شه ملك لافتی

شخصیت بی كران امیرالمومنین علی علیه السلام به قدری گسترده و وسیع است كه امكان بررسی و بیان آن برای هر كسی مقدور نیست و هر فرد با برداشت, طرز نگاه و تخصص خود, گوشه ای از شخصیت حیدر كرار را بیان كرده است و مطابق فرمایش پیامبر گرامی اسلام ص است كه لوان الریاض اقلام و البحر مداد و الجن حساب و الانس كتاب ما احصوا فضائل علی بن ابی طالب ۱ اگر درختان قلم و دریاها مداد و جنیان حسابگر و آدمیان نویسنده باشند, نمی توانند فضایل علی بن ابی طالب علیه السلام را به حساب آورند

همان طور كه از كلام گرانقدر رسول گرامی اسلام(ص) برداشت می شود، فضایل و صفات مولای متقیان علی بن ابیطالب به قدری گسترده است كه بشر در بازگو كردن آن عاجز مانده است و همین سبب شده تا شهریار، همانند تمامی شعرای ایرانی و آذربایجانی از خطه سرسبز تبریز شیفته و حیران رازگشای عالم هستی شده و بسراید: نه خدا توانمش خواند نه بشر توانمش گفت متحریم چه نامم، شه ملك لا فتی را ذكاوت حضرت علی (ع) كه به بلندترین مقام در خداشناسی بشر دست یافت و در راه نشر دین اسلام خدمات بی نظیری داشت، بیان رشادت های او و تصویری تازه از خواسته هایش كه در دل ها و افكار ظاهر شده، در طول تاریخ ادبیات آذربایجان انعكاس یافته و سبب شده است شاعران و ادبای آذربایجان، آثار نغز بسیاری را در وصف دلاوری ها علی (ع)، شخصیت علمی و اخلاقی اش بیافرینند و با مدح و ستایش حضرت، تمام خلاقیت و هنر خود را به نمایش بگذارند. نسیمی، فضولی سیدعظیم شیروانی، راجی و... هستند كه همراه با شاعر ملی ایران، سیدمحمد حسین شهریار علاقه به علی را نمایان ساختند.

علی (ع) نابغه كبیر انسانیت و قهرمان جهان فضیلت، همان مردی است كه در سراسر طومار زندگی پرفراز و نشیبش، نقطه ای سیاه و ذره ای انحراف دیده نشد و در آسمان روح بزرگش لكه ای ابر خود خواهی مشاهده نشد، شاهباز بلند پرواز روحش هیچگاه در فضای پست نفسانیت و خودخواهی میل به پرواز نداشت و چه زیبا شهریار در وصف فرزند ابی طالب سرود:

علی ای همای رحمت، توچه آیتی، خدا را

كه به ما سوا فكندی همه سایه هما را

دل اگر خداشناسی همه در رخ علی بین

به علی شناختم من به خدا قسم خدا را

به خدا كه در دو عالم اثر از فنا نماند

چو علی گرفته باشد سر چشمه بقا را

مدح محاسن حضرت علی (ع) در اشعار شهریار به كرات به چشم می خورد. او در اشعاری كه در سبك های گوناگون سروده، همواره از قدرت سحر آمیز كلام بهره جسته است و از طریق مدح عصمت، علم، فضیلت، رشادت، سخاوت و معجزه امیرالمومنین با به نظم درآوردن حكایت های مربوط به وی، كلام نغز و نصیحت آن حضرت را در عناصر شعر خود انتخاب كرده و با اقتباس نمونه های بسیاری از نظر های درافشان، آن ها را به زبان شعری درآورده است.او با ارائه ویژگی های حضرت علی(ع) با بهترین كیفیت در اشعارش، به مضمون اصلی كلام الهی تكیه كرده و مصادیقی از قرآن كریم آورده است. استاد شهریار در وصف سخاوت حضرت علی(ع) درباره بخشیدن انگشتری خود به فقیری چنین گفته است:

برو ای گدای مسكین در خانه علی زن

كه نگین پادشاهی دهد از كرم گدا را

كه همان تصویر این شخصیت الهی در آیه ۵۵ سوره المائده است كه فرمود:

ولی امر و یاور شما رسول خدا و مومنانی هستند كه نماز بپا داشته و فقیران را در حال ركوع زكات می دهند كه به اتفاق نظر مفسران عامه و خاصه مراد از این آیه، حضرت علی(ع) است.

در آیه ذیل مفسران درباره حضرت علی و خانواده نمونه او بیان بر حقی دارند:

و یطعمون الطعام علی حبه مسكینا و یتیما و اسیرا «الدهر، ۸:»و هم به دوستی (خدا) به فقیر و اسیر و طفل یتیم طعام می دهند (به روایت عامه و خاصه، این آیه در مورد اعطای غذای افطار سه شب متوالی از طرف علی، فاطمه، حسن، حسین و فضه به فقرا نازل شده است).

این تعلیم كه در اسلام به عنوان برترین ویژگی اخلاقی یاد شده است، دستمایه شعر شهریار می شود:

شیرزادان علی شام ندارند امشب

تا یتیم این عمه بی شام نخسبد به گلیم

شام خود كسی نتواند به فقیران دادن

زهی آن مكتب اسلام كه اینش تعلیم

شاعر شهیر در جای دیگر، این ایده را این گونه بیان می كند:

فیاض در فضیلت تو گفته «هلی اتی»

لولاك در فتوت تو لافتی، علی

حضرت علی (ع) به خاطر قهرمانی های بی نظیر در راه اسلام و برافراشتن پرچم توحید، به ثواب هر دو جهان دست یافته است، در ادبیات تفسیر مصداق های این تفكر در سوره های الدهر، انسان و مریم آورده شده است.

در مصراع:

علی ای صاحب شمشیر و لوای توحید

ای به اسلام تو ایمان دو عالم تسلیم

استاد شهریار در اشعار خود از مضامین سوره های فوق تأثیر پذیرفته است. همچنان كه طبقات عمیق منابع علمی مقدس حضرت علی(ع) را شگفت زده نموده است، نظر شاعر ملی ایران به ستایش اراده و قدرت پروردگار عالم جلب می شود. در یكی از شعرهایش این باور چنین نشان داده می شود:

برو حاجت كه داری از خداخواه

كه مطلب زیر یك كاف است و یك نون

آخر شان خداوند چنین است كه با:

انما امره اذا اراده شیئا ان یقول له كن فیكون (یاسین _ ۸۲)

شاعر گاه با تكیه بر كلام و یا عباراتی از قرآن كریم در بندهای مربوط به حضرت علی(ع)، ابیات عبرت آمیزی می سراید، از این نظر هل اتی (الانسان)، لكن قوم هاد (رعد)، خلق عظیم و الفاظ دیگر. همچنین من كنت، مولاه لافتی الا علی لا سیف الا ذوالفقار... و عبارت پرمعنای سبع مثانی، مضمون و مفهوم اشعار شهریار را دوچندان می سازد.دكتر حسین محمدزاده در سخنرانی كه در آذر ماه ۱۳۷۷ و در كنگره شهریارشناسی در شهر زنجان درباره شعور مذهبی، مردمی و ملی شهریار ایراد كرد، می گوید: «نخستین ویژگی خلاقیت ادبی شهریار كه باید در «شهریارشناسی»مورد توجه واقع شود، «شعور مذهبی» اوست. شعور به حقیقتی می گوییم كه مكشوف انسان واقع شود و عبارت است از ادراك بدون اثبات مجموعه احوالی كه انسان به آن ها آگاهی یابد، هم از این روست كه من به جای بینش مذهبی و یا دیدگاه مذهبی و مانند آن، شعور مذهبی به كار می برم. این شعور در سرتاسر آفرینش شعری شهریار سایه انداخته است و سرتاسر دیوان او را تبدیل به مناجاتی صافی ضمیرانه كرده است كه با تظاهر به تدوین و یا اقدام به شعر مذهبی سرودن فاصله دارد. فقط اصطلاحاتی نظیر: همای رحمت، سحاب رحمت، سایه هما، چشم بقا، ماسوا، شه ملك لافتی و نظائر آن را نمی توان دلیل خدامحوری و دین مداری شهریار دانست، چرا كه این راه عقل است و شهریار در تعارض عقل و عشق، عشق را برگزیده و اسیر آن شده است و این باور مذهبی عاشقانه ای است كه او را پس از انقلاب اسلامی ستایشگر پیشتازان انقلاب می كند، به گونه كه فرجامین دهه حیاتش به تمامی، وقف انقلاب می شود و البته به گفته خود، این رفتار و حركتش دگرگونه نمی نماید:

شهریارا دگران گو كه دگرگونه نمایند،

من هر آن گونه كه بودم به همان گونه نمودم

چه نیازی به تفكر كه ز سرچشمه الهام

همه شهد است كه از غیب تراود به شهودم

سالم افزود و شر و شور و شعور همه را كاست،

از همه كاستم اما با غم عشق فزودم

و دهها قصیده و قطعه دیگر همه حكایت از دلبستگی عمیق وی به این عشق عارفانه و شعور مذهبی دارد. و همین شعور است كه او را روزگاری وادار می كرد بگوید كه:

شیخ، خود قلابی و دین را تمسخر می كند

وین تمسخر مایه تفریح رندان یا علی

تا سخن گفتم به حق، حق حیاتم خود نماند

وین سزای هر سخنگوی سخندان یا علی

یعنی قصد اولی در شهریار، رضای خدا و تقرب به ذات اوست تا چون یوسف صدیق مخلص شود كه در این جاذبه های غیرالهی كمترین تأثیر سوئی بر جسم و جان او نمی گذارند. چرا كه بر سر پیمان با معشوق است كه می پرسد:

الم اعهد الیكم یا بنی آدم آن لا تعبد الشیطان انه لكن عدو مبین.

شعور مذهبی در شهریار او را وامی دارد كه انسان را پرتوی از كمال مطلق خداوند بداند و خود را به صفات الهی متصف كند و به قول لاهیجی در مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز «نسخه و آئینه تمام نمای كلیه اسماء و صفات الهی »گردد و یا به دیگر سخن موجودی «خداگونه» شود.علی(ع) از نخستین روزی كه به دعوت پیامبر اسلام(ص) لبیك گفت، خود را وقف رفاه و سعادت اجتماع نمود و در این راه با شمشیر مرگ بارش خرطوم متبكران را قطع كرد.تاریخ بشری جز پنجه فرزند ابیطالب از دست و پنجه كسی سراغ ندارد كه قریب به پنجاه سال قبضه شمشیر بفشارد و قطره خونی به ناحق نریزد.آری علی(ع) با اینكه خون تبهكاران، از دم شمشیر برانش می چكید و شمشیر او در جنگ های خانمانسوز، در صف اول برق می زدو در حوادث مختلف كه اغلب روح انتقام جویی، انسانیت را از انسان سلب می كند، هرگز قدمی از حق فراتر نگذاشت و قطره خونی به ناحق نریخت و این در واقع بزرگترین هنر و فضیلت اوست، او بود كه در طی آخرین دقایق زندگی خود، دادن غذا به قاتل را فراموش نكرد و به دختر و پسرش با تأكید سفارش فرمود از این غذا به او هم بدهند.او صاحب شخصیتی بود كه خیال، وهم، عقل و ذوق اهل دنیای خاكی را به خود متوجه ساخته و همواره عقول و قلوب میلیون ها آدمی را در قرن های متمادی و نسل های متوالی مسخر و مجذوب خود كرده است.زمخشری می نویسد چه بگویم درباره مردی علی(ع) كه دشمنانش فضیلت او را از روی حسد و طمع، كتمان می كرده و پنهان نگاه می داشتند و دوستانش از روی ترس و خوف مناقبش را اظهار نمی كردند و با این حال دنیای علم و فضیلت در برابر آثار و ماثر این مرد آسمانی سر تعظیم و فروتنی خم كرده و صفحات بسیاری از تاریخ اسلام را به خود مشغول نموده است.هدف او دعوت به اسلام، خدمت به رسول ا...(ص) و صداقت بی نظیر بود. امام علی(ع) به نوبه خود در فراگیری آداب، فضیلت و آداب كلام گهربار پیامبر(ص) نقش برجسته ای دارد.استاد محمدحسین بهجت تبریزی نیز به خاطر درك اهمیت این موضوع به وصف حیدر كرار می پردازد، مضامین را به شكل منظوم در جای خود استفاده می كند تا با هنر و نبوغ خود در شناخت مولای متقیان بكوشد، حدیثی كه پیامبر اسلام(ص) به مسلمانان می فرمایند: انا مدینهٔ العلم و علی بابها، فمن اراداالعلم فلیات الباب، برای همگی شناخته شده است، شهریار از مضامین حدیث استفاده كرده و می سراید:

من علی شاه ولایت بدو عالم ثمرستم

شهر علمست رسول ا... و من باب و درستم

---