ارتباط صنعت و دانشگاه و راهكارهای عملی آن

بحث ارتباط دانشگاه و صنعت از دیرباز در بسیاری از كشورها, مطرح بوده است برخی از كشورها بنا به نیاز و ساختار صنعتی و دانشگاهی خود این ارتباط را تا حد ممكن تبیین, طراحی و به اجرا در آورده اند اما به علت پیچیدگی موضوع, استقرار چنین ارتباطی در بسیاری از كشورها همچنان با مشكلات فراوانی مواجه است

مسؤل خدمات آموزشی دانشگاه علوم پزشكی تبریز و یكی از كارشناسان خدمات آموزشی این دانشگاه ارتباط صنعت و دانشگاه را مورد بحث و مطالعه قرار داده و طی مقاله ای برای ما فرستاده اند كه ملاحظه می كنید.

هر چند در كشور ما، ارتباط صنعت و دانشگاه كم وبیش وجود دارد ولی موضوع حائز اهمیت، یافتن ارتباطات موثر بین این دو نهاد است. ‏پیوند و ارتباط بین این دو نهاد، این فرصت را برای دانشگاهها، موسسات و نهادهای تولیدی و صنعتی فراهم می آورد تا كمبودها و ‏روشهای خود را بهینه و به روز كرده و در مقابل، قابلیت تولید را افزایش دهند. این مقاله در گام نخست به ارایه تصویر كلی از ‏ضرورت ارتباط دانشگاه و صنعت و سپس به برخی راهكارهای كاربردی مناسب به منظور رونق بخشیدن به این ارتباط‎،‎‏ توجه ‏دارد. ‏

بحث ارتباط دانشگاه و صنعت از دیرباز در بسیاری از كشورها، مطرح بوده است. برخی از كشورها بنا به نیاز و ‏ساختار صنعتی و دانشگاهی خود این ارتباط را تا حد ممكن تبیین، طراحی و به اجرا در آورده اند. اما به علت پیچیدگی ‏موضوع، استقرار چنین ارتباطی در بسیاری از كشورها همچنان با مشكلات فراوانی مواجه است.‏

پیشرفت تكنولوژی كنونی كشورهای پیشرفته بدون توجه به آموزش عملا" امكان پذیر نیست و این كشورها در ‏حقیقت از وابستگی حیاتی آموزش و تكنولوژی، به ارتباط صنعت و دانشگاه رسیده اند. البته برای اجرای این پدیده در جامعه باید بسترسازی شود و دانشگاه موظف است نیروی انسانی خلاق را تربیت كرده و صنعت نیز قدرت پذیرش خود را افزایش دهد.

هرگاه در جامعه صحبت از ارتباط دانشگاه و صنعت می شود، بیشتر اذهان متوجه دانشگاههای صنعتی و دانشكده های علوم می ‏شود. در حالی كه این گمان، برداشت درستی از موضوع نیست و صنایع با طیف وسیعی از علوم مختلف سركار دارند.

با توجه به نیروهای متخصص، امكانات، مواد اولیه، منابع مادی ونیروی انسانی متعهد در دانشگاهها و صنایع كشور، از ‏عدالت به دور است كه در تولید علم و صنعت، برخی از كالاهای ابتدایی و ساده را، از سایر كشورها وارد كنیم.‏

دیدگاه عمومی این است كه هر نوع مشكلی در جامعه یك راه حل بهینه دارد و یافتن این راه ‏حل باعث می شود كه با كمترین زمان و هزینه ، بیشترین نتیجه بدست آید ودانشگاه و واحدهای تحقیق و توسعه مكانهایی هستند كه در آن می توان به این راه ‏حلها رسید. به همین دلیل است كه ارتباط صنعت و دانشگاه، یكی از ابزارهای توسعه ‏پایدار محسوب می شود.‏

مطالعات نشان می دهد كه در كشورهای توسعه یافته ارتباط و همكاری بین صنعت و دانشگاه از پشتوانه ای قوی ‏برخوردار است. در این كشورها بیشتر تحولات صنعتی از دانشگاه و مراكز تحقیقاتی آغاز شده و دانشگاهها ‏پیشگام توسعه صنعتی هستند، در حالی كه در كشورهای در حال توسعه این ارتباط ضعیف و كمرنگ است. هر ‏چه این ارتباط ضعیف باشد توسعه فناوری به كندی صورت می گیرد و درنهایت موجب پیدایش كاستی در صنعت، وابستگی صنعتی، بهره برداری نامطلوب از منابع طبیعی، اتلاف سرمایه های اجتماعی و نظایر آن خواهد شد. چنین ‏وضعیتی منجر به چالشهای اجتماعی و اقتصادی فراوان از جمله معضل بیكاری خواهد بود.‏

● وظیفه و تعهد دانشگاه

دانشگاهها از یك سو تامین كننده نیروی انسانی متخصص در سطح عالی هستند و از سوی دیگر بسیاری از ‏تواناییهای علمی، تحقیقاتی و آزمایشگاهی در آنجا متمركز شده است. بنابراین دانشگاه به عنوان

مجموعه ای ‏آكادمیك كه به طور مستمر پردازش علمی و پژوهشی در آن صورت می گیرد، می تواند تقویت كننده نهاد صنعت باشد و از این طریق است كه صنعت و اقتصاد در یك جامعه می تواند توسعه و ارتقا ‏یابد.‏

در فرایند انتقال تكنولوژی، دانشگاهها می توانند هم در تشخیص تكنولوژی مناسب و هم در یادگیری تكنولوژی ‏خارجی و تولید تكنولوژی فعالیت كنند و فعالیت دانشگاهها نباید صرف تولید مقاله باشد. صنعت باید نیازهای ‏خود را از دانشگاه بخواهد و دانشگاه نیز انعطاف لازم را از خود نشان دهد تا در نهایت یك الگوی مناسب ایجاد ‏شود. ‏

نقش آموزشی دانشگاه در فرایند توسعه، بر پایه تربیت نیروی انسانی به عنوان كلید راهگشای توسعه صنعتی، استوار است. نقش تحقیقاتی آن نیز در تحقیقات بنیادی و كاربردی كه شرط لازم برای موفقیت توسعه صنعتی ‏است تبلور می یابد. ‏

بر اساس نظر متخصصان، دانشگاه به عنوان نهاد عرضه كننده دانش و تولید نیروی انسانی وظایفی به شرح زیر دارد:‏‏

▪‏تولید برنامه های جدید و كارآمد آموزشی به گونه ای كه نیازهای كنونی و آینده جامعه را با توجه به ‏افزایش نیازها، تغییر سطح زندگی و روند افزایش توقعات، پاسخگو باشد.‏

▪‏ انجام پروژه های تحقیقاتی (بنیادی - كاربردی و توسعه ای)‏

▪‏ برگزاری دوره های کوتاه مدت و بلند مدت كاربردی برای صنایع

▪‏ انتقال و بومی سازی دانش و تبدیل آن به تكنولوژی برای استفاده صنایع

▪‏ نیاز سنجی آموزشی و تحقیقاتی صنایع مستقر در مراكز رشد فناوری و تولید علم برای رفع موانع ‏و مشكلات و راهكارهای توسعه

▪ بهبود كیفیت و ارتقای استانداردها و شیوه های آموزشی و پژوهشی در سطح ملی

به این ترتیب حركت در چارچوب موارد یادشده توسط دانشگاه از جمله مهمترین تعهدات دانشگاه به حساب می آید. ‏این اقدامات می تواند توسعه صنعتی را به دنبال داشته ‏باشد.

به دنبال جهانی شدن ‏اقتصاد و توسعه فرهنگی در سطح بین الملل و با تغییر الگوهای مصرفی جوامع و تغییر انتظارات اقشار ‏مختلف،نقش دانشگاهها در پاسخگویی به نیازهای روبه افزایش جوامع مختلف از جمله كشور ما، بیشتر از هر زمانی با اهمیت می نماید. بنابراین یك نوع توافق چند ‏‎منظوره بین دانشگاه و جامعه می بایست ایجاد شود، در غیر اینصورت توسعه اجتماعی كم رنگ می شود .‏

تولید نشریات علمی و انتشار مقالات مفید و كاربردی در مجلات علمی كه از فعالیتهای علمی ‏مراكز دانشگاهی به حساب می آید، می تواند در توسعه صنعتی و ارتقای كیفیت زندگی جوامع نقشی موثر داشته باشد. ‏مراكز دانشگاهی همچنین به ترویج و اشاعه آموزش عالی و تخصص های فنی می پردازند كه خود به عنوان ‏موتور محركه توسعه صنعتی، نقشی مهم ایفا كند.‏

● وظیفه و تعهد صنعت

صنعت به عنوان مصرف كننده علم و تكنولوژی باید ارتباط تنگاتنگی با دانشگاه داشته باشد و برای به كارگیری بهینه ‏از دانش تولید شده و تكنولوژی به وجود آمده، از آن استفاده كند.‏

موارد زیر فعالیتهایی است كه باید صنعت به آن توجه كند:‏

▪تامین نیروی انسانی از بین افراد تربیت شده در دانشگاهها، با توجه به مهارت و قابلیت فردی آنها

▪ كاربردی كردن دانش تولید شده و تكنولوژی

▪‏ تجاری كردن تحقیقات كاربردی و توسعه ای

▪‏ دسته بندی مشكلات و موانع موجود در تولید، ایده های قابل تبدیل به تولید و سفارش آنها به دانشگاهها ‏و مراكز تحقیقاتی برای بررسی و تحقیق در ارتباط با آنها

▪‏ ارتقای كیفیت محصولات تولیدی و اجرای سیستم های مدیریت كیفیت

▪ بررسی راهكارهای توسعه محصول و استفاده از نوآوری ها برای رقابت در بازارهای ‏جهانی

▪‏ شناسایی بازارهای هدف برای تامین نیاز مصرف كنندگان و رقابت در عرصه جهانی جهت انتقال و توسعه ‏تكنولوژی و تجاری ساختن نتایج تحقیقات و نوآوریها

● موانع برقراری ارتباط صنعت و دانشگاه‏

از وقتی كه دانشگاهها بوجود آمده اند، تحقیقات نیز در كنار آنها رشد كرده و تحقیقات علمی- تخصصی ارزشمند موجب به كمال رسیدن ‏یك موضوع یا تئوری علمی شده است. متاسفانه در كشور ما این مهم كمتر مدنظر قرار گرفته است و در ‏دانشگاهها سیستم مناسبی برای تحقیق وجود ندارد. تاكنون برنامه های متنوع و روشنی در نظر گرفته نشده است كه افراد در حال تحصیل و فارغ التحصیل شدگان را به تحقیق وادارد. تحصیل‏كرده ها از دل صنعت بیرون نیامده اند تا كارآزموده باشند و استادان دانشگاهها كه به تحقیق می پردازند بیشتر كسانی هستند كه از صنعت اطلاعات كمی دارند. از طرفی هر چند اکثر دست اندركاران اصلی صنعت كشورمان ‏فارغ التحصیلان دانشگاهها هستند ولی وقتی همین فارغ التحصیلان به مسئولیتی می رسند با دانشگاه بیگانه ‏می شوند.‏

اكنون در موقعیتی هستیم كه دانشجو، استاد و دانشگاه به دلیل دوری از صنعت از آن آگاهی زیادی ندارند. صنعت ‏نیز دانشگاه را در امور صنعتی، كم تجربه می پندارد و برنامه ریزی مستمر ‏نیز در انسجام آنها نقشی اندك دارد.‏ بنابراین می توان نتیجه گرفت كه محدود بودن ارتباط دانشگاه با صنعت منجر به آن شده كه تحقیق و نوآوری در صنعت كمتر بوجود آید و اتكا به تكنولوژی خارجی ادامه پیدا كند.‏

● پیشنهادهای عملی برای تقویت ارتباط صنعت و دانشگاه

▪ اعطای مدرك معتبر در مقابل كار تحقیقاتی دانشجویان و متخصصان جامعه در صنعت: در اغلب كشورهای ‏صنعتی به فعالیتهای تحقیقاتی كه دانشجویان و غیره در صنعت انجام می دهند، مدارك معتبر داده می شود كه ‏معادل مدارك دانشگاهی است. این روندی ملی در جهت ایجاد انگیزه برای كارهای صنعتی است و در نهایت ‏منجر به توسعه یك رابطه نزدیك بین صنعت و دانشگاه می شود.‏

البته در كشور ما مراكزی از قبیل پژوهشگاه مواد و انرژی، پژوهشگاه نیرو، مركز تحقیقات پلیمر هستند كه اقدام به پذیرش ‏دانشجو و اعطای مدرك می كنند ولی اولا" تعداد این مراكز كم است و ثانیا" مدارك آنها نیز عملا" معادل مدارك ‏دانشگاهها دانسته نمی شود.‏

▪ ارتقای درجه علمی اساتید دانشگاه بر مبنای همكاری آنها با صنعت: این امر باید توسعه یابد، زیرا همكاری اساتید دانشگاهها با صنعت ‏یكی از اركان اساسی پیشرفت صنایع است. ‏

▪ صنعت در ایجاد رشته های جدید دانشگاهی مشاركت كند: امروزه همگام شدن صنایع با منابع این مقاله در دفتر ماهنامه موجود است.

پیشرفتهای ‏سریع تكنولوژی، نیازمند همراهی دانشگاهها است. صنعت بایستی به تحولات سریع تكنولوژی توجه كند و ‏دانشگاه نیز رشته ها و واحدهای درسی خود را متناسب با پیشرفتهای تكنولوژیك، بهبود بخشد.‏

▪ دروس دانشگاهی باید مبتنی بر نیازهای جامعه صنعتی كشورها باشد كه این امر مستلزم ‏دانستن اطلاعات تجربی در كنار دانش های تئوریك است.‏