تبارشناسی شعار اعتدال

دولت‌هایی که بعد از سال ۶۸ عهده‌دار مسئولیت قوه مجریه در جمهوری اسلامی ایران بوده‌اند، هرکدام به صفت و عنوانی شهره شده‌اند؛ صفتی که معمولا نسبت مستقیم با شخصیت سیاسی رئیس‌جمهور هر دوره دارد.

دولت‌هایی که بعد از سال ۶۸ عهده‌دار مسئولیت قوه مجریه در جمهوری اسلامی ایران بوده‌اند، هرکدام به صفت و عنوانی شهره شده‌اند؛ صفتی که معمولا نسبت مستقیم با شخصیت سیاسی رئیس‌جمهور هر دوره دارد.

مثلا دولت هاشمی رفسنجانی به سبب فعالیت عمرانی و بازسازی خرابی های جنگ به دولت سازندگی معروف شد و دولت سیدمحمد خاتمی به دولت اصلاحات شهره شد و دولت محمود احمدی نژاد هم به دولت عدالت و مهرورزی.

عناوین و القاب دولت های مختلف نشانگر نیاز تاریخی و ضرورت زمانه است که هرکدام در مقطعی مورد پسند اکثریت مردم قرار گرفته است.

«اعتدال» شعار محوری و اصلی حسن روحانی در جریان رقابت های انتخابات یازدهم ریاست جمهوری بود، بنابراین دور از ذهن نیست که رسانه ها و حتی مردم، دولت آینده را «دولت اعتدال» بنامند.

اما شعار اعتدال برخلاف تصور بسیاری از صاحب نظران، دارای ریشه تاریخی و سابقه ای قابل توجه در تاریخ معاصر ایران است و روحانی اولین شخصیتی نیست که در عرصه سیاست، پرچم و شعار «اعتدال» را برگزیده است.

سابقه سر دادن شعار و عنوان اعتدال به دوران مشروطیت بازمی گردد. «اعتدالیون» یکی از دو جناح مهم سیاسی دوره مشروطه بود. این جناح که مقابل جناح رادیکال و البته سکولار عامیون قرار داشت، طرفدار تغییرات آهسته و مخالف اقدامات تندروانه و رادیکال بود.

اطرافیان و حامیان «اعتدالیون» دو روحانی مشهور حامی مشروطیت یعنی حضرات آیات سیدمحمد طباطبایی و سیدعبدالله بهبهانی بودند.

نفوذ و خاستگاه سنتی و ارتباط این طیف با روحانیت و توده مردم، در جریان درگیری های درونی جناح های مشروطه طلب به گونه ای بود که حتی ستارخان و باقرخان، دو رهبر اصلی مشروطه در نهایت از اعتدالیون حمایت کردند.

با شکست مشروطه و روی کار آمدن دیکتاتوری رضاخان، شعار و جریان حامی اعتدال دیگر نتوانست در صحنه سیاسی ایران عرض اندام کند و از این نظر، شاید بتوان دولت روحانی را اولین ظهور و بروز تفکر اعتدال در دهه های اخیر دانست؛ ظهور و بروزی که با چالش ها و ابهامات فراوانی مواجه است.

ابهام در مفهوم اعتدال ـ حداقل تاکنون ـ و فعالیت و تخریب های افراطیون جناح های کشور، آسیب ها و تهدیداتی است که روحانی با آنها روبه رو است و جامعه هم انتظار دارد پاسخ هایی درخور از رئیس جمهور منتخب درباره این ابهامات دریافت کند.

می توان چنین تحلیل کرد که با معرفی کابینه روحانی بخش عمده ای از ابهامات پیرامون مفهوم کلی دولت اعتدال برطرف خواهد شد، اما این عملکرد دولت روحانی خواهد بود که سرنوشت «خط اعتدال» را در صحنه سیاست ایران روشن خواهد کرد؛ عملکردی که از اولین روز تشکیل دولت اعتدال آغاز می شود و زیر ذره بین دوستان، دشمنان، منتقدان و حتی ناظران خارجی خواهد بود.

محمد رضا رامه