دین در فرهنگ ژاپنی

موسسه گفت و گوی ادیان با همکاری بنیاد صلح «ساساکوا» با هدف فعال شدن در حوزه دین پژوهی برنامه ای اجرا کردند. این مراسم پروفسور «شونجی هوساکا» استاد دانشگاه رئی تاکو درباره آیین شینتو، بودیسم ژاپنی و چند خدایی سخنرانی کرد، مولفه های اصلی سخنرانی او را موضوعاتی چون؛ درک ژاپنی ها از دین و آیین بودا، دین برای ژاپنی ها چه معنایی دارد؟، نزاع بر سر دین در میان ژاپنی ها، رابطه بودیسم ژاپنی و پارس ها تشکیل می دادند. متن زیر شرح کامل این سخنرانی است:

۱ _ درک ژاپنی ها از دین و آیین بودا

از آغاز دوره مدرن، دین مردم ژاپن ذهن پیچیده آنها را منعکس می کند. درک چنین ذهن پیچیده ای برای فهمیدن زندگی دینی ژاپنی ها اهمیت دارد. براساس آمارهای گوناگون بسیاری از ژاپنی ها در درون ملحد هستند. از سوی دیگر، بسیاری از ژاپنی ها به معابد و زیارت گاه ها می روند و از مکان های مذهبی بازدید می کنند. در ژاپن ۱۸۰ هزار سازمان دینی نزد دولت به ثبت رسیده اند و تعداد آنها معادل تعداد بیمارستان ها و درمانگاه هاست. آداب و رسوم مذهبی در میان زندگی ژاپنی ها بسیار رایج و مرسوم است. در طی آخرین دهه دوره ادو (Edo) ۵۰ _ ۱۸۴۰ چنانچه از خاطرات یک کشاورز بر می آید، ۱۲۰ روز به امور و آداب و رسوم مذهبی مربوط بود. اکنون نیز بسیاری از جشن ها، مراسم و سنت های مذهبی در مناطق روستایی ژاپن موجود دارد. مثلا من می توانم به مراسم و اعیاد مذهبی نمونه در ژاپن، مانند سال نو، هفته اعتدال روز و شب (مرتبط با آیین بودا یا مانند نوروز) جشن تابستان و پاییزی شین تو اشاره کنم.

همه ساله ده ها میلیون ژاپنی در سال نو، تابستان یا در ایام مراسم موروثی آیین بودا به زادگاه خود می روند با این کار به این اصطلاح «حرکت ها و جابجایی ملی» بروز و ظهوری عملی می بخشند. در این اوقات راهبندان ها بسیار سنگین است. ژاپنی ها رسومات مذهبی را انجام می دهند اما احساس نمی کنند که در حال انجام واجبات یا اعمال دینی هستند. بیشتر ژاپنی ها دین را سنت ملی یا رسومات و میراث سنتی دانسته و به معنای معنوی دین توجهی ندارند.

۲ _ دین برای ژاپنی ها چیست؟

اصطلاح دین (DIN) یا Religion واژه ای کلیدی در یگانه پرستی سامی یهودیت، مسیحیت و اسلام است. از سوی دیگر، مردمی که به شین تو، آیین بودا و آیین هندو اعتقاد دارند معتقد به خدایان متعدد یا اهل شرک نامیده می شوند و عموما فکر می کنند که مذهب می تواند آنها را به سطح زندگی بالاتر یا غنی تر تحت هر شرایطی برساند. فرهنگ ژاپنی شامل پرستش خدایان متعدد با توجه به پیش زمینه فرهنگی خود است. ژاپنی هایی که چنین عقیده ای دارند با شادمانی و کمال زندگی می کنند. آیین بودا دارای عوامل و عناصر مذهبی چند خدایی بود که به نوبه خود بر شکل دهی فرهنگ ژاپنی تاثیر گذاشت بنابراین درک تاثیرات آیین بودا بر فرهنگ ژاپنی اهمیت دارد. آیین بودا رسما در سال ۵۳۸ بعد از میلاد به ژاپن وارد شد.

در آن زمان ژاپنی ها افکار و فناوری ها از جمله بودیسم را از کره و چین وارد کردند. دین ملی شین تو تاریخی طولانی دارد و قبل از ورود بودیسم مورد اعتقاد ژاپنی ها بوده است. بین شین تو و بودیسم تقریبا هیچ تقابلی وجود نداشت. بعد از ورود بودیسم، هر دو دین شین تو و بودیسم متاثر از سبک زندگی ژاپنی با یکدیگر هماهنگ شده و فرهنگ ژاپن را متحول ساختند.

آقای خاتمی رییس جمهور ایران در کتاب خود به نام گفت و گوی تمدن ها از گفت و گوی میان بودیسم و شین تو سخن به میان آورده است.

ژاپنی ها از آن جهت که دین راه فائق آمدن بر مرگ را می نمایاند و به علایق واقع گرایانه شادمانی این جهان و جهان پس از این پاسخ می دهد، سر بر آستان آن فرود می آورند. ژاپنی ها تفکرات دینی واقع گرایانه را مهم تلقی می کنند. این امر هنوز هم یک گرایش عمده دینی در ژاپن محسوب می شود. برای جلوگیری از این سوءتفاهم در خصوص اعتقاد ژاپنی ها که نسبت به تفکرات دینی واقع گرایانه گرایش دارند، مایلم خاطر نشان سازم که اعتقاد ژاپنی ها به معنی خوش پرستی و سهل انگاری نیست. از دیدگاه دینی ژاپنی ها زندگی فعلی را برای شادی و رفاه دنیای دیگر فدا نمی کنند. ادیان سامی مانند یهودیت، مسیحیت و اسلام رستگاری برای خداوند در جهان دیگر را مهم می دانند (بهشت بعد از روز حساب یا زندگی ابدی) در این مضمون، تفاوت زیادی بین ادیان سامی و مذهب ژاپنی است. بنابراین برای غیر ژاپنی درک مذهب ژاپنی بسیار دشوار است.

هم چنین درک سیاست دینی بعد از دوره احیا مئی جی (Meiji) در سال ۱۸۶۸ برای غیر ژاپنی ها خیلی مشکل است. رژیم مئی جی، مدرن شدن، فناوری و علوم را از کشورهای اروپایی به ویژه بریتانیای کبیر، فرانسه و آلمان وارد کرد. هم چنین مولفه های دینی اروپا را به ژاپن معرفی کرد. این امر موجب بروز تضاد میان زندگی دینی و آگاهی در میان ژاپنی ها شده است. اما خود ژاپنی ها از این تضاد آگاه نیستند.