آداب تربیت,پرسش ها و پاسخ ها

مهم نیست بچه ها از انجام تکلیف های مدرسه یا درس خواندن بدشان می آید یا آن را دوست دارند, بلکه باید این موضوع را بدانند که این کار یک وظیفه هر روزه برای آنهاست که باید انجامش دهند اما در کنار این نکته اساسی ما به عنوان والدین, باید طوری رفتار کنیم که بچه ها درس خواندن و انجام تکالیف را به مرور یک عمل مثبت, مفید و حتی دوست داشتنی بدانند و باور کنند این وظیفه ای که برعهده دارند خیلی هم لذت بخش و شیرین است چطور باید این کار را انجام دهید خیلی راحت باحذف ۲ عامل مهم که باعث بی انگیزگی بچه ها در درس خواندن می شود

ایمیل‌ها و پیامک‌های زیادی درباره بحث تشویق و تنبیه به دستمان رسیده اما نمی‌دانم چرا از برنامه کمی‌عقب‌تر هستید؛ نمی‌دانم «سلامت» دیر به دستتان می‌رسد یا شما در ارسال به موقع تمرین‌ها یا مشکلاتی که دارید کوتاهی می‌کنید...

به هر حال این هفته موضوع تشویق به درس خواندن و مشکلات ۳ نفر از شما را بررسی می‌کنیم و هفته آینده ضمن ادامه بحث تنبیه به ایمیل خوانندگان گرامی ‌درباره تمرینی که داده بودیم می‌پردازم. به نظرم تاکید ما روی بحث تشویق اهمیت این موضوع را نشان می‌دهد که هرگز به‌کارگیری روش‌های تنبیه بدون وجود تشویق نتیجه نمی‌دهد. به دلیل کمبود فضایی که «آداب تربیت» دارد به ذکر نام‌ها و شماره‌ها نمی‌پردازم و قبل از هر پاسخی به شما والدین عزیز، نکته‌ای حائزاهمیت را یادآوری می‌کنم که به‌نظر می‌رسد اغلب ما آن را به فراموشی سپرده‌ایم چون در نوشته‌ها و مثال‌های تشویقی این اشتباه بارز به چشم می‌خورد.

مهم نیست بچه‌ها از انجام تکلیف‌های مدرسه یا درس خواندن بدشان می‌آید یا آن را دوست دارند، بلکه باید این موضوع را بدانند که این کار یک وظیفه هر روزه برای آنهاست که باید انجامش دهند اما در کنار این نکته اساسی ما به عنوان والدین، باید طوری رفتار کنیم که بچه‌ها درس خواندن و انجام تکالیف را به مرور یک عمل مثبت، مفید و حتی دوست‌داشتنی بدانند و باور کنند این وظیفه‌ای که برعهده ‌دارند خیلی هم لذت‌‌بخش و شیرین است. چطور باید این کار را انجام دهید؟ خیلی راحت؛ باحذف ۲ عامل مهم که باعث بی‌انگیزگی بچه‌ها در درس خواندن می‌شود.

اولین عامل یا بهتر بگویم مقصر اصلی، خود شما هستید. شما والدین به ۲ دلیل باعث شده‌اید فرزندانتان انگیزه و تلاش کافی برای درس خواندن را از دست بدهند و حالا با انواع هدایا و تشویق‌ها می‌خواهید راه اشتباهی که آمده‌اید را درست کنید و موفق نمی‌شوید! تعجب نکنید، خود شما با برآورده کردن بی‌قید‌و‌شرط خواسته‌های بچه‌ها، انگیزه تلاش را در آنها از بین برده‌اید. با این کار نه‌تنها امروز انگیزه درس خواندن را از آنها می‌گیرید بلکه به آنها می‌آموزید بدون تلاش هر آنچه بخواهند برایشان مهیاست؛ زندگی بالا و پایین ندارد و قرار نیست هیچ ناکامی‌ و شکستی برایشان اتفاق بیفتد...

اگر دوست دارید فرزندتان نه فقط در تحصیل بلکه در زندگی هم موفق باشد، باید این روند اشتباه را کنار بگذارید. هر چقدر هم تمکن مالی دارید نباید بدون مناسبت برای فرزندتان هدیه بگیرید یا خواسته او را اجابت کنید. او باید برای کسب آنچه می‌خواهد تلاش کند. اگر امروز به او رشوه می‌دهید تا وظیفه‌اش که همان درس خواندن است را انجام دهد، فردا که بزرگ‌تر شد، لابد می‌خواهید باج بدهید تا شب زودتر به خانه برگردد و لطف کند و به شما به عنوان والدین احترام بگذارد. درست همین‌جاست که عنان والد بودن را از دست می‌دهید و او را هم از خوشبختی دور می‌کنید!

هدایای شما باید در قالب تقویت‌کننده‌هایی باشد که او در ازای آنها زحمت کشیده است. به‌عنوان نمونه اگر ۵ کارت امتیاز داشته باشد، می‌تواند از شما بخواهد سی‌دی موردعلاقه‌اش را بخرید. در ضمن برای دریافت هر کارت امتیاز از شما، لازم است نمره‌های بالای ۱۶ یا ۱۷ کسب کند. (اگر حس می‌کنید توان کودک کم است، نمره جایزه را پایین‌تر انتخاب کنید و ایده‌آل‌گرا نباشید تا از نرسیدن به حد معین ناامید نشود.) او شاید مدت‌ها تلاش کند تا مجموع کارت‌هایش را به ۱۰ برساند تا دوچرخه موردعلاقه‌اش را به دست آورد اما در این راه می‌آموزد که هدف و انگیزه داشتن، چقدر شیرین است و باید در مقابل ناکامی‌ها که اتفاقا جزئی از زندگی هستند تسلیم نشد. همین جا یک نکته وجود دارد که باید بلافاصله پس از کسب نمره تعیین‌شده با تشویق کلامی‌، عاطفی (در آغوش کشیدن و بوسیدن) یا پختن غذایی که دلخواه اوست و اعلام این موضوع سر شام، کارت جایزه را به او بدهید و ابراز خوشحالی کنید که فقط ۲ یا ۳ کارت دیگر لازم دارد تا به جایزه بزرگ برسد و سی‌دی دلخواهش را بگیرد.

اشتباه دوم شما که دلیل بی‌انگیزه‌شدن بچه‌هاست، صحبت‌هایی است که به صورت ضمنی در جمع خانواده یا دوستان عنوان می‌کنید. به طور نمونه می‌گویید: «من که این همه سال درس خواندم و دکتر یا مهندس شدم درآمدم از اصغر آقا مکانیکی یا فلانی که بی‌سواد است و در بازار است کمتر است. فلانی بی‌سواد است ولی پول ماشینش با کل دارایی من برابری می‌کند.» بچه‌ها با شنیدن این صحبت‌ها از شما پیام می‌گیرند که برای درس خواندن تلاش نکنند.

علاوه بر این باید تا می‌توانید به بچه‌ها کمک کنید از تلنبارشدن تکالیفشان پیشگیری کنند. به نحوه درس خواندن و انجام تکالیفشان نظارت داشته باشید تا هرگز بی‌نظمی‌ و بی‌برنامگی اتفاق نیفتد. مثال ساده اینکه اگر حس می‌کنید فرزند شما وقتی در اتاقش تنهاست، تکالیفش را انجام نمی‌دهد و درس نمی‌خواند، برنامه‌ای بچینید که از فلان ساعت که شما مشغول مطالعه مجله هستید یا وسایل شام را آماده می‌کنید، او روی میز اتاق‌نشمین یا نزدیک آشپزخانه تمرین‌های ریاضی‌اش را حل کند. از اجرای این قانون کوتاه نیایید.

برای نتیجه بهتر در کنار درس، بازی و تفریح هم باید جزو برنامه‌تان باشد. برای بچه‌ها تماشای تلویزیون و کارتون می‌تواند یک تشویق در نظر گرفته شود. «اگر تا ساعت ۵ تمرین‌هایت را حل کنی، می‌توانی علاوه بر کارتون، سی‌دی موردعلاقه‌‌ات را هم ببینی.»

برای بچه‌هایی در سنین نوجوانی این تشویق می‌تواند در قالب یک ساعت پارک رفتن با دوستانش باشد. اگر بچه‌ها بدانند راس ساعت ۷ بعدازظهر برنامه‌ریزی پارک یا بازی دارند، حتما درس‌هایشان را با لذت تا آن زمان به پایان می‌رسانند. اگر بچه‌ها همکاری نکردند یا نتیجه مطلوب را از تشویق‌ها نگرفتید، می‌توانید از پیامد منفی استفاده کنید؛ مانند محرومیت از تماشای تلویزیون یا اجازه ندادن برای بازی با بچه‌ها برای آن روز خاص.

یادتان باشد پیامد منفی باید بلافاصله پس از کار نادرست اجرا شود و نباید مدتش طولانی باشد. برای بزرگ‌ترها هم همین‌طور. اگر پسر نوجوانتان که قرار بود راس ساعت ۶بعدازظهر از پارک برگردد، در حالی به خانه آمده که ساعت ۵/۶ یا ۷ است، باید اعلام کنید تا بداند قطعا در تعطیلی آخر هفته باید خانه بماند. او باید بداند در ازای خارج‌شدن از روال برنامه، چه تنبیهی در انتظارش است.

دکتر میترا حکیم شوشتری

فوق‌تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران