چشم خشک

بیماری یک حالت پیچیده همراه با فاکتورهای گوناگون وابسته به محیط فردی و بیماری ها است بیماری ممکن است همراه با نشانه های فراوان و یا فقط چند علامت باشد و علائم و نشانه ها غالباً ضد و نقیض اند

چشم خشک یکی از شایعترین بیماریهای چشمی در ایالات متحده‌ است و در حدود ۲۳/۳ میلیون خانم و ۶۸/۱ میلیون نفر آقا یعنی حدود ۵ میلیون نفر از جمعیت ۵۰ سال به بالا به شکل خفیف تا شدید خشکی چشم دارند و در حدود ۱۰ میلیون نفر نشانه‌های ملایم داشته که به صورت دوره‌یی و در اثر یک اتفاق و یا عوامل محیطی شعله‌ور می‌شود. غالباً بیماری به درستی شناخته‌ نشده و درمان هم نمی‌شود.

بر طبق بعضی گزارشها فقط ۵ درصد ازافرادی‌که نشانه‌دارند مورد تشخیص قرار می‌گیرند.

پیشرفتهای اخیر در درک خشکی چشم و معرفی فرآورده‌های جدید در تسکین بیماری کمک فراوانی نموده است.

بیماری یک حالت پیچیده‌ همراه با فاکتورهای گوناگون وابسته به محیط فردی و بیماری‌ها است.

بیماری ممکن است همراه با نشانه‌های فراوان و یا فقط چند علامت باشد و علائم و نشانه‌ها غالباً ضد و نقیض‌اند.

به طور مثال یک بیمار ممکن است التهاب و قرمزی داشته اما ناراحت نباشد، در مقایسه بعضی بیماران قادر به بیان مشکلات خود به وضوح نمی‌باشند و فقط می‌دانند که از نظر چشمی راحت هستند.

باید نوع خشکی را از نظر شدت و حدت شناسایی کرد. بر اساس تحقیقات Dry Eye Work shop (DEWS) خشکی چشم یک بیماری چند علتی اشک و سطح چشم است که سبب نشانه‌های ناراحت کننده، اختلال دید و بی‌ثباتی لایه‌ی اشکی همراه با ضایعات سطح خارجی چشم می‌شود و معمولاً همراه با افزایش اسمولاریته‌ی لایه‌ی اشکی و التهاب سطح خارجی چشم می‌باشد.

از نظر فیزیولوژی مقادیر زیادی پروتئین و لیپید در لایه‌‌ی اشکی وجود داشته و تصور می‌شد که این مواد به طور جداگانه عمل می‌کنند. سطح قرنیه با پروتئین‌ها پوشیده شده و آب، پروتئین‌ها را از لیپیدها جدا می‌سازد.

به هر حال لایه‌ی ‌اشکی مایعی بسیار پر فعل و انفعال بوده و تنها ۳ لایه‌ی ساندویچی نبوده و این فعل و انفعال اثر مستقیم برثبات لایه‌‌ی اشکی دارد و چون که لایه‌ی اشکی قدامی‌ترین سیستم اپتیکی سطح چشم است لذا هرگونه اختلال (سرعت در BUT) ممکن‌است بر سلامت دید مؤثر باشد.

نشانه‌های چشم خشک شامل قرمزی، خارش، احساس جسم خارجی، سوزش، خشکی، اشک ریزش فراوان، تاری دید، افزایش دفعات پلک زدن، ترشحات مخاطی ویا ناراحتی عمومی است.

علت این نشانه‌ها متفاوت است و شامل افزایش سن، سیگار کشیدن، عدسی تماسی و محرکات محیطی، رزاسه جنس مؤنث، سابقه‌ی ‌جراحی انکساری، انواع داروها، اختلالات ایمنی و ضربه‌های غدد اشکی می‌باشد.

در بعضی موارد خصوصاً در آنهایی که مشکل حرکات چشمی دارند، پلک زدن کافی وجود ندارد، در نتیجه اشک نمی‌تواند به خوبی در سطح چشم انتشار یابد و خشکی ظاهر می‌شود.

در تمام موارد خشکی چشم نشانه‌ها با تغییر شرایط آب و هوایی مانند باد و یا کیفیت بد هوا، بدتر می‌شود.

تشخیص بر اساس تستهای مخصوصی است که بعضی از آنها سریع و کم هزینه می‌باشند.

● شیرمر:

تست شیرمر یک استاندارد جاری طلایی است. البته راجع به اعتماد به آن و مؤثر بودنش اندکی شک وجود دارد. تغییرات گوناگونی در خشکی چشم اولیه وجود دارد و هنگامی‌که نوار تست شیرمر را در لبه‌ی‌ پلک بیمار قرار می‌دهید مقدار زیادی تحریکات ایجاد خواهد کرد. اگر داوری بی‌حسی استفاده نکنید، در واقع میزان اشک انعکاسی را به عنوان اشک پایه‌ اندازه‌می‌گیرید. این تست در بیماران خفیف تا شدید قابل اندازه‌گیری است.

اگر درجه شیرمر کم بود می‌توان زمان بیشتری را صرف کرد. تست خوبی است اما در تمام افراد مفید نیست و با یکبارانجام آن نمی‌توان تشخیص قطعی داد.

● تست tear film Normalisation

این تست حساس و اختصاصی است. با توجه به اینکه بیماران دچار تغییرات دید هستند، در هنگام اندازه‌گیری دید بیمار با استفاده از یک قطره‌ی چشمی با ویسکوزیته‌ی پایین، دید بیمار را مجدداً اندازه گیری می‌کنیم. اگر چنانچه دید بیمار در حدود ۲ خط اصلاح شد قطعاً مبتلا به خشکی چشم بوده و اگر یک خط تغییر کرد احتمال خشکی چشم و اگر تغییری نکرد یعنی حتماً بیمار به خشکی چشم مبتلا نیست.

● رنگ آمیزی:

روشی که درآن سلولهای زیان دیده و نقاط خشک روی سطح قرنیه ظاهر می‌شوند، با فلورستئین، لیزامین سبز و رنگ‌آمیزی رزبنگال بوده و در تشخیص چشم خشکی با اسلیت لامپ دیده می‌شود. این تکنیک، ناهنجاریهای عملی پلک‌ها را همانند اختلال عمل غدد میبومین را نشان می‌دهد که سبب خشکی چشم شده است. لیزامین سبز بهتر تحمل شده و مانند رزبنگال به سلول‌ها صدمه می‌زند.

پرسش از بیمار بخشی مهمی ازمرحله‌ی تشخیص است. آیا داروهای کاهش دهنده‌ی ترشح اشک وجود دارد؟ آیا بیمار دچار بیماری سیستمی همانند آرتریت روماتوئید یا بیماری التهابی مانند سندرم شوگرن هست یاخیر؟ آیا بیمار هنگام خواب بالای سرش پنکه وجود دارد؟

● درمان:

امولسیون سیکلوسپورین (Restasis) اولین قدم درمانی در اصلاح چشم خشک است و نسبتاً مؤثر اما در هر بیماری خشکی چشم مؤثر نیست. هر فرآورده‌یی معضل مخصوص خود را برای بیمار مصرف کننده دارد اما باید دید کدامیک همانند مهره‌های شطرنج به جا به کار می‌رود. در حال حاضر حداقل ۱۷ نوع درمان وجود دارد که شامل ضد التهاب‌ها، هورمونهای آندروژن و استروژن و ... است.

● اشک‌های آینده:

DEWS گزارشی از داروهای مؤثر انتشار داده، مثلاً سیستم غدد داخلی و ایمنی اثرات قابل ملاحظه‌یی بر فیزیولوژی غدد اشکی دارد.

کنترل التهاب بسیارمهم است مخصوصاً در نوع سبورئی التهاب ممکن است منشاء سیستم ایمنی داشته باشد. ترکیبی از تستوسترون و استروژن شاید مؤثر باشد.

دکتر محمدحسین کوچک زاده

چشم