باورهای دینی و ارزش های فرهنگی اصلی ترین سرمایه های اجتماعی

داشتن یک زندگی ایده آل و سالم مستلزم داشتن خانواده سالم و جامعه سالمی است و سلامت و سرمایه جز از طریق تربیت صحیح به دست نخواهد آمد

داشتن یک زندگی ایده آل و سالم مستلزم داشتن خانواده سالم و جامعه سالمی است و سلامت و سرمایه جز از طریق تربیت صحیح به دست نخواهد آمد. تمام آموزه های دینی اهتمام ویژه به تربیت فردی دارند که در سعادت و شقاوت جامعه نقش اساسی دارند و اگر تمامی انسان ها برای افزایش سرمایه های اجتماعی سعی و تلاش کنند قطعا زندگی سالم و با نشاطی خواهند داشت.

وقتی صحبت از سرمایه می کنیم همه ذهن ها معطوف به جنبه اقتصادی آن می شود اما توانایی، استعدادها، علاقه مندی و بینش یک فرد نیز جزو سرمایه های او محسوب می شود. هر جامعه ای نیز برای خود سرمایه های اجتماعی دارد که زیربنای توسعه فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و ... آن جامعه به حساب می آید و اهمیت این سرمایه به قدری است که از آن تحت عنوان «ثروت نامرئی» یک کشور یاد می شود.

و در سایه این سرمایه حیاتی، اعتماد، اطمینان، همبستگی، انسجام فراهم می شود و هرگونه کاهش این سرمایه اجتماعی به کاهش مشارکت های سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و آسیب های اجتماعی، بی اعتمادی، یاس و ناامیدی می انجامد.

دستورهای دینی از قبیل رعایت ادب، پرهیز از دروغ، صرفه جویی و همه به نوعی سفارش و توصیه برای افزایش سرمایه های اجتماعی است که پشتوانه سلامت جوامع انسانی است.

در این نوشته به گفت وگو درباره تربیت و پایبندی به اعتقادهای دینی و تاثیر آن بر امنیت و سرمایه های اجتماعی می پردازیم.

دکتر علیرضا شریفی یزدی کارشناس خانواده و عضو پژوهشگاه تعلیم و تربیت در این باره به خراسان می گوید: خوب است ابتدا تاکید کنیم که دانستن ابعاد معارف دینی برای خانواده ها یک ضرورت است. در واقع باز شکافی این معارف می تواند نقش بسیار چشمگیری در پایبندی خانواده ها و نسل جوان به دستورها و عبادات دینی داشته باشد، زیرا فقط با درک عمیق و همه جانبه این دستورها و شناسایی تاثیرات آن در اجتماع است که افراد درمی یابند که تا چه حد در شکل گیری سرمایه اجتماعی، جامعه سالم، خانواده سالم و در نهایت فرد سالم تاثیر دارند.

واقعیت این است که امروز جامعه ما مثل بسیاری از جوامع دیگر وارد دوران مدرنیته شده که مظاهر آن قابل مشاهده است. جامعه بزرگ و بزرگ تر شده، شهرها تبدیل به کلان شهر شده اند، ارتباطات چهره به چهره کاهش پیدا کرده و امنیت روانی به مخاطره افتاده است. اضطراب، استرس، ترس از دیگران، احساس بیهودگی، پوچی، انزوا و عدم اعتماد به دیگران که در انسان ها ریشه دوانده ، همگی رهاورد مدرنیته است. بنابراین جامعه و انسان امروز بیش از هر زمان دیگری نیاز به آموزش و به کارگیری معارف دینی و افزایش سرمایه اجتماعی دارد. خوب است خانواده ها را با مفاهیمی نظیر سرمایه اجتماعی آشنا کنیم و نقش عبادات دینی در افزایش آن را برای جوانان بازگو کنیم تا دریابند نقش دین و شعائر دینی تا چه حد در افزایش امنیت روانی و سرمایه اجتماعی اهمیت دارد.

شناسایی فلسفه عبادات دینی، سرمایه اجتماعی و ضرورت درک آن به عنوان یکی از ابزارهای مقابله با عوارض مدرنیته به ما کمک می کند تا از به کارگیری دستورهای دین به عنوان یک شیوه بسیار مناسب و مطمئن و انسانی برای افزایش سلامت اجتماعی بهره ببریم.

نباید فراموش کرد که روح دستورهای دینی با اجبار و فشار سازگاری ندارد و با اجبار و فشار نمی توان افراد را به پایبندی و دستورهای ارزشمند دینی وادار کرد.

وی در ادامه با تشریح سرمایه اجتماعی به مثابه یکی از ثروت های هر اجتماع چنین توضیح می دهد: سابق بر این از لفظ سرمایه فقط سرمایه اقتصادی برداشت می شد، اما اکنون سرمایه فرهنگی و تربیتی یکی از ذخایر هر اجتماعی محسوب می شود. در این بحث آن چه مدنظر ماست این است که بدانیم سرمایه اجتماعی بر پایه اصولی است که یکی از آن میزان اعتماد عمومی مردم به یکدیگر است.

اعتماد عمومی در کوچک ترین و جزئی ترین برخوردها در اجتماع تا مهم ترین آن ها قابل سنجش است. این که مردم چه قدر به هم کمک می کنند، به یکدیگر چه اندازه احترام می گذارند و به یکدگیر دید مثبتی دارند. از طرفی میزان همدلی آحاد جامعه هم نشانگر سرمایه اجتماعی است. این که مردم تا چه اندازه برای رسیدن به اهداف جامعه همدل و مشترک هستند و منافع ملی را فدای منافع فردی و کوتاه مدت نمی کنند.

فردی را تصور کنید که از درختان جنگل به عنوان سوخت استفاده می کند. او در واقع سرمایه ملی را فدای منافع شخصی خود کرده و به آرمان جامعه در حفظ طبیعت، آلوده نکردن محیط زیست خیانت کرده است.فردی که بالعکس تن به چنین کاری نمی دهد و یاد گرفته که نباید منافع دراز مدت اجتماع خود را به خاطر مقاصد شخصی زیر پا بگذارد در واقع به سرمایه اجتماعی افزوده است. کسی که در خودرو به صورت تک سرنشین به آلودگی هوا، اتلاف وقت و انرژی مبادرت می کند، سرمایه اجتماعی را به باد می دهد.

با این مقدمه باید گفت اعتقادات دینی و دستورهای دینی به عنوان یک سرمایه اجتماعی در نظر گرفته می شود. با کمی دقت در دستورهای شرع اسلام درمی یابیم که تمامی آن ها موید افزایش و اهمیت دادن به سرمایه اجتماعی است.

از طرفی افراد جامعه باید اعتقادات و باورهای مشترکی داشته باشند تا بتوانند اهداف جامعه را به پیش ببرند زیرا اگر تضاد اندیشه در جامعه زیاد باشد، نیروها صرف خنثی کردن یکدیگر می شوند. آن گاه که فردی برای ادای فریضه نماز به مسجد می رود و نماز جماعت به جا می آورد، فردی است که در یک کار جمعی شرکت کرده و به حسب دستورهای دینی همه آن افراد را با هر میزان تفاوت نژادی و زبانی و فرهنگی برادر خود می داند. حج، یکی دیگر از عینی ترین مصداق های سرمایه اجتماعی است، زیرا هر فرد از روستا، شهر و کشور خود بیرون می آید و به جمعیتی متشکل از ده ها کشور می پیوندد و حج را تبدیل به سرمایه عظیم اجتماعی و انسانی مسلمانان می کند.

در اسلام گفته شده که تهمت زدن حرام است و مسلمانان حق ندارند به یکدیگر تهمت ناروا بزنند و به چشم ظن و بدگمانی به هم نگاه کنند.

اما در جوامع و شهرهای بزرگ که هر فردی در طول روز بیش از افراد آشنا غریبه ها را می بیند، سرمایه اجتماعی رو به کاهش گذاشته است. این جاست که شعائر و آداب دینی به کار می آید تا انسان های از هم فاصله گرفته را به یکدیگر نزدیک کند و آن ها را به هم پیوند دهد.

در تمامی دستورهای دینی درباره نهی از دروغ، ربا، حرام خواری، نفاق، کینه توزی و غیره بر نقش تاثیر این عادات زشت در کاهش سلامت جامعه و اشاره شده و در واقع نسبت به کاهش سرمایه اجتماعی در نتیجه افزایش این گنا هان تاکید شده است.

این جامعه شناس خانواده در پایان تاکید می کند: باید دین را از منظری نو و نگاهی قابل درک برای جوانان عرضه کرد.

خانواده ها باید به جوانان متذکر شوند که دستورهای دینی در برقراری روابط اجتماعی نقش مهمی دارند و دین نه فقط یک سری عبادات فردی بلکه دستورهای اجتماعی است که تمامی جامعه متاثر از انجام آن هاست. ارائه الگوهای واقعی، آموزش صحیح و کاربردی، موشکافی قالب اجتماعی دین در شکل های جذاب و ارائه آن ها به جوانان نیز می تواند بسیار کارساز باشد.

نویسنده: عظیمی مروی