۲۶ ژانویه ۵۶۰ ـ تصمیم خسرو انوشیروان به انتخاب دهگان برای هر روستای ایران

۲۶ ژانویه سال ۵۶۰ میلادی (چهار روز مانده به جشن سده) خسروانوشیروان شاه ساسانی ایران در دیدار خود با موبدان و بزرگان ایران در تالار تیسفون (ایوان مدائن) برای اطلاع از چگونگی برپایی …

۲۶ ژانویه سال ۵۶۰ میلادی (چهار روز مانده به جشن سده) خسروانوشیروان شاه ساسانی ایران در دیدار خود با موبدان و بزرگان ایران در تالار تیسفون (ایوان مدائن) برای اطلاع از چگونگی برپایی مراسم جشن سده آن سال که پنجاه روز پیش از نوروز برگزار می شود به آنان گفت که تصمیم گرفته است که برای هر روستای ایران یک «دهگان (دهقان)» انتخاب شود و تنظیم امور روستا، جمع آوری مالیات، معرفی سرباز هنگام ضرورت، پرورش اسب برای فروش به ارتش و داوری برای حل اختلاف برزگر و ارباب زمین به او واگذار شود و چنین فردی باید هم برزگر باشد و هم صاحب زمینی که در آن کشت می کند (خرده مالک) تا با مشکلات هر دوطرف آشنا باشد. به علاوه او باید لایق، منصف، امین و راستگو و مورد اعتماد بیشتر ساکنان روستا باشد و اگر روستا کوچک است؛ چند روستای مجاور هم یک دهگان داشته باشند. این دهگان یک تکلیف عمومی هم دارد و آن گزارش وضعیت محصولات روستا، و نارضایی های محلی و ستمگری و اجحاف مقامهای دولتی و اربابان به نمایندگان شخص اوست که در هر گوشه وکنار کشور در دسترس خواهند بود. این دهگانان برکنار نخواهند شد مگر این که درستی و کفایت خود را از دست بدهند. وظیفه میهنی این دهگانان این است که بدون چشمداشت بکوشند که تولیدات روستا سال به سال افزایش یابد و همچنین بتوانند هنگام بروز خطر با بسیج مردان روستا دفاع کنند.

این تصمیم که شرح آن در دائرهٔ المعارف دمکراسی آمده است به اجرا درآمد و به تدریج جزیی از فرهنگ روستاهای ایران و یک آیین ماندگار شد.

درمیان سران ایران باستان، خسرو انوشیروان از لحاظ سازماندهی و تنظیم امور قضایی و اداری، وضع ضوابط و سامان دادن به امور مالیاتی، ایجاد دارالترجمه و دارالتحریر به منظور ترجمه و تحریر کتاب، و تشویق ورزش و سرگرمی های سالم، رهبری ممتاز و شاخص است. مورخان او را به دلیل توجه به امور قضایی و احقاق حق و رسیدگی مستقیم به مشکلات مردم و آگاه شدن از درد دل آنان رهبری که به پیشبرد تمدن بشر کمک بسیار کرد توصیف کرده، «دادگر» لقب داده و «انوشیروان دادگر» خطاب می کنند.