دورنمای صنعت سیمان خاورمیانه ۱۰ـ۲۰۰۶

در طی چند سال گذشته, خاورمیانه از نظر صنعت سیمان شاید یکی از مهم ترین مناطق حادثه خیز جهان بوده است صنعت سیمان, همگام با تقاضای سیمان نبوده و کسری سیمان و افزایش قیمت ها را شاهد بوده است اعلام افزایش ظرفیت چشمگیر تقریباً در کلیه کشورهای خاورمیانه شنیده می شود اکثر این طرح ها تا اوایل سال ۲۰۰۹ به بهره برداری می رسند با تحقق یافتن این افزایش ظرفیت, انتظار می رود در چند سال آینده ظرفیت سیمان منطقه به بیش از دوبرابر برسد

در طی چند سال گذشته، خاورمیانه از نظر صنعت سیمان شاید یکی از مهم‌ترین مناطق حادثه‌خیز جهان بوده است. صنعت سیمان، همگام با تقاضای سیمان نبوده و کسری سیمان و افزایش قیمت‌ها را شاهد بوده است. اعلام افزایش ظرفیت چشمگیر تقریباً در کلیه کشورهای خاورمیانه شنیده می‌شود. اکثر این طرح‌ها تا اوایل سال ۲۰۰۹ به بهره‌برداری می‌رسند. با تحقق یافتن این افزایش ظرفیت، انتظار می‌رود در چند سال آینده ظرفیت سیمان منطقه به بیش از دوبرابر برسد.

خاورمیانه به‌دنبال رشد سریع ساخت و ساز، مصرف شدید سیمان را شاهد بوده است. عربستان سعودی، ایران، امارات متحده عربی، یمن، سوریه، اردن، عمان، قطر و چندین کشور دیگر همگی در طی دو سال گذشته شاهد رشد دو رقمی مصرف سیمان بوده‌اند. علاوه بر حجم سیمان، این رشد و توسعه بر دیگر ویژگی‌های صنعت نیز اثر خواهد گذاشت. در نتیجه صنعت سیمان منطقه انتظار دگرگونی چشم‌گیری را دارد.

این مقاله نگاهی دار دبه سناریوی وضعیت سیمان تا سال ۲۰۱۰ و با این فرض که اکثر برنامه‌های افزایش ظرفیت اعلام شده، به پایان برسند، علاوه بر بررسی سناریوها در هر کشور مطالب تکمیلی دیگری که مرتبط با موضوع است عنوان گردیده تا اوضاع منطقه با دورنما و منظره جامع‌تری ترسیم گردد.

●روش محاسبه

اطلاعات مورد استفاده برای اکثر کشورها در درجه اول براساس تجربیات دست اول تهیه شده است. برای ورود به سناریوهای مورد تقاضا این برآوردها در دو سطح انجام شد: اول براساس رشد تقاضای بلندمدت و با استفاده از روش‌های متنوع کمّی، پس از آن روند کوتاه‌مدت براساس میزان تقاضا و فاکتورهای محیطی مورد استفاده قرار گرفته است. نتایج حاصله با یکدیگر ترکیب شده‌اند تا نهایتاً آمار و ارقام به‌صورت تقاضای سال به سال به‌دست آید.

به منظور تعیین پیش‌بینی‌های کمّی سیمان از تولید ناخالص داخلی (GDP) استفاده شده است. این متغیر اقتصادی از نظر تاریخی و منطقی، ارتباط بسیار نزدیکی با مصرف سیمان را نشان داد. سوابق گذشته مربوط به GDP در ارتباط با مصرف سیمان در کشورهای مختلف مورد بررسی قرار گرفت و روابط ریاضی گوناگونی اعمال شد. مجموعه این روش‌های همراه با پیش‌بینی رشد اقتصادی مورد استفاده قرار گرفت تا مصرف سیمان آینده بدست آید. علاوه بر اینها، مجموعه تحلیل‌های زمانی، که مصرف سیمان آینده را با توجه به روند مصرف در سال‌های گذشته تخمین می‌زند، به عنوان یک اقدام سه جانبه مورد استفاده قرار گرفت. برای پیش‌بینی وضعیت عرضه سیمان از افزایش ظرفیت و احتمال تکمیل شدن پروژه‌های متعدد استفاده شده است که عمدتاً مراحل تکمیل پروژه و سوابق کار و توجیه‌پذیری طرح‌ها را مورد ارزیابی قرار داده است.

● رشد ساخت و ساز

بر خلاف ظاهر، افزایش درآمدهای حاصل از نفت در کشورهای خاورمیانه در سال‌های ۵-۲۰۰۳ علت اصلی افزایش رشد ساخت و ساز و مصرف بالاتر سیمان نبوده است. برای مثال در عربستان سعودی، تحقیقاتی که توسط گروه مالی samba انجام شده نشان می‌دهد افزایش نقدینگی بانک‌ها بیشتر به واسطه بازگشت سرمایه‌هائی است که تاکنون در غرب سرمایه‌گذاری شده است. این نقدینگی سبب رشد وام‌دهی بانک‌های محلی و در نتیجه مصرف هزینه‌های بیشتر در ساخت و ساز شده است. تقریباً ۷۵ درصد منابع مالی دارائی‌های ثابت، شامل ساختمان، در نتیجه همین نقدینگی است. رشد درآمدهای نفتی کشور تا حد زیادی جزء انباشتگی‌های دولتی است و تنها ۲۵ درصد از بودجه را تشکیل می‌دهد.

ذخائر بالای نفت و گاز فاکتور ”احساس خوب“ را بوجود آورده است و حس سرمایه‌گذاری را تقویت نموده که همین امر موجب افزایش درخواست وام از بانک‌ها شده است.

● عوامل اصلی در افزایش سریع و ناگهانی مصرف سیمان عبارتند از:

ساخت بنا یکی از مهمترین عوامل افزایش تقاضا است. برآورد می‌شود که حدود ۸۵-۷۰ درصد مصرف سیمان به دلیل احداث بنا و ساختمان است. که ساختمان‌های مسکونی و غیرمسکونی را شامل می‌شود.

ساختمان‌های غیرمسکونی عبارتند از: ساختمان‌های تجاری، صنعتی و غیره...

رشد خانه‌سازی مسکونی به واسطه رشد سریع جمعیت (۲ تا ۳ درصد در سال) در جهان است. به موازات رشد جمعیت، چه به واسطه افزایش جمعیت داخلی و یا ورود مهاجران، نیاز به خانه‌سازی بیشتر احساس می‌شود. تمایل بیشتر نحوه زندگی به سمت خانواده هسته‌ای، نیاز به ساخت منازل مسکونی را بیشتر کرده است.

در همان حالی که به مناطق جدیدی برای خانه‌سازی نیاز است تا جوابگوی رشد جمعیت باشد، اماکن و ساختمان‌های قدیمی نیز باید بازسازی شوند. این موضوع طبیعتاً افزایش نیاز به سیمان را به دنبال دارد. رشد سریع دیگری نیز در بخش ساختمان‌های غیرمسکونی به چشم می‌خورد. این پروژه‌ها عبارتند از: پروژه‌های تجاری، مجتمع‌های اداری، فروشگاه‌های بزرگ. سهم خانه‌سازی ساختمان‌های غیرمسکونی در مقایسه با قبل از رشد محسوسی در سال‌های اخیر برخوردار بوده است.

ساخت وسازهای غیرساختمانی نظیر امور زیربنائی سهم نسبتاً کمتری (۱۵ تا ۳۰ درصد) داشته است. مواردی که شامل این بخش می‌شوند عبارتند از: خدمات شهری، جاده‌ها، نیروگاه‌های برق، کارخانجات تصفیه و آب شیرین کن، سیستم‌های فاضلاب و غیره.

در بعضی از کشورها نظیر عربستان سعودی، ایجاد پروژه‌های ساختمانی متعددی گزارش شده است. این پروژه‌ها در هنگام اجرا می‌توانند سهم به‌سزائی در کل هزینه‌های ساخت و ساز در امور زیربنائی داشته باشند. یکی از ویژگی‌های افزایش ساخت و سازهای جاری این است که نسبت به رشد در دوران گذشته فراگیرترند. رشد ساخت و سازهای قبلی عمدتاً توسط سرمایه‌گذاری بخش دولتی در خانه‌سازی و مسائل زیربنائی بود. ولی در ساخت‌ و سازهای فعلی شاهد سرمایه‌گذاری بیشتر از جانب بخش خصوصی است که در حال تکمیل پروژه‌هائی که توسط دولت سرمایه‌گذاری شده‌ایم. از طرفی به‌نظر می‌رسد که توجه بیشتری نیز معطوف صنعت و توریسم شده است.

● برنامه کشورها

در سال ۲۰۰۵ در کشورهای مختلف خاورمیانه نشان داده شده است. منطقه خاورمیانه جمعاً با کسری بیش از ۱۵ میلیون تن روبروست. این کسری عمدتاً مربوط به عراق و تا حد کمتری یمن است. کشورهای دیگر تنها با اندکی مازاد و یا کسری روبرو هستند. کشورهائی که مازاد سیمان دارند اکثراً منطقه را تأمین می‌کنند. بنابراین سیمان از عربستان سعودی و امارات متحده عربی به بحرین، قطر و کویت صادر می‌شود. امارات متخده عربی علاوه بر سیمان عمان و امارات متحده عربی از مناطق مختلف و از ایستگاه‌های متعدد مرزی صورت می‌گیرد. لبنان هم به عراق سیمان صادر می‌کند. ایران نیز تامین‌کننده سیمان و کلینکر به مقصدهای مختلف منطقه است. در برنامه فعلی کمبودها، کلینکر و سیمان از خارج از منطقه، خصوصاً از مصر و هندوستان وارد می‌شود.

مصرف سرانه سیمان (pcc) در خاورمیانه، در محدودهٔ وسیعی از ۲۹۲۰ کیلوگرم برای امارت متحده عربی و کمترین آن ۱۹۵ کیلوگرم برای یمن قرار دارد. مصرف سرانه سیمان به عنوان شاخصی از رشد و توسعه کشور و یا منطقه بکار گرفته می‌شود. میانگین مصرف سرانه سیمان برای کشورهای شورای همکاری خلیج (عربستان سعودی، کویت، بحرین، عمان، قطر و امارات متحده عربی) ۱۴۰۲ کیلوگرم است که در مجموع بالاترین رتبه در جهان را دارد. میانگین جهانی ۲۷۰ کیلوگرم است.

صنعت سمان در خاورمیانه از نظر مقدار ظرفیت کارخانجات (میانگین ۶/۱ میلیون تن در سال) و حضور در بازارهای داخلی تقریباً مشابه یکدیگر است. به جز اردن که عدم حضور مدعیان بین‌المللی صنعت سیمان آن مشهود است.

▪ عربستان سعودی

مصرف سیمان در عربستان سعودی نشان داده است از یک روند دوره‌ای برخوردار بوده و تا سال ۲۰۰۱ هر پنج تا شش سال اوج مصرف را تجربه کرده و پس از آن تقریباً ثابت داشته است. میانگین نرخ رشد مصرف سیمان در طی دهه گذشته سالانه ۶ درصد بوده است. با این حال رشد مصرف دارای نقطه اوج هم بوده است. به میانگین سه سال آن به‌طوریکه حدود ۵/۹ درصد هم رسیده است.

تحلیل‌ها مبین آن است که مصرف سیمان کشور می‌تواند در طی ده سال آینده با میانگین نرخ رشد ۸/۶ درصد رشد کند. انتظار می‌رود در سال‌های اولیه میزان رشد به دلیل تداوم عملیات ساخت و ساز فعلی بالاتر از سال‌های بعد از آن باشد. جدا از مصرف متعارف فعلی، این رشد به دلیل اجرای پروژه‌های عظیم و متعدد خواهد بود. دولت عربستان شش پروژه عظیم، به ارزش ۹ میلیارد دلار در اطراف مکه را در دست اجرا دارد. خانه‌سازی و تجهیز اماکن مذهبی برای زائران از جمله طرح‌هائی است که انتظار می‌رود در چهار سال آینده اجرا شود. علاوه بر این طرح‌ها، پروژه‌های عمده دیگری نیز در شهر دمام و همچنین دیگر بخش‌های کشور طرح‌ریزی شده است. برآورد شده است که هزینه اجرای این پروژه‌ها از ۶۰۰ تا ۷۰۰ میلیون دلار متغیر باشد و پیش‌بینی می‌شود تأمین هزینه‌های مالی طرح‌ها از محل عواید فروش نفت از سوی دولت صورت گیرد.

برآوردها نشان می‌دهد مصرف سیمان در سال ۲۰۱۰ حدود ۳۸ میلیون تن است. برای برآورده ساختن این نیاز، نوسازی کارخانجات فعلی سیمان و همچنین اجرای طرح‌های توسعه آغاز شده است. با انجام این کار انتظار می‌رود ۱۶ میلیون تن به ظرفیت فعلی کشور اضافه شود. دولت مجوز احداث ۲۷ کارخانه جدید سیمان جمعاً به ظرفیت ۴۵ میلیون تن در سال را صادر کرده است. البته تمام این مجوزها منجر به ایجاد ظرفیت سیمان نخواهد شد. جدا از مسائل مالی بسیاری از این پروژه‌ها خصوصاً آن کارخانجاتی که در نواحی غربی و شمالی کشور قرار دارند با مشکل تأمین مواد خام اولیه مورد نیاز مواجه هستند. با نگاهی خوشبینانه به اوضاع آینده می‌توان انتظار داشت که ظرفیت سیمان در سال ۲۰۱۰ به ۵۳ میلیون تن برسد. این ظرفیت به معنی ۱۵ میلیون تن مازاد در سال ۲۰۱۰ است.

کارخانجات عربستان سعودی از مزیت پائین‌تری هزینه مصرف انرژی در جهان برخوردارند بویژه کارخانجاتی که در ناحیه سواحل شرقی قرار دارند زیرا دسترسی به گاز برای سوخت کوره و همچنین نیروگاه‌های برق، هزینه بسیار کمتری را به کارخانجات تحمیل می‌کند. هزینه‌های پائین انرژی و قرار گرفتن در نوار ساحلی سبب افزایش قدرت رقابت صادرات این کارخانجات در برنامه مازاد سیمان می‌شود.و بزرگتر انتخاب کردن اندازه کارخانه با سه خط ۱۰۰۰۰ تنی می‌تواند کاهش هزینه‌های کل احداث کارخانه در حدود ۲ تا ۵/۲ دلار در هر تن را فراهم کند.

منبع: ICR.May.۲۰۰۶

”Saumen karkun از شرکت مشاور هولتک، هندوستان“

---