شوند. او تحمل ناکامی را ندارد. این خواسته‌ها ممکن است در کودکان کوچک‌تر قابل‌انجام باشند اما کودکان بزرگ‌تر، خواسته‌های بیشتری دارند و اگر خواسته‌‌هایشان برآورده نشود، بدرفتاری بیشتری نشان می‌دهند.

▪ برای جلوگیری از لوس شدن بچه چه باید کرد؟

- بهترین راه، داشتن قوانین و مقررات درخانواده است. به عنوان نمونه اگر بچه‌ها با خانواده بیرون می‌روند بدانند که در مغازه فقط اجازه خرید یک وسیله را دارند یا از قبل بدانند که آن روز هیچ‌چیز برای آنها خریده نمی‌شود. باید سعی کنیم تغییری در رفتارمان ندهیم و با ثبات باشیم. در این صورت بدرفتاری و لوسی کودکان به تدریج از بین می‌رود.

▪ آیا تشویق و تنبیه اثری در اصلاح چنین رفتارهایی در کودک دارد؟

- تشویق بله. تشویق کمک‌کننده است و باعث رفتار خوب کودک می‌شود. اما باید به کودک خود بفهمانیم که چه رفتاری مدنظر ماست. مثلا بگوییم اگر در برخورد با دیگران سلام کند، جایزه‌ای می‌گیرد. اما این تشویق‌ها و جایزه‌ها هم نباید دایم تکرار شود چون کودک شرطی می‌شود و هر کاری را فقط به خاطره جایزه انجام می‌دهد. به‌عنوان نمونه اگر به کودکی که بدغذاست، بگوییم: «اگر غذا بخوری به پارک می‌رویم،» شرطی می‌شود و هر بار برای غذا خوردن، از ما چیزی طلب می‌کند. ما باید به او بفهمانیم که به خاطر خودش و نیاز بدنش می‌خورد. برای ایجاد رفتارهای صحیح در کودک، بهتر است یک یا دو رفتار را به او آموزش دهیم و بعد از اینکه طی چند ماه، رفتار درست را آموزش دید، سراغ رفتار جدیدی برویم. اما تنبیه، به‌خصوص تنبیه بدنی، اصلا کار درستی نیست و اثر منفی بر کودک می‌گذارد. کودکی که رفتار نامناسب دارد، قلدر است و روی حرف خودش ایستاده، ممکن است بیش فعال باشد و تنبیه کردن او هم اثر عکس خواهد داشت. بعضی از این کودکان اختلال‌های مقابله‌ای دارند. آنها همکاری ضعیفی دارند و دایم جواب «نه» می‌دهند. این بچه‌ها تحمل موضع بالاتر از خود را (چه پدر، چه مادر و چه معلم) ندارند. چنین کودکانی را باید جداگانه درمان کرد.

▪ چه زمانی باید کودک را متوجه رفتار زشت و ناپسندش کنیم؟

- لوس کردن فرزند، معمولا کار پدر و مادر است. آنها به کودکان خود، باج می‌دهند تا کاری نکنند که آبروی آنها برود. اما بعدا آنها را تنبیه می‌کنند. چنین کاری خیلی بد است. کودک باید در همان لحظه متوجه کار بد خود بشود. برای اینکه چنین مشکلی پیش نیاید، باید از قبل، روی کودک کار کرد و تصمیم قاطع بگیریم تا رفتارهایش را اصلاح کنیم. اگر با کودک خردسال خود به میهمانی می‌رویم، باید بدانیم که وی تحمل یک میهمانی طولانی را ندارد پس باید زمان میهمانی کوتاه باشد و همراه خودمان وسایلی ببریم که وی را سرگرم کند. بدانیم که رها کردن کودک در میهمانی اشتباه است. همچنین باید از قبل برای کودک خود روشن کنیم که از او چه می‌خواهیم. به‌عنوان نمونه چند رفتار ساده مثبت را به او یادآوری کنیم: «با صدای آرام حرف بزن! میوه را وقتی تعارف کردند بردار!» سپس از او می‌پرسیم که آیا متوجه صحبت‌های ما شده یا نه؟ باید مطمئن شویم که کاملا حرف ما را درک کرده است. نکته مهم دیگر آن است که رفتارهای منفی را به او نگوییم. مثلا نباید بگوییم: «داد نزن! به میوه حمله نکن!» در ضمن اگر در میهمانی بدرفتاری کرد باید میهمانی را ترک کنیم. برای انجام این کار باید از قبل با صاحب‌خانه هماهنگ کرده باشیم که او ناراحت نشود یا پادرمیانی نکند. کودک ما باید بفهمد که ما در تصمیم و حرف خود کاملا جدی هستیم.

دکتر آیدا روشن‌ضمیر