باتیك پارچه های كلاقه ای اسكو

باتیك كه واژه جاوه یی یكی از جزایر اندونزی است به نوعی پارچه كه در كشور های جنوب و شرق آسیا تولید میشود اطلاق میگردد و بافته های باستان شناسی گواه تولید گونه یی از آن در مصر باستان نیز هست

سابقه تاریخی باتیك

هنر باتیك در ایران به «كلاقه‌یی»‌ شهرت دارد و منطقه‌ی اسكوی آذربایجان مركز عمده‌ی تولید آن است. در گذشته تزئین پارچه به وسیله‌ی هنر باتیك با وسائل ابتدائی و ساده‌یی مانند انواع مهرها و قالب ها انجام میشد و تولید كنندگان اینگونه پارچه‌ها به كمك رنگهای گیاهی البسه و سایر وسایل پارچه‌یی را تزئین میكردند.

بعدها وقتی بشر به فكر استفاده از رنگ آمیزی پارچه افتاد رنگرزان معمولاً بخشهایی از پارچه را گره میزدند یا به شكل خاصی میدوختند تا رنگ در آنها نفوذ نكند و پس از زنگ آمیزی، وقتی گره‌ها و یا نقاط دوخته شده باز میشد قسمتهای رنگ نگرفته به شكل نقوش نگاتیو ( نسبت به رنگ زمینه) باقی مانده و نوعی نقش و نگار به حساب میآمد.

با كشف ماده‌یی گیاهی كه مانع نفوذ رنگ در الیاف پارچه میشد، قبایل بدوی اندونزی از آن بعنوان مایعی برای پوشاندن بعضی از قسمتهای پارچه استفاده نمودند و با تكمیل این روش در اندونزی و سرایت آن به سایر نقاط جهان، زیر بنای شكل كنونی باتیك ریخته شد.

چاپ قالبی

این نوع چاپ ابتدا در چین و هندوستان ابداع شد و سپس به سایر نقاط جهان راه یافت و از قرن یازدهم به بعد گروهی از صنعتگران ایرانی نیز به آموختن آن پرداختند و حاصل كارشان پارچه های قلمكاری است كه امروزه نیز تولیدش به گونه یی دیگر در اصفهان و دامغان دایر است.

شیوه ی استفاده از مهر بعدها در چاپ باتیك نیز مورد توجه قرار گرفت و هنرمندان متعددی با گرایش به این روش توانستند به وجود آورنده ی آثار برجسته یی باشند و ابداعات تازه یی از خود برجای گذارند.

ماده‌ی گیاهی فوق الذكر كه از حل كردن برگ موز در سود – سودآور به دست میآمد مایع چسبنده‌یی بود كه پس از اختلاط با ماسه‌ی نرم یا خاك رس مورد استفاده قرار میگرفت و هنرمندان وسیله ی قلم یا سایر ابزار به نقاشی پارچه با آن میپرداختند و سپس پارچه را رنگ آمیزی نموده و شستشو میدادند.

به این ترتیب نقاطی كه رنگ در آن نفوذ نكرده بود سفید باقی میماند و پارچه نقوش سفیدی در متن رنگین به خود میگرفت و با تكرار این عمل امكان استفاده از رنگهای متنوع و متعدد وجود داشت.

در روش استفاده از صمغ و موم كه بعد از چندی جایگزین شیوه ی قبلی گردید، ابتدا دو طرف پارچه با صمغ و موم پوشانده میشود و سپس نقوش مورد نظر بر روی موم تراشیده میشود و سپس پارچه رنگ آمیزی میگردد و چنانچه ایجاد نقوش با چند رنگ مورد نظر تولید كننده باشد مجدداً قسمتهای دیگری از سطوح موم اندود را تراشیده و در عوض نقاط تراشیده شده ی قبلی را موم میگیرند تا هنگام رنگ آمیزی دوباره رنگ جدید در آن نفوذ نكند.

ذكر این نكته قابل تأمل است كه در طریقه ی كار با موم حتماً باید از رنگهای سرد استفاده به عمل آید تا حرارت باعث ذوب موم و ادغام رنگها نگردد.

ناشر:پایگاه اطلاع رسانی بنیاد اندیشه اسلامی