مـاجـرای فـلـج‌اطـفـال و آمپـول عوضـی

خواننده خوش‌صدایی است و طرفداران زیادی هم بین جوانان دارد که برای کنسرت‌هایش سر و دست می‌شکنند، ولی وقتی روی صحنه می‌رود، همه متوجه اختلال راه‌رفتن او می‌شوند. به‌نظر می‌رسد …

خواننده خوش‌صدایی است و طرفداران زیادی هم بین جوانان دارد که برای کنسرت‌هایش سر و دست می‌شکنند، ولی وقتی روی صحنه می‌رود، همه متوجه اختلال راه‌رفتن او می‌شوند. به‌نظر می‌رسد او هم مبتلا به فلج‌اطفال بوده است.

یک بار شنیدم قبل از کنسرت مشکل خود را گناه آمپول عوضی یک پزشک ناجوانمرد! می‌‌دانست، همان توجیهی که بسیاری از مبتلایان به فلج‌اطفال در ذهن خود دارند. او تنها خواننده‌ای نبود که این مشکل را داشت؛ در سال‌های دورتر، همین نقیصه باعث محبوبیت خواننده دیگری شده بود. هنوز بسیارند کسانی که به سنین میانه نرسیده‌اند و از عوارض فلج‌اطفال رنج می‌برند، اما به همین زودی خبر می‌رسد که فلج‌اطفال در دنیا ریشه‌کن شد! بیماری‌ای که رییس‌جمهور آمریکا را در جریان جهانی مقهور خود کرد، مقهور جنگ جهانی انسان با طبیعت شد. اگرچه هنوز جنگ انسان با انسان سرانجامی نیافته و به‌نظر نمی‌رسد به این زودی پایان یابد، اما نابودی فلج‌اطفال، حاصل همکاری خستگی‌ناپذیر کشورها و تمدن‌های مختلف طی چند دهه اخیر بوده است. کشورهایی که سیستم‌های سیاسی‌- اقتصادی گوناگون و ایدئولوژی‌هایی گاهی متخاصم داشته‌اند. این شاید بهانه‌ای باشد برای خوش‌بینان لاعلاج که باوجود تمام این جنگ‌ها و سرسختی‌ها و تعصبات و بیرحمی‌ها، هنوز پایان تاریخ فرانرسیده که هیچ، هرروز شاهد پیشرفت‌هایی خواهیم بود. شاید فردا روز بهتری باشد. شاید این جنگ جهانی با این شتاب سراسیمه خود راه‌حلی قطعی‌تر برای بیماری‌هایی مثل‌ «ای‌‌ال‌اس» و «ام‌اس» نیز بیابد؛ راه‌حلی به ارزانی و آسانی راه‌حل فلج‌اطفال؛ دو قطره زیر زبان.

در طول دو دهه گذشته، پزشکان و سیستم بهداشتی - درمانی ایران با تلاشی مستمر و در ارتباط ارگانیک با سازمان بهداشت جهانی و با مدیریت مرکز مبارزه با بیماری‌ها، شبکه‌ای اجتماعی تنیدند که با موفقیت توانست سهم خود را در این پیکار بین‌المللی ایفا کند.

همین جا اشاره کنم که نظم و پیگیری‌ای که در این شبکه اعمال شد، بسیار بیشتر از سایر سیستم‌های بهداشتی‌- درمانی کشور‌مان بود. ابتدا تمام مراکز درمانی کشور موظف شدند تمامی بیمارانی را که به فلج شل حاد (شکل بالینی فلج‌اطفال) مبتلا شده‌اند، به وزارت بهداشت گزارش کنند و با پیگیری‌هایی که انجام گرفت، واقعا این بیماران گزارش شدند. یک تیم خبره که اعضای آن در طول چند سال بارها عوض شدند ولی سیاست کلی آنها تغییری نکرد، این گزارش‌ها را مدون می‌کردند. گزارش‌ها ابتدا در کمیته‌های استانی شامل متخصص عفونی، اطفال، مغز و اعصاب و متخصص آمار بررسی و در نهایت تمام موارد به یک کمیته کشوری ارجاع می‌شد و پرونده‌ها دوباره بررسی می‌شدند و این سیستم با همین نظم و ترتیب سال‌ها پس از گزارش آخرین مورد فلج‌اطفال، ادامه می‌یافت و هیچ‌کدام از موارد نهایتا فلج‌اطفال نبودند.

این کار طولانی گروهی منسجم که در ارتباط تنگاتنگ با جامعه بین‌المللی انجام شد، از کارهایی است که انجام آنها خیلی در میان ما جایی ندارد. ما که بیشتر شیفته کارهای محیرالعقول فردی‌ای هستیم که خیلی زود به ثمر می‌نشینند!

جامعه پزشکی ایران اگرچه سال‌هاست بار سنگین «آمپول عوضی» را بر دوش می‌کشد اما هیچ نقشی در بروز فلج‌اطفال در کشور ما نداشته است؛ این بهتان از یک سو حاصل ساده‌نگری و مقصریابی فرهنگ ماست و از سوی دیگر حاصل همزمانی اوج تب و شروع فلج در بیماری فلج‌اطفال که طبیعتا در همان زمان تزریقی هم برای کنترل تب انجام می‌شده است. حالا دیگر باید تاکید کرد که جامعه پزشکی ما در جنگ جهانی‌ای که باعث محو این بیماری از روی زمین شد، وظیفه خود را با یک استاندارد بین‌المللی ایفا کرد.

دکتر بابک زمانی

متخصص مغز و اعصاب

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران