تئاتر و درام در یونان باستان

تمدن باستانی اژه ای (تمدنی در همسایگی مصر) تاثیر غیرمستقیم فوق العاده زیادی بر تحول تئاتر و ادبیات در یونان داشت زیرا خدایان، قهرمانان و تاریخ همین مردم بود که مواد اولیه ایلیاد …

تمدن باستانی اژه ای (تمدنی در همسایگی مصر) تاثیر غیرمستقیم فوق العاده زیادی بر تحول تئاتر و ادبیات در یونان داشت زیرا خدایان، قهرمانان و تاریخ همین مردم بود که مواد اولیه ایلیاد و اودیسه هومر و اکثر درام های یونانی را پدید آورد. از این رو این منابع زیر بنای ادبیات غرب محسوب می شود. تمدن یونانی که اولین دوران بزرگ تئاتر را عرضه کرد به تدریج از سده هشتم تا ششم پیش از میلاد شکل گرفت. برخی از حاکمان یونانی برای اصلاح شرایط اجتماعی و ترویج هنر دست به اقداماتی زدند.مثل پیسیستراتوس که آتن را به صورت مرکز هنر جهان در آورد. آتن از سال پانصد پیش از میلاد مرکز هنری یونان بود اما جنگ با ایران این قاعده را به هم زد.در اوایل سده پنجم پیش از میلاد، ایران که بزرگترین امپراتوری جهان بود تصمیم گرفت تا اروپا را تسخیر کند. ایران شکست خورد و پس از آن آتن به قدرت بزرگ مدیترانه تبدیل شد و به قدرت و ثروت بی کرانی دست یافت و خود صاحب یک امپراتوری شد. آتن در روزهای پیروزیش معابد عظیمی ساخت که تئاتر دیونوسوس قسمتی از آن است. بی شک اعتماد به نفس آتنی ها خود انگیزه پیشرفت هنری آنها در سده پنجم بوده است. البته دیدگاه یونانیان به خدایانشان و انسان به همان اندازه اهمیت دارد. زیرا یک سوی هنر انسان و اهمیت فردیت اوست.

یونانیان انسان را مرکز توجه قرار دادند.پس دیدگاه آنان نسبت به خدایانشان تا حد زیادی قالبی انسانی داشت. برای مثال زئوس رهبری دیگر خدایان را به عهده داشت.خدایان مانند انسان ها غیرقابل پیش بینی بودند. آنها مانند انسانها اهانت را حس می کردند و انتقام می گرفتند. خدایان با یکدیگر اختلاف داشتند. خود آنان نیز از تقدیر در امان نبودند و همین مسئله سرنوشت خدایان و انسان را غیرقابل پیش بینی می کرد. اما این پیشرفت مدیون ترکیبی از عناصر گوناگون دیگر هم بود مانند شرایط جغرافیایی و اقلیمی یونان، داشتن راههای دریایی و به دنبال آن انتقال فرهنگ،تجارت و...،یونانیان مخترع فلسفه بودند و تقریبا در مورد همه چیز حتی ماهیت جهان و خدا نیز جستجو می کردند. کم کم به اساطیر یونان نیز شک کردند و اعلام کردند انسان معیار همه چیز است. به هر روی می توان گفت در اندیشه یونانی انسان به درجه والایی رسیده بود، اما مقام او بستگی به رابطه او با نیروهای فوق طبیعی داشت.چنین بینشی مروج درام شد. درامی که بیان ماجرای کشمکش انسان و نیروهای فرا طبیعی در مرکز آن قرار دارد.

اسناد مربوط به تئاتر در یونان باستان بسیار کم است تا زمانی که دولت آتن حمایت مالی از درام را اعلام می کند و پس از آن دولت آتن مسابقه ای برای انتخاب بهترین تراژدی ترتیب می دهد. بعضی معتقدند تس پیس برنده مسابقه سال پانصد و سی و چهار پیش از میلاد است. البته اختلافات بسیاری بر سر مفهوم تراژدی وجود دارد. معنای تحت اللفظی تراژدی آواز بز است. امروزه این معنا را مربوط به دورانی می دانند که گروه های رقص برای ربودن بزی به عنوان جایزه یا بر گرد بزی که قرار بود قربانی کنند می رقصیدند. قدیمی ترین سند موجود درباره درام یونانی مربوط به فصلی از فن شعر ارسطو است که از سرودهای مذهبی (دیتیرامب)که توسط گروه همسرایان اجرا می شده است ریشه گرفته است. شخصی به نام آریون این آوازها را به شکلی مدون جمعآوری کرد. بنابراین عده ای اورا پایه گذار تراژدی می دانند و از منظری دیگر بعضی مورخین اعتقاد دارند که تراژدی از سرودهای حماسی (راپسودی) مانند ایلیاد و اودیسه هومر گرفته شده است. خاستگاه تراژدی هرچه باشد قدم اصلی به سوی درام در سال ۵۳۴ پیش از میلاد برداشته شد و آن هنگامی بود که درام از سوی حکومت آتن رسمیت یافت و پس از آن درام به عنوان بزرگداشت رب النوع دیونوسوس در جشن ها و مراسم آیینی یونانیان ارائه گردید.

نویسنده : المیرا کاظمی