ناگفته هایی از عملیات ثامن الائمه ع

محاصره آبادان از شرق کارون و استمرار تهدید اشغال آن از سوی نیروهای دشمن از جنبه های مختلف سیاسی و نظامی برای کشور ما بسیار خطرناک بود

علی‌رغم برتری کامل نیروهای دشمن، ایستادگی و مقاومت مدافعین جانباز نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران و نیروهای مردمی مانع سقوط سریع خرمشهر شد. دشمن پس از برخورد با مقاومت سرسختانه نیروهای ایرانی ضمن محاصره خرمشهر در شمال و غرب کارون، در ۱۹ مهر ماه ۱۳۵۹ با عبور از رودخانه کارون در مقابل آبادی مارد واقع در ۱۵ کیلومتری شمال بهمنشیر، محور اهواز- آبادان را قطع و در محور ماهشهر- آبادان تلاش نمود که از رودخانه بهمنشیر نیز عبور نموده و با ورود به جزیره آبادان، خرمشهر را کاملا محاصره و آبادان را اشغال نماید که جریان وقایع این مرحله عملیات و تلاش‌هایی که به منظور ممانعت از اشغال آبادان توسط دشمن وعملیات آفندی که قرارگاه اروند و لشکر ۷۷ پیاده به منظور آزادسازی قسمتی از جاده ماهشهر- آبادان اجرا کردند، داستان زیبایی دارد که در جای خود مطرح خواهد شد.

محاصره آبادان از شرق کارون و استمرار تهدید اشغال آن از سوی نیروهای دشمن از جنبه‌های مختلف سیاسی و نظامی برای کشور ما بسیار خطرناک بود. حساسیت و اهمیت فوق‌العاده این مسئله سبب شد که نگرانی شدیدی در مقامات تصمیم‌گیر در امور سیاسی و نظامی به وجود آید و در راس همه، رهبر کبیر انقلاب اسلامی در دهه اول آبان ماه ۱۳۵۹ ضمن ابلاغ پیامی فرمودند: “حصر آبادان باید شکسته شود”. از زمان صدور این فرمان تا پدید آمدن توان رزمی مناسب نیروهای خودی (تغییر نسبی توان رزمی به نفع خودی) برای اجرای عملیات ثامن‌الائمه(ع)، تلاش‌های زیادی به عمل آمد و دوبار عملیات ناموفق قرارگاه اروند و عملیات موفق لشکر ۷۷ پیاده در محور ماهشهر - آبادان منجر به محدود شدن منطقه سرپل دشمن در شرق کارون و خودداری دشمن از ادامه تلاش برای تصرف جزیره آبادان و یا توسعه در محور اهواز و آبادان - ماهشهر گردیده، نیروهای دشمن نتوانستند جزیره آبادان را اشغال یا محاصره کامل نموده و راه آبی از قسمت شرقی بهمنشیر باز نگه داشته شد و پل بهمنشیر نیز مانند پل خرمشهر و پل کرخه به عنوان پل تسخیر ناپذیر در تاریخ جنگ جاودانه شد.

طرح انهدام نیروهای دشمن در منطقه سرپل شرق کارون به دلایل زیر در اولویت قرار داشت:

۱) فرمان رهبر کبیر انقلاب اسلامی مبنی بر “شکست حصر آبادان” که باید اجرا می‌گردید.

۲) محورهای اهواز- آبادان و ماهشهر- آبادان باز شده و در کنترل نیروهای خودی قرار می‌گرفت.

۳) با انهدام یا عقب راندن دشمن به غرب کارون و اتکای مواضع پدافندی نیروهای خودی به رودخانه غیر قابل عبور کارون سبب صرفه‌جویی در نیرو و در نتیجه رها شدن قسمت عمده لشکر ۷۷ پیاده و سپاه پاسداران از این منطقه و امکان کاربرد آنها در عملیات تعرضی سایر جبهه‌ها فراهم می‌گردید.

۴) با شکست نیروهای متجاوز، رویای حاکمان رژیم بعث عراق در مورد تسلط کامل بر اروند رود نقش بر آب شده، ضربه سیاسی و روانی بزرگی به صدام و ارتش عراق وارد می‌شد.

۵) تصرف یا تخریب سریع پل‌های احداثی دشمن روی رودخانه کارون امکان محاصره، انهدام و اسارت قسمت عمده‌ای از نیروهای متجاوز را میسر می‌ساخت.

در اوایل فروردین ماه ۱۳۶۰ لشکر ۷۷ پیاده مسئولیت منطقه عملیاتی خرمشهر و آبادان را از فرماندهی اروند که تا آن زمان هدایت عملیات در منطقه را عهده‌‌دار بود، تحویل گرفت. لشکر از همان ابتدا ضمن تحکیم مواضع پدافندی و سد پیشروی و تثبیت دشمن، جاده ارتباطی منشعب از محور ماهشهر- آبادان به جزیره آبادان (از طریق خور کویران به چویبده) به نام “جاده وحدت” را احداث نمود و مشکل تدارک و اصولا هرگونه تردد به جزیره آبادان را که صرفا از راه دریا انجام می‌گرفت برطرف ساخت.

در خرداد ماه ۱۳۶۰ طرح عملیاتی ضربت قرارگاه مقدم نیروی زمینی ارتش در جنوب تهیه و منتشر گردید. ماموریت لشکر ۷۷ پیاده در این طرح عبارت بود از:

۱) انهدام نیروهای دشمن در منطقه بین آبادی‌های مارد و سلمانیه.

۲) انهدام نیروهای دشمن در جنوب محور ماهشهر- آبادان.

۳) انهدام کلیه نیروهای دشمن در شرق رودخانه کارون و تامین کرانه شرقی آن.

براساس این ماموریت، ستاد لشکر ۷۷ پیاده از اواسط خرداد ماه ۱۳۶۰ برآوردهای ستادی خود را تهیه و ماموریت‌های یکم و دوم را به ترتیب درمنطقه دارخوین (۲۱ خرداد ماه ۱۳۶۰) و در شمال رودخانه بهمنشیر (۳۱ خرداد ماه ۱۳۶۰) با موفقیت اجرا نمود و برای اجرای ماموریت سوم فعالیت‌های لشکر از تیر ماه ۱۳۶۰ آغاز شد. تلاش‌های فرماندهی و ستاد برای آمادگی حمله به سرپل دشمن در شرق کارون به طور فعال و به مدت سه ماه ادامه یافته که منجر به تهیه طرح عملیاتی ثامن الائمه در ۱۵ شهریور ماه ۱۳۶۰ گردید.

طرح مذکور توسط قرارگاه مقدم نیروی زمینی ارتش بررسی شد، ابهاماتی به نظر رسید که در ۲۶ شهریورماه ۱۳۶۰ به لشکر ابلاغ گردید ولی با توجیه و تشریح طرح توسط مسئولین لشکر در منطقه عملیات برای فرمانده نیروی زمینی، طرح مورد تصویب و تائید قرار گرفت.

طرح ریزی‌های اولیه یگان‌های تابعه لشکر که با دستورات شفاهی و توضیحات و توجیهات ارائه شده در کمیسیون فرماندهان‌ آغاز شده بود براساس طرح مصوبه لشکر به طور رسمی انجام و پس از بررسی و ابلاغ نظرات لشکر، مراحل آمادگی برای انجام ماموریت انجام پذیرفته و عملیات ثامن الائمه (ع) که در حقیقت می‌توان آن را مرحله یکم عملیات آزادسازی خرمشهر دانست در زمان مقرر آغاز گردید.

▪ مدت عملیات

آغاز عملیات: ۵ مهر ماه ۱۳۶۰، پایان عملیات: ۱۰ مهر ماه ۱۳۶۰ مدت عملیات: ۶ روز

▪ قرارگاه هدایت کننده:

قرارگاه مقدم نیروی زمینی ارتش در جنوب و قرارگاه لشکر ۷۷ پیاده.

▪ منطقه عملیات:

شرق رودخانه کارون، شمال آبادان و منطقه دارخوین.

▪ یگان‌های خودی:

۱) نیروهای ارتشی:

لشکر ۷۷ پیاده

ـ تیپ ۳۷ زرهی

ـ گروه رزمی ۲۹۱ تانک از لشکر ۱۶ زرهی

ـ گردان ۲۵۱ تانک از لشکر ۱۶ زرهی

ـ گردان ۱۰۷ ژاندارمری

ـ گروه‌های توپخانه

ـ یگان‌های مهندسی رزمی

ـ هواپیمای نیروی زمین (هوانیروز-) نیروی هوایی در پشتیبانی عمومی

۲) نیروهای سپاه پاسداران: یگان‌هایی از سپاه پاسداران انقلاب اسلامی.

▪ یگان‌های دشمن:

ـ تیپ ۶ زرهی لشکر ۳ زرهی

ـ تیپ ۸ مکانیزه لشکر ۳ زرهی

ـ تیپ ( -۵۳) مختلط لشکر ۳ زرهی

ـ گردان شناسایی صلاح‌الدین لشکر ۳ زرهی

ـ تیپ ۴۴ پیاده

ـ تیپ ۱۱۳ گارد مرزی

ـ گردان ۳ تیپ ۳۱ نیروی مخصوص

ـ عناصری از ارتش خلقی.

▪ ماموریت:

لشکر ۷۷ پیاده با همکاری سپاه پاسداران آبادان ماموریت دارد در مورخه ۵ مهر ماه ۱۳۶۰ در منطقه تک نموده، شرق رودخانه کارون را در منطقه مربوطه تامین و سپس پدافند نماید.

▪ تدبیر عملیات:

لشکر ۷۷ ثامن الائمه با سه تیپ در خط، تیپ ۱ در منطقه ذوالفقاریه، تیپ ۲ در منطقه فیاضیه تلاش اصلی، تیپ ۳ در دارخوین تک نموده به ترتیب خط سبز و هدف‌های الف و ب را تامین و تصرف می‌نماید. گردان ۱۰۷ ژاندارمری و گردان ۲۱۴ سوار زرهی پوشش حاشیه شرقی رودخانه کارون را از دارخوین تا سلمانیه برقرار می‌نماید. گردان ۱۳۴ پیاده )-( و گروه رزمی ۱۰۴ و گردان تانک واگذاری از نیروی زمینی ارتش احتیاط لشکر را تشکیل می‌دهند.

▪ نتیجه:

۱) عملیاتی:

تصرف و تامین ساحل شرقی رودخانه کارون- خارج کردن آبادان از محاصره یکساله- آزادسازی بیش از ۱۵۰ کیلومتر مربع از اراضی اشغال شده.

۲) تلفات پرسنلی دشمن: کشته و زخمی بیش از سه هزار نفر، اسیر ۱۶۵۶ نفر.

۳) ضایعات لجستیکی دشمن: انهدام ۹۰ دستگاه تانک و نفربر و ۱۰۰ دستگاه انواع خودرو و سرنگونی سه فروند هواپیما و یک فروند هلی‌کوپتر.

۴) غنایم: تعداد ۱۰۰ دستگاه تانک، ۶۰ دستگاه نفربر، سه دستگاه لودر، ۵ عراده توپ و ۱۵۰ دستگاه خودرو به غنیمت‌های نیروهای خودی درآمد.

▪ تحلیل:

از زیباترین حوادث این عملیات که کاملا کلاسیک و بر مبنای اصول نظامی طرح‌ریزی و اجرا گردید مواردی است که به صورت خلاصه به آن اشاره می‌شود؛

۱) سرهنگ ناصرنژاد آذر از خلبانان هوانیروز نقل می‌کند که قبل از عملیات ثامن الائمه جهت شناسایی روی نیروهای عراقی در غرب کارون پرواز می‌کردم. چون زمینه مناسب بود همکاران دیگران را صدا زده و آتش انبوهی از انواع موشک‌ها را بر سر عراقی‌ها ریخته و تلفات و ضایعات سنگین را وارد کردیم. در موقعیتی خاص احساس کردم تعداد قابل توجهی عراقی داخل یک سنگر روباز پناه گرفته‌اند. فرود آمدم و با یک اسلحه یوزی به طرف آنها رفتم. از ترس اسلحه را زمین گذاشته و دست‌هارا بالا بردند. آنها را سوار بالگرد نموده و به طرف شرق کارون پرواز کردم.

۲) یکی از زیباترین صحنه‌های بعد از عملیات که در نوع خود بی‌نظیر است رژه اسرای عراقی از مقابل امیر سرتیپ ظهیر نژاد فرمانده نیروی زمینی ارتش می‌باشد که با احترامات نظامی به اجرا درآمد.

۳) پس از مراسم رژه سرهنگ جوادی فرمانده وقت لشکر ۷۷ در جمع اسرای عراقی مدت ۲۰ دقیقه به زبان عربی سخنرانی کرد. محتوای کلی سخنرانی که به شکل حماسی بیان شد، تشریح وضعیت نیروهای اسلام و ابراز امیدواری برای وحدت مسلمانان جهت مبارزه و جنگ با رژیم اشغالگر قدس بود.

۴) عملیات ثامن‌الائمه (ع) در حقیقت نتیجه اقدام یکساله ایران در این منطقه بود. در طول یک سال یگان‌های نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران ضمن استقرار در مواضع پدافندی از بهمنشیر تا حوالی دارخوین، بارها با حمله به مواضع دشمن در طول این خطوط توانستند ضمن حفظ روحیه آفندی، نقاط ضعف دشمن را بررسی و بر اساس آن طرح عملیاتی ثامن الائمه (ع) را ارائه نمایند و با بهترین حالت ممکن به نتیجه برسانند. عملیات ثامن الائمه (ع) نمونه کاملی از به کارگیری اصول کلاسیک جنگ در کنار بهره‌گیری از روحیه شهادت طلبی و ایثار رزمندگان اسلام به شمار می‌رود.

سرهنگ مجتبی جعفری