۵ سال زندگی با بنزین سهمیه بندی

با گذشت پنج سال از اجرای یکی از اثرگذارترین پروژه های اقتصادی کشور در دو دهه اخیر یعنی سهمیه بندی بنزین این پروژه در حال تجربه تحولات جدیدی است که تغییر کارت های سوخت و ورود نسل جدید آنها به بازار از جمله این تحولات به شمار می رود

با گذشت پنج سال از اجرای یکی از اثرگذارترین پروژه‌‌های اقتصادی کشور در دو دهه اخیر یعنی سهمیه‌بندی بنزین این پروژه در حال تجربه تحولات جدیدی است که تغییر کارت های سوخت و ورود نسل جدید آنها به بازار از جمله این تحولات به شمار می‌رود.

پنجم تیر ۸۶ دولت نهم با یک تصمیم‌گیری کارشناسانه و شاید از سر اضطرار برای مدیریت و کنترل مصرف سوخت، بنزین را سهمیه‌بندی کرد؛ زیرا این کالای اساسی سالانه حجم زیادی از منابع کشور را به عنوان یارانه واردات سوخت به خود اختصاص می‌داد.

کارشناسان دلیل حجم بالای هزینه پرداختی برای واردات سوخت در سال‌های گذشته را فقدان برنامه‌ریزی برای پالایشگاه‌سازی در کشور عنوان می‌کنند؛ چرا که آخرین پالایشگاه ساخته شده پیش‌از اجرای سهمیه‌بندی به سال ۷۶ در دولت سازندگی برمی‌گردد، پس از آن، دولت واردات بنزین را به نفع کشور می‌دانست، از این رو مبالغ زیادی از منابع عمومی کشور به واردات سوخت تعلق می‌گرفت.

براساس این گزارش، این سیاست‌ها تا سال ۸۶ ادامه یافت اما سرانجام دولت تسلیم تصمیم مهمی مبنی بر عرضه سهمیه‌ای بنزین شد و تصمیم گرفت به منظور کنترل و مدیریت سوخت کشور بنزین را سهمیه‌بندی کند اگرچه در آن دوران واردات بنزین و عرضه بنزین یارانه‌ای نیز همچنان ادامه داشت.

تا پیش از اجرای نظام سهمیه‌بندی، دولت سالانه چهار تا شش میلیارد دلار بنزین وارد می‌کرد و در سال‌های ۸۵ تا ۸۸ به ترتیب روزانه ۲۲ تا ۲۸ میلیون لیتر بنزین وارد می‌شد.

هم‌اکنون با توجه به اجرای طرح سهمیه‌بندی و قانون هدفمندسازی یارانه‌ها، متوسط مصرف بنزین کشور به مرز ۶۰ میلیون لیتر در روز رسیده، این در حالی است که طبق برآوردهای انجام شده در صورت عدم اجرای سهمیه‌بندی، مصرف بنزین در سال جاری به بیش از یکصد میلیون لیتر می‌رسید که تامین آن مستلزم اختصاص بیش از ده میلیارد دلار برای واردات بنزین بود.

پیش از اجرای قانون سهمیه‌بندی، هزینه واردات سوخت همزمان با افزایش مصرف و جوابگو نبودن تولید داخل از سالی ۵۰۰ میلیون دلار و بعد از یک میلیارد دلار به هفت میلیارد دلار در سال رسید.

بر این اساس دولت برای مهار مصرف ۷۰ میلیون لیتری روزانه بنزین در کشور با دو راه مواجه بود، نخست سهمیه‌بندی و افزایش قیمت بنزین و دوم راه حل‌های غیرقیمتی مانند توسعه حمل و نقل عمومی، گازسوز کردن خودروها، ساخت پالایشگاه و نوسازی پالایشگاه‌های موجود که این برنامه‌ها همگی طراحی و اجرا شد.

طراحی و ساخت پالایشگاه‌های آناهیتا در کرمانشاه، امام خمینی شازند و ستاره خلیج فارس در بندرعباس و طرح‌های بهینه‌سازی پالایشگاه‌های نه‌گانه کشور را می‌توان از جمله طرح‌های مدیریت سوخت کشور در بُعد دوم برشمرد.

در حال حاضر کشور با اجرای این طرح‌ها از واردات بنزین به طور کامل بی‌نیاز شده و حتی در مقاطعی اقدام به صادرات آن نیز کرده است.

سهمیه‌بندی بنزین از ابتدا تاکنون تغییرات زیادی را تجربه کرده است. در طرح اولیه ماهانه یکصد لیتر بنزین تک‌نرخی با قیمت یکصد تومان به هر خودروی شخصی اختصاص یافت که مدتی بعد به ۱۲۰ لیتر افزایش پیدا کرد و پس از چند دوره اختصاص سهمیه‌های سفر و نوروز، سرانجام سهمیه ماهانه با کاهش قابل توجهی روبه‌رو شد و هم‌اکنون به ۶۰ لیتر بنزین ۴۰۰ تومانی برای هر خودرو رسیده‌است.

سه‌سال از اجرای نظام سهمیه‌بندی گذشته بود که دولت در آذر ۸۹ با اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها، مدیریت مصرف انرژی کشور را وارد فاز جدیدی ساخت.

در این مرحله با افزایش قیمت بنزین سهمیه‌ای از یکصد تومان به ۴۰۰ تومان، مصرف سوخت باز هم کاهش چشمگیری یافت و پس از آن با اتمام سهمیه بنزین‌های یکصد تومانی یارانه‌ای مرحله جدیدی از هدفمندی و مدیریت مصرف سوخت آغاز شده است، به طوری که با اتمام دوره اول هدفمندی یارانه‌ها همه در انتظار مرحله بعدی اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها هستند تا ببینند دولت چه تصمیمی درباره افزایش قیمت بنزین خواهد گرفت.

● تحریم بنزین و سهمیه‌بندی

پیش از این آمریکا و کشورهای غربی تلاش زیادی کردند برای وارد کردن فشار به ایران از ابزار تحریم بنزین بهره ببرند. در همین رابطه موسسه امنیت انرژی آمریکا در گزارشی اعلام کرده بود تحریم بنزین راه‌حل مناسبی برای فشار به ایران خواهد بود اما پس از نتیجه‌بخش شدن اجرای نظام سهمیه‌ای و وقوع آمارهایی چون کاهش وابستگی به واردات و افزایش ظرفیت پالایشگاه، اثرات تحریم بنزین به طول کامل خنثی و تمام پیش‌بینی‌های غربی‌ها مبنی بر اعمال فشار بر ایران از طریق تحریم بنزین نقش بر آب شد.

● نسل جدید کارت هوشمند سوخت

هم‌اکنون با پایان یافتن مصرف بنزین یکصد تومانی که طی یک ضرب‌الاجل تا پایان اردیبهشت سال جاری صورت گرفت، شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی می‌گوید، دست به طراحی نسل جدید کارت‌های هوشمند سوخت زده و آنها را به‌اصطلاح شخصی‌سازی کرده و سطح ایمنی‌شان را نیز افزایش داده است.

به گفته جلیل سالاری، مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی، با این اقدام امکان سوءاستفاده از کارت‌های جدید سوخت وجود ندارد.

ستاد کارت هوشمند سوخت، کارت‌های جدید را با قابلیت‌های جدید در اختیار مردم قرار می‌دهد، اگرچه جایگزینی کارت‌های جدید به جای کارت‌های قدیم در حال حاضر اختیاری است و اجباری برای آن وجود ندارد. به گفته سالاری، قابلیت‌های تعریف‌شده در کارت‌های جدید سوخت،‌ خرید بلیت اتوبوس، مترو و خرید از فروشگاه‌های زنجیره‌ای است که امکان شارژ مبلغ در آنها وجود دارد.

با این حال به گفته یک مقام آگاه، فعال‌سازی این قابلیت‌ها با مشخص شدن وضع نرخ بنزین در مرحله دوم هدفمندی یارانه‌ها امکان‌پذیر خواهد بود.

به گفته سالاری، در حال حاضر ۱۷ میلیون کارت هوشمند بنزین و گازوئیل در سطح کشور فعال است که ۱۱ میلیون آن در اختیار خودروهای شخصی قرار دارد.

زیبا اسماعیلی