تساهل و تسامح

در رفتارهای مرحوم بهشتی نوعی تساهل و تسامح در برخورد با گرایش های گوناگون دیده می شد یا حداقل آنكه ایشان از در خشونت وارد نمی شد و بحث و گفتگوی علمی و منطقی را توصیه می كرد و خود …

در رفتارهای مرحوم بهشتی نوعی تساهل و تسامح در برخورد با گرایش های گوناگون دیده می شد یا حداقل آنكه ایشان از در خشونت وارد نمی شد و بحث و گفتگوی علمی و منطقی را توصیه می كرد و خود به آن پایبند بود. تساهل بهشتی محصول یقین بود نه از سر شك و تردید. یقین، افقی گسترده بر روی انسان می گشاید و نارسایی ها و ضعف های مخلوقات خدا را با شرح صدر قابل تحمل می كند لذا از در مدارا و تربیت و ارتقای فرهنگی وارد می شود و نه از سر سیاست زدگی و حذف و مرتدخوانی این و آن و منحرف خوانی پیر و جوان. هر چند كه منش شهید بهشتی در سالهای بعد تا حدودی از سوی هم مسلكان وی رعایت نشد یا حداقل به عنوان یك روش جا افتاده در سیاست و حكومت دنبال نشد و شهید بهشتی بیشتر به یك استثنا تبدیل شد نه به یك قاعده و الگو.

یقین و اطمینان در مرحوم بهشتی، آرامش روحی و ثبات شخصیتی به وی داده بود كه از تزلزل و چندگانگی شخصیتی رنج نمی برد و بدین سان ثبات و استحكام مثال زدنی از منش او آشكار بود. همین استحكام شخصیتی بود كه شبهه انحصار طلبی را در ذهن برخی پدید آورده بود. علیرغم این یقین دینی، بهشتی برخلاف برخی از هم مسلكان روحانی خویش علیرغم رهیافت انتقادی كه به اندیشه های غیردینی داشت كلیت اندیشه و اندیشمندان غربی را به زیر سؤال نمی برد. شاید امروزه در بین روحانیت این رویكرد تا حدودی غریب باشد كه از اندیشمندی غربی همچون یك منبع فكری استفاده شود. به نگرش وی از اصل تنوع «اشتدتزل» و آزادی «اریك فروم» توجه كنید: «هر انسانی یك كتاب است كه از او فقط یك نسخه تهیه شده، مطالعه این نسخه و این یك كتاب، شما را از مطالعه دقیق علمی انسان دیگر كه كتاب دیگری است بی نیاز نمی كند.» (شخصیت از نظر ایشان كاملاً متنوع است). همچنین او این مبنا را از اشتدتزل می گیرد: «شخصیت سازمان پویا و متحركی از منظومه های روانی است كه سازگاری بی همتای فرد را با محیطش موجب می شود.» (۱) «به هر حال آزادی و انتخاب آزادانه است كه زندگی ما و شخصیت ما را ،زندگی و شخصیت انسانی می كند.

۱- آزادی و شخصیت، سخنرانی شهید بهشتی در سمینار تربیتی مدارای اسلامی، ،۱۳۵۶ در جاودانه تاریخ ،۴ گفتارها ،۲ سازمان انتشارات روزنامه جمهوری اسلامی، ۱۳۸۰ ،ص۱۴۷.