نگاهی کوتاه و گذرا به واقعه غدیر

واقعه غدیر خم یکی از وقایع مهم تاریخ بشریت است که در این واقعه جانشین بلافصل رسول مکرم اسلام حضرت محمد صلی الله علیه و آله از جانب ذات اقدس پروردگار عالمیان, معرفی و منصوب گردید

واقعه غدیر خم یکی از وقایع مهم تاریخ بشریت است که در این واقعه جانشین بلافصل رسول مکرم اسلام حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) از جانب ذات اقدس پروردگار عالمیان، معرفی و منصوب گردید. به گونه ای که دراین واقعه، حجت بر تمام عالمیان تمام شد و تکلیف مسلمانان، بعد از وفات رسول مکرم اسلام (ص) مشخص گردید و همگان به ولی و سرپرست و مقتدای خویش بعد از خاتم پیامبران (ص) آگاهی یافته و بر حقانیت آن واقف شدند.‏

در هجدهم ذی الحجه سال دهم هجری بود که پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) دربیابان جحفه که معروف به غدیر خم گردید، بر فراز منبری از جهاز شتران بالا رفته و در میان هفتاد هزار نفر از مسلمانا ن به تبعیت از آیه مبارکه «یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَیْکَ مِن رَّبِّکَ وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللّهَ لاَ یَهْدِی الْقَوْمَ الْکَافِرِینَ» «ای پیامبر! آنچه را از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است (به مردم) برسان و اگر از این کار، خودداری کنی، رسالت خدا را تبلیغ نکرده ای (از مردم در ادای این رسالت، هراسی نداشته باش) زیرا خداوند تو را از خطرات آنها نگاه خواهد داشت. به درستی که خداوند، کافران لجوج را هدایت نمی کند.» (۱) آن گاه دستان امیر مؤمنان حضرت علی علیه السلام را بالا برد و فرمود: جبرئیل از جانب خداوند مرا دستور داد تا اینکه بدون پرده بگویم: «أَنَّ عَلِیَّ بْنَ أَبی طالِبٍ أَخی‏‎ ‎وَ‎ ‎وَصِیّی‎ ‎وَ‎ ‎خَلیفَتی (عَلی‏ أُمَّتی)‏‎ ‎وَالْإِمامُ‎ ‎مِنْ‎ ‎بَعْدی» «به درستی که علی بن ابی طالب، برادر، وصی و جانشین من در میان امت و امام پس از من است.» ‏

و در ادامه نیز آن حضرت فرمود: ‏«فَاعْلَمُوا مَعاشِرَ النّاسِ أَنَّ اللَّهَ قَدْ نَصَبَهُ لَکُمْ وَلِیّاً وَإِماماً فَرَضَ طاعَتَهُ عَلَی الْمُهاجِرینَ وَالْأَنْصارِ وَ عَلَی التّابِعینَ لَهُمْ بِإِحْسانٍ، وَ عَلَی الْبادی وَالْحاضِرِ، وَ عَلَی‏الْعَجَمِیِّ وَالْعَرَبیِّ، وَالْحُرِّ وَالْمَمْلوکِ وَالصَّغیرِ وَالْکَبیرِ، وَ عَلَی‏ الْأَبْیَضِ وَالأَسْوَدِ، وَ عَلی‏ کُلِّ مُوَحِّدٍ، ماضٍ حُکْمُهُ، جازٍ قَوْلُهُ، نافِذٌ أَمْرُهُ، مَلْعونٌ مَنْ خالَفَهُ، مَرْحومٌ مَنْ تَبِعَهُ وَ صَدَّقَهُ، فَقَدْ غَفَرَاللَّهُ لَهُ وَلِمَنْ سَمِعَ مِنْهُ وَ أَطاعَ لَهُ.» «ای گروه مردم! بدانید به درستی که خداوند، علی را از برای شما برانگیخته و او را دوست و امامی قرار داده است که طاعت او بر تمام مهاجرین و انصار و تابعین و بر غائبین و حاضرین در جلسه و بر عجم و عرب و آزاد و بنده و کوچک و بزرگ و بر سیاه و سفید، و بر هر شخص موحد خداپرست، لازم و دستور او نافذ است و از رحمت خدا دور باد کسی که مخالفت دستورات اورا نماید و آمرزیده باد کسی که اوامر او را اطاعت کند و سخنان او را بشنود و پیروی نماید.»‏

«مَعاشِرَالنّاسِ، َقَدْ بَلَّغْتُ ما أُمِرتُ بِتَبْلیغِهِ حُجَّةً عَلی کُلِّ حاضِرٍ وَغائبٍ وَ عَلی کُلِّ أَحَدٍ مِمَّنْ شَهِدَ أَوْلَمْ یَشْهَدْ، وُلِدَ أَوْلَمْ یُولَدْ، فَلْیُبَلِّغِ الْحاضِرُ الْغائِبَ وَالْوالِدُ الْوَلَدَ إِلی‏ یَوْمِ الْقِیامَةِ.» «ای گروه مردم! به درستی که من بیان کردم از برای شما آنچه را مأمور بودم بیان کنم و آنچه را گفتم، حجت است از برای شما که حاضر در جلسه می باشید و آنان که غایب از جلسه هستند و بر هر کس که حضور داشته باشد یا بعد به دنیا آید. شما که سخنان مرا شنیدید به آنان که نشنیدند، بگویید و پدرها به فرزندان خود گوشزد کنند تا روز قیامت.»

«مَعاشِرَالنّاسِ، إِنَّکُمْ أَکْثَرُ مِنْ أَنْ تُصافِقُونی بِکَفٍّ واحِدٍ فی‎ ‎وَقْتٍ واحِدٍ، وَقَدْ أَمَرَنِی الله عَزَّوَجَلَّ أَنْ آخُذَ مِنْ أَلْسِنَتِکُمُ‎ ‎الْإِقْرارَ بِما عَقَّدْتُ لِعَلِی أَمیرِالْمُؤْمنینَ، وَلِمَنْ جاءَ بَعْدَهُ‎ ‎مِنَ الْأَئِمَّةِ مِنّی وَ مِنْهُ، عَلی ما أَعْلَمْتُکُمْ أَنَّ ذُرِّیَّتی مِنْ‎ ‎صُلْبِهِ» «ای گروه مردم! شما بیش از آنید که در یک زمان با یک دست من بیعت نمایید. از این روی‏‎ ‎خداوند عزوجل به من دستور داده که از زبان شما اقرار بگیرم و پیمان ولایت علی‎ ‎امیرالمؤمنین و نیز امامان پس از او را که از نسل من و اویند، محکم کنم؛ هما‎ن گونه که اعلام کردم ذریه من از نسل اوست‎.‎‏»

پیامبر مکرم اسلام (صلی الله علیه و آله) در ادامه خطاب به آنان فرمود:‏ «فَقُولُوا بِأَجْمَعِکُمْ: إِنّا سامِعُونَ مُطیعُونَ راضُونَ مُنْقادُونَ لِما‎ ‎بَلَّغْتَ عَنْ رَبِّنا وَرَبِّکَ فی أَمْرِ إِمامِنا عَلِی أَمیرِالْمُؤْمِنینَ وَ‎ ‎مَنْ وُلِدَ مِنْ صُلْبِهِ مِنَ الْأَئِمَّةِ. نُبایِعُکَ عَلی ذالِکَ بِقُلوُبِنا‎ ‎وَأَنْفُسِنا وَأَلْسِنَتِنا وَأَیْدینا. علی ذالِکَ نَحْیی وَ عَلَیْهِ نَموتُ وَ‎ ‎عَلَیْهِ نُبْعَثُ. وَلانُغَیِّرُ وَلانُبَدِّلُ، وَلا نَشُکُّ (وَلانَجْحَدُ)‏‎ ‎وَلانَرْتابُ، وَلا نَرْجِعُ عَنِ الْعَهْدِ وَلا نَنْقُضُ الْمیثاقَ» «پس همه شما بگویید: البتّه که سخنان تو را شنیده و پیروی می کنیم و از آنها خشنودیم و بر آن گردن گذاریم و‎ ‎بر آنچه از سوی پروردگارمان در امامت اماممان علی امیرالمؤمنین و امامان دیگر - از‎ ‎صلب او - به ما ابلاغ کردی، با تو پیمان می بندیم با دل و جان و زبان و دست هایمان. ‎با این پیمان زنده ایم و با آن خواهیم مرد و با این اعتقاد برانگیخته می شویم و‎ ‎هرگز آن را دگرگون نکرده، شک و انکار نخواهیم داشت و از عهد و پیمان خود برنمی‎ ‎گردیم.»

چون سخنان گهربار پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) به اینجا رسید، صدا از مردم بلند شد: «وَعَظْتَنا بِوَعْظِ الله فی عَلِی أَمیرِالْمؤْمِنینَ وَالْأَئِمَّةِ الَّذینَ‎ ‎ذَکَرْتَ مِنْ ذُرِّیتِکَ مِنْ وُلْدِهِ بَعْدَهُ، الْحَسَنِ وَالْحُسَیْنِ وَ مَنْ‎ ‎نَصَبَهُ الله بَعْدَهُما. فَالْعَهْدُ وَالْمیثاقُ لَهُمْ مَأْخُوذٌ مِنَّا، مِنْ‎ ‎قُلُوبِنا وَأَنْفُسِنا وَأَلْسِنَتِنا وَضَمائِرِنا وَأَیْدینا. مَنْ أَدْرَکَها‎ ‎بِیَدِهِ وَ إِلاَّ فَقَدْ أَقَرَّ بِلِسانِهِ، وَلا نَبْتَغی بِذالِکَ بَدَلاً‎ ‎وَلایَرَی الله مِنْ أَنْفُسِنا حِوَلاً. نَحْنُ نُؤَدّی ذالِکَ عَنْکَ الّدانی‎ ‎والقاصی مِنْ اَوْلادِنا واَهالینا، وَ نُشْهِدُالله بِذالِکَ وَ کَفی بِالله‎ ‎شَهیداً وَأَنْتَ عَلَیْنا بِهِ شَهیدٌ» «ما را به فرمان خدا پند دادی در باره علی امیرالمؤمنین و امامان از نسل خود و او،‏‎ ‎که حسن و حسین و آنان که خداوند پس از آنان برپا کرده است. پس عهد و پیمان از ما‎ ‎گرفته شد از دل و جان و زبان و روح و دستانمان. هر کس توانست با دست وگرنه با زبان‎ ‎پیمان بست. و هرگز پیمانمان را دگرگون نخواهیم کرد و خداوند از ما شکستن عهد نبیند و نیز فرمان تو را به نزدیک و دور از فرزندان و خویشان خود خواهیم رساند و خداوند‎ ‎را بر آن گواه خواهیم گرفت. و هر آینه خداوند بر گواهی کافی است و تو نیز بر ما‎ ‎گواه باش.» ‏

و در کتب شیعه و سنی هم نقل شده که عمر بن خطاب دست امیرمؤمنان حضرت علی (علیه السلام) را گرفت و این سخنان را گفت و بیعت نمود: «بخ بخ لک یا علی اصبحت مولای و مولی کل مومن و مؤمنه» «به به، گوارا باد تو را این مقام ارجمند. صبح نمودی در حالی که مولا و آقای من و هر مرد مؤمن و زن مؤمنه می باشی.»

و چون بیعت مردم با امیر مؤمنان، حضرت علی (علیه السلام) در غدیر خم انجام شد، خداوند متعال این آیه شریفه را بر پیامبرش فرستاد:

«...الْیَوْمَ یَأسَ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ دِینِکُمْ فَلا تَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِ الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی وَ رَضِیتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ دِیناً...» «امروز، روزی است که دیگر کفار از ضدیت با دین شما مأیوس شدند، دیگر از آنها نترسید، و تنها از من بترسید، امروز است که دین شما را تکمیل کردم، و نعمت خود را بر شما تمام نمودم، و امروز، روزی است که دین اسلام را برای شما پسندیدم‏.» (۲)‏

در تفسیر صافی از امام محمد باقر و امام صادق علیهما السلام نقل شده که این آیه شریفه بعد از آنکه پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) در غدیر خم، علی (علیه السلام) را از جانب خداوند به وصایت و خلافت خود منصوب نمود، بر حضرت رسول (صلی الله علیه وآله) نازل گردید و این آخرین فریضه ای بود که در اسلام از طرف خدا بر بندگانش ثابت و برقرار گردید. پس هر گاه کسی تمام فرایض الهی را بجا آورد و در قبول این فریضه، سستی ورزد، هرگز خدا فرایض دیگر او را قبول نخواهد نمود زیرا دعوت به ولایت و قبولی آن از اوجب واجبات الهی خواهد بود. ‏

لذا همه ما وظیفه داریم تا با دل و جان و تمام اعضا و جوارح خویش از فرمان رسول گرامی اسلام (ص) که برگرفته از فرمان پروردگار عالمیان است، تبعیت نموده و در حفظ و حراست از واقعه غدیر خم و تبلیغ و ترویج آن در میان همگان، کوتاهی ننماییم تا آنکه به سعادت ابدی که بالاترین درجه آن رضایت ذات اقدس پروردگار است، دست یابیم.‏ ان شاَء الله که تابع باشیم.

علیرضا احمدی

پی نوشتها:

۱ -سوره مائده، آیه ۶۷

۲ - سوره مائده، آیه ۵