بررسی نهاد خانواده از دیدگاه های مختلف

« هوالذی خلقکم من نفس واحده و جعل منها زوجها لیسکن الیها » ۱ « و خدایی است که شما را از نفس واحدی آفرید و همسر شما را از جنس شما قرار داد تا در کنار او آرامش و آسایش بیابید »

« هوالذی خلقکم من نفس واحده و جعل منها زوجها لیسکن الیها » ۱ « و خدایی است که شما را از نفس واحدی آفرید و همسر شما را از جنس شما قرار داد تا در کنار او آرامش و آسایش بیابید .»

خانواده در طول تاریخ و در تمامی جوامع ، به عنوان اصلی‌ترین نهاد اجتماعی ، زیربنای جوامع و منشأ فرهنگ‌ها ، تمدن‌ها و تاریخ بشر شناخته شده است .

پرداختن به این بنای مقدس و بنیادین و حمایت و هدایت آن به جایگاه واقعی و متعالی‌اش ، همواره سبب اصلاح خانواده بزرگ انسانی و غفلت از آن موجب دور شدن بشر از حیات حقیقی و سقوط به ورطه هلاکت و ضلالت بوده است.

اسلام به عنوان مکتبی انسان‌ساز بیشترین عنایت را به تکریم ، تنزیه و تعالی خانواده داشته و این نهاد مقدس را کانون تربیت و مهد مودت و رحمت می‌شمرد . سعادت و شقاوت جامعه انسانی نیز در دیدگاه اسلامی منوط به صلاح و فساد بنای خانواده است .

و هدف از تشکیل خانواده را تأمین نیازهای مادی ، عاطفی و معنوی انسان از جمله دستیابی به سکون و آرامش می‌ باشد . دستیابی به اهداف والای مکتب اسلام و حفظ و حراست دقیق و مستمر از آن ، نیازمند توجه جدی به خانواده و پیاده ‌کردن قوانین مربوط به آن در جامعه است .

بدیهی است کلیه برنامه‌ریزی‌ها و سیاستگذاری‌ها در تمام سطوح بایستی حق مدارانه و ملهم از نگرش توحیدی و در راستای تعالی و مصالح خانواده باشد.۲ خانواده از منظر قرآن « ومن آیاته أن خلق لکم من انفسکم أزواجاً لتسکنوا الیها و جعل بینکم موده و رحمه إن فی ذلک لایات لقوم یتفکرون » ۳

از نشانه های او این است که از خود شما جفتهایی برای شما آفرید تا نزد ایشان آرامش یابید ، و میان شما دوستی و مهربانی برقرار ساخت . همانا در این نشانه هایی است برای آنان که می اندیشند .

در این آیه چند نکته و نقطه با اهمیت درباره خانواده وجود دارد که شایسته بررسی است :

۱) همسانی زن و مرد در آفرینش

بر اساس این تعبیر ، رابطه و پیوند زن و شوهر یکی از ابعاد مهم خانواده است ، خداوند متعال با قدرت خویش و در آفرینشی حکیمانه ، برای آدمیان همسرانی از جنس خودشان آفرید تا بدان ها انس بگیرند .

اگر همسر آدمی در آفرینش همسان او نباشد نمی تواند با او انس گرفته و از معاشرت با وی لذت ببرد و لذا آرامش و اطمینان او فراهم نخواهد شد بر همین اساس و در هماهنگی کامل بین تکوین و تشریع ، زناشویی ، سنتی جاودانه به شمار می رود که رویگردانی از آن دوری از نبی اکرم ( ص ) را در پی دارد .۴

۲) تأمین آرامش

نظیر این تعبیر در آیه ۱۸۹ سوره اعراف نیز آمده است ، آنجا که می فرماید : « به راستی وجود همسران با این ویژگیها برای انسانها که مایه آرامش زندگی آنهاست یکی از مواهب بزرگ الهی محسوب می شود .

» این آرامش از اینجا ناشی می شود که این دو جنس مکمل یگدیگر و مایه شکوفایی و نشاط و پرورش یکدیگر می باشند به طوری که هر یک بدون دیگری ناقص است و طبیعی است که میان یک موجود و مکمل وجود او چنین جاذبه نیرومندی وجود داشته باشد و از اینجا می توان نتیجه گرفت آنها که پشت پا به این سنت الهی می زنند وجود ناقصی دارند ، چرا که یک مرحله تکاملی آنها متوقف شده ( مگر آنکه به راستی شرائط خاص و ضروری ، موجب تجرد گردد ) به هر حال این آرامش و سکونت هم از نظر جسمی است ، و هم از نظر روحی هم از جنبه فردی و هم اجتماعی .

بیماریهایی که به خاطر ترک ازدواج برای جسم انسان پیش می آید قابل انکار نیست .

هم چنین عدم تعادل روحی و ناآرامیهای روانی که فرد مجرد با آن دست به گریبان است کم و بیش بر همه روشن است .

۳) برقراری محبت و دوستی بین زوجین

نکته مهم دیگر در خانواده محبت بین زن و شوهر است ، یکی از روشن ترین موارد ظهور مودت و رحمت ، خانواده جامعه ی کوچک است چرا که بر مبنای آموزه های قرآنی ، و زن و شوهر در محبت و مودت ملازم یکدیگرند .

در واقع ازدواج ، دو نیمه ناقص انسانی را به یکدیگر مرتبط نموده و از این طریق آرامش و آسایش انسان ها را به دنبال خواهد داشت مشروط بر این که این ازدواج با معیارها و موازین صحیح و منطقی صورت گرفته باشد .

از نظر قرآن مودت و مهربانی یکی از اصول اساسی و از حساسترین روابط انسانی زندگی مشترک است که خداوند آن را میان زن و شوهر قرار داده است غرض از این مودت ، دوستی خالصانه و صمیمی است که باید بین زوجین وجود داشته باشد .

● خانواده از منظر اجتماعی

انسان موجودی است اجتماعی که پیش از هر چیز به خانواده نیاز دارد ، چنان که برای تحقق بخشیدن به فرایند رشد و تکامل خویش به ارتباط با دیگران نیازمند است .

نوزاد انسان بیش از هر موجود دیگر به حمایت والدین نیازمند است .

و نمی تواند به تنهایی به زندگی ادامه دهد ، با آن که جانداران دیگر می توانند پس از تولد نیازهای اولیه خود را تا اندازه ای تآًمین کنند .

در این مسئله گرچه نیازهای جسمی کودک مانند غذا ، لباس و مصونیت در برابر خطرها مورد نظر است ، اما بعد دیگر وجود او یعنی روان و شخصیت کودک نیز اهمیت دارد ، زیرا شخصیت و روحیات او نیز در این مراحل اولیه زندگی شکل می گیرد و نخستین سنگ بنای آن گذاشته می شود .

در درون واحد اجتماعی خانواده پدر و مادر از آغاز تولد کودکان به عنوان الگو برای آنان مطرحند نقش و معنای اهمیت خانواده در بهسازی وضعیت بشر نیز در همین واقعیت نهفته است .

در نگاه پیشوایان دین ، باورها ، چگونگی زندگی ، عادتها ، تمایلات و اهداف والدین از مهمترین عوامل تأثیرگذار بر کودکان است .

بنابراین نوع رفتار والدین در هماهنگ سازی خواستها و تمایلات خودشان از یک سو و تمایلات خانوادگی و اجتماعی از سوی دیگر و همچنین تلاش پیوسته آنان برای تامین رفاه و سلامت روانی خانواده و نوع برخوردشان با وظایف دینی و اجتماعی از عوامل ایجاد هسته تعاون و همکاری اجتماعی در کودک شمرده می شوند .۵

اهمیت خانواده و نقش آن در جامعه بشری از رهاورد تآمل و تفکر در این دو بعد وجود کودک ، آشکار می گردد . به طور کلی خانواده به عنوان اصلی ترین نهاد اجتماعی و زیر بنای جوامع و منشأ فرهنگ ها و تمدن ها در تاریخ بشر بوده است .

پرداختن به این بنای مقدس و بنیادین و حمایت و هدایت آن به جایگاه واقعی و متعالی اش ، همواره سبب اصلاح خانواده بزرگ انسانی و غفلت از آن موجب دور شدن بشر از حیات حقیقی و سقوط به ورطه و ضلالت بوده است .۶

خانواده یگانه سازمان اجتماعی است که با اعضای خود با عشق ، تحمل ومراقبتی بسیار بیش از آنچه ممکن است از دیگران دریافت کنند ، برخورد می کند . نفس تشکیل خانواده ، به طور طبیعی یک نیروی همبستگی اجتماعی جهت احسان و مراقبت پدید می آورد که سبب تعالی خود خانواده میشود ۷

نویسنده :خ.نیکو

منابع:

۱-سوره اعراف ، آیه ۱۸۹

۲-مصوبه ۵۶۴ شورای عالی انقلاب فرهنگی ، مورخ ۷/۴/۱۳۸۴

۳-سوره روم ، آیه ۲۱

۴- برگرفته از ترجمه مقاله دکتر صدر طباطبایی ،

۵ -فاطمه ( ارائه شده در کنگره خانواده، هست هاو بایدها) دکتر صدر طباطبایی ،

۶-فاطمه تقوی ، محمد کاظم ، مجله پیام زن شماره ۱۴۸

۷-مصوبه ۵۶۰ شورای عالی انقلاب فرهنگی مورخ ۷/۴/۱۳۸۴