نویسنده ای که به ناچار خوشه چین خشم شد

به مناسبت سالروز درگذشت جان اشتاین بک

جان اشتاین بک (۲۷ فوریه ۱۹۰۲ - ۲۰ دسامبر ۱۹۶۸) از آن نسل نویسندگان آمریکایی ا ست که دو جنگ جهانی را تجربه کردند و البته ردپای تحمل آن همه مصیبت اجتماعی، اقتصادی و روانی در کارهایش مشهود است. او همنسل نویسندگان بزرگی چون ویلیام فاکنر، ارنست همینگوی و ادوارد فیتزجرالد بود که درآثار آن‌ها نیز تاثیرات این خاطرات تلخ کاملا مشهود است و نقطه مشترک همه آنها این بود که از نابودی رویاهایشان رنج می‌بردند.

او در شهر کوچک مونتری ایالت کالیفرنیا به دنیا آمد. شهری که بعدها در داستان‌های او با خیابان‌هایی پر از کارخانه‌های تولید کنسرو ساردین تصویر شد و او در سال ۱۹۴۵ با رمان «راسته کنسروسازان» شهرتی یافت. پدر اشتاین بک صندوقدار بخشداری و مادرش آموزگار بود. او از کودکی به کار در کشتزار می‌پرداخت. هنگامی که در سال ۱۹۱۹ وارد دانشگاه استنفورد شد، همچنان به کشاورزی عشق می‌ورزید.

او که خود کشاورزی را امتحان کرده بود و با کارگر‌های خانه به دوش آشنا بود، این نوع زندگی کارگری محور اغلب آثارش قرار گرفت و آدم‌های رمان‌هایش را کارگرهای بی‌چیز تشکیل می‌دادند.

اشتاین بک تحصیلات خود را در رشته زیست شناسی ناتمام گذاشت و به کارهای گوناگونی از جمله سرایداری، بنایی، نقاشی ساختمان و سرانجام روزنامه‌نگاری پرداخت. نخستین اثر اشتاین بک با عنوان فنجان طلا در سال ۱۹۲۹ منتشر شد. در نبردی مشکوک (۱۹۳۶)، اسب کهر (۱۹۳۷)، موش‌ها و آدم‌ها (۱۹۳۷)، خوشه‌های خشم (۱۹۳۹)، ماه پنهان است (۱۹۴۲)، مروارید (۱۹۴۷)، شرق بهشت (۱۹۵۲)، زمستان ناخشنودی ما (۱۹۶۱) و سفر با چارلی (۱۹۶۲) دیگر آثار اشتاین بک را تشکیل می‌دهند. او پس از نگارش «سفر به چارلی» در سال ۱۹۶۲ نوبل ادبیات گرفت و در سال ۱۹۴۰هم رمان خوشه‌های خشم، جایزه پولیتزر را برایش به ارمغان آورد.

به عنوان یک نویسنده واقعگرا، اشتاین بک در بیشتر آثارش به تشریح زندگی مردم عادی و فقر آنها پرداخته است.او نویسنده‌ای است که به‌رغم توانایی‌اش به ندرت لحن تغزلی دارد. به جرات می‌توان او را یکی از برجسته ترین و عالی ترین نمایندگان جنبش ادبی «سوسیال رئالیسم آمریکایی »شمارد.

او که در سال‌های پایانی دهه بیست میلادی در ایالات متحده قلم می‌زد شاهد ورشکستگی عظیم اقتصادی و نابسامانی‌های حاد اجتماعی بود. در جامعه آمریکایی در آن روزها شمار افرادی که هیچ نداشتند بسیار پرشمار بود و بخش انبوهی از این طبقه را کارگران فصلی مزارع تشکیل می‌دادند.

از آثار جان اشتاین بک «خوشه‌های خشم» و «موش‌ها و آدم‌ها» در ایران با اقبال خوبی مواجهه شده است گرچه که شهرت جهانی «خوشه‌های خشم» باعث شده که دیگری در سایه قرار بگیرد.

● خوشه چینان خشم

جان اشتاین بک در سال ۱۹۳۹ رمان «خوشه‌های خشم» را منتشر کرد. کتابی که برای او جایزه پولیتزر را به ارمغان آورد. این رمان هم اکنون جزو چهل اثر کلاسیک سده بیستم به‌شمار می‌آید و مجله تایم نیز این رمان را در فهرست صد رمان برتر انگیسی زبان از سال ۱۹۲۳ تا سال ۲۰۰۵ جای داده است.

«خوشه‌های خشم» روایت سفر طولانی یک خانواده تنگدست آمریکایی به نام «جاد» است که از اوکلاهاما تا کالیفرنیا در جست‌وجوی به‌دست آوردن زمینی برای خودشان است، مزرعه‌ای که روی آن کار کنند. اما اوضاع آن‌گونه که آن‌ها پیش‌بینی می‌کنند پیش نمی‌رود. اتفاقات این رمان در دهه چهل میلادی روی می‌دهد. جان فورد در سال ۱۹۴۰ فیلمی با همین نام بر اساس داستان این کتاب ساخته است و به این ترتیب هم رمان و هم فیلم به ماندگارترین آثار کلاسیک جهان در محکومیت بیعدالتی و ستایش همبستگی انسان‌ها بدل شدند.

این کتاب در ایران توسط شاهرخ مسکوب و عبدالرحیم احمدی به فارسی ترجمه شده‌است.

● نقش‌هایی که بر آب است

روایت دو روستایی کارگراست که بی‌پول‌اند و حاضر‌اند سخت کار کنند.

یکی زرنگ، حواس‌جمع و ریزه. دیگری هم کت و گنده، اما سبک‌مغز. این دو تا مدت‌ها ست با هم هستند. با یکدیگر از شهری راه افتاده‌اند و حالا به امید پیدا کردن کار، راهی شهر دیگری هستند.

سادگی و تلاش برای ادامه زندگی، می‌تواند مهم‌ترین مولفه رمان قلمداد شود.

جان اشتاین بک، عنوان این رمان را از شعر معروف رابرت برنز (۱۷۹۶-۱۷۵۹)بزرگ‌ترین شاعر اسکاتلندی برگرفته است، آنجا که می‌گوید: «چه بسیار نقش‌های موش‌ها و آدم‌ها که نقش بر آب است.»