ایدز درد بی درمان نیست

با دکتر مسعود مردانی, عضو کمیته کشوری اچ آی وی و ایدز

یک روی ایدز تلخ و سیاه است و یک روی دیگرش سپید و روشن. دکتر مسعود مردانی هر دو روی این بیماری را دیده؛ هم آن وقتی که بیمار تب می‌کند و عرق می‌ریزد و از درد عضلات و گلو بی‌قرار می‌شود و هم آن وقتی که بزرگی غدد لنفاوی، طحال، کبد و جوش‌های احتمالی‌اش تردید اچ آی وی را به یقین تبدیل می‌کند.اما او روی روشن ایدز را بیشتر دوست دارد؛ آن روزی را که مبتلایان به اچ آی وی، بیماری‌شان کنترل می‌شود و مثل قدیمی‌ترین بیمارش ازدواج می‌کنند و وارد بازار کار می‌شوند و رویای بچه‌دارشدن را در سر می‌پرورند.از نگاه او ایدز فقط یک بیماری است که حاصل رفتارهای پرخطر ماست؛ نه آن تابوی زشتی که حتی حرف زدن از آن باعث شرمساری است. دکتر مردانی به جهان عاری از اچ آی وی فکر می‌کند.

با این‌که واژه ایدز در کشور هنوز نزد بسیاری یک تابو است، اما حقیقت این است که این بیماری همچنان روبه رشد است. از روزی که بیماری ایدز در ایران شناسایی شد تا امروز که صحبت از موج سوم ایدز در میان است، سیر تحولات آن چگونه بوده؟

بیماری اچ آی وی و ایدز اولین‌بار در شهر سانفرانسیسکو ایالات متحده آمریکا شناسایی شد که از آن زمان تا امروز حدود سه دهه می‌گذرد. در ایران، اولین مورد در یک کودک هموفیلی که در مرکز طبی کودکان مورد تزریق خون‌آلوده وارداتی قرار گرفته بود، شناسایی شد.

پس در ابتدای امر، بیماری اچ‌آی وی و ایدز در ایران به خون‌های آلوده و فرآورده‌های خونی نسبت داده می‌شد و در ابتدای اپیدمی راه ابتلا به جز این راه مدنظر نبود در حالی که راه‌های انتقال این بیماری بالفعل و بالقوه است یعنی مثلا اگر فرد بیمار بدون استفاده از کاندوم با فردی رابطه جنسی داشته باشد ویروس اچ آی وی را منتقل می‌کند در حالی که در ابتدای شناسایی این بیماری در ایران کمتر کسی به این راه‌ها فکر می‌کرد.

البته بتدریج این موضوع روشن شد و پزشکان دریافتند بجز خون و فرآورده‌های خونی‌آلوده راه‌های انتقال دیگری نیز وجود دارد که این امر سبب شد تا سال ۱۳۶۴ مشخص شود افرادی که در زندان‌های مرکزی کشور به سر می‌بردند از طریق تزریق با سرنگ‌های آلوده به بیماری ایدز مبتلا شده‌اند. در این زمان، ۸۰۰ فرد مبتلا که به این طریق آلوده شده بودند، شناسایی شدند که استفاده از سرنگ مشترک و آلوده تا سال‌های اخیر نیز همچنان به عنوان عامل اصلی شیوع ایدز در کشور شناخته می‌شد.

اما از پنج شش سال پیش مشخص شد در الگوی اپیدمیولوژی اچ آی وی و ایدز در کشور تغییراتی در حال شکل‌گیری است که زنگ خطر شیوع بیماری از طریق روابط جنسی را بزودی برای ما به صدا درخواهد آورد.

پس وضع فعلی و به احتمال زیاد‌ آینده ایدز در ایران برمدار روابط جنسی ناسالم خواهد چرخید.

بله و به همین جهت است که پزشکان متخصص و مسئولان وزارت بهداشت به این فکر افتاده‌اند به افراد در معرض خطر که بیشتر جوانان هستند، آگاهی بدهند تا در برخورد با جنس مخالف تا حد امکان خویشتنداری کنند و در غیر این صورت از روش‌های حفاظتی از جمله استفاده از کاندوم بهره بگیرند تا از ابتلا به این بیماری، انتقال آن به دیگران و گسترش بیماری در کشور جلوگیری کنند.

آیا ابتلا به ایدز ارتباطی با سطح سواد افراد دارد؟

تحقیقات گسترده در سراسر جهان نشان داده که هر چقدر سطح سواد افراد پایین‌تر و آگاهی‌های افراد نسبت به راه‌های انتقال کمتر باشد و وضع اجتماعی و اقتصادی بحرانی‌تر باشد، میزان ابتلا به اچ‌آی‌وی بیشتر است.

هم‌اکنون در جنوب آفریقا وضع به همین ترتیب است در حالی که در آمریکای شمالی که جوامعی پیشرفته هستند، کمترین موارد ابتلا دیده می‌شود.

عملکرد کشورمان در حوزه‌ آموزش و پیشگیری را چطور ارزیابی می‌کنید، چون به گمان برخی، این‌که آمارهای ابتلا به ایدز در کشور همچنان روندی صعودی دارد گویای نقص در حوزه آموزش است؟

با وجود این‌که در این سال‌ها فعالیت‌های خوبی در جهت آموزش همگانی انجام شده اما به نظر می‌رسد این فعالیت‌ها در حد کفایت نیست چون اگر آموزش‌ها کافی بود ما باید وضعی چون کشور استرالیا داشتیم که اکنون پس از ۳۰ سال رسما اعلام می‌کند دیگر مشکلی به نام اچ آی وی و ایدز ندارد.

اگر استرالیا به این مرحله رسیده به این خاطر نبوده که مثلا بیمارستان‌های چندصدتختخوابی احداث کرده یا فلان داروها را تجویز کرده بلکه راز موفقیت این کشور در گسترش آموزش بوده است. مسئولان این کشور با دادن آگاهی‌های لازم مردم را مطلع کردند به طوری که راه را از چاه شناختند و طبیعی است وقتی مردم راه را بشناسند چاه را انتخاب نمی‌کنند.

مردم ما نیز مردم فرهیخته و آگاهی هستند و وقتی موارد جدید ابتلا گزارش می‌شود بی‌شک از این ناحیه ناشی می‌شود که دستگاه‌ها و ارگان‌های مسئول برای آموزش به حد کفایت فعالیت نکرده‌اند.

به نظر شما بهترین روش آموزش و اطلاع‌رسانی چیست؟

در دنیا روش‌های متعددی امتحان شده که تمام آنها نیز نتیجه داده؛ از آموزش چهره به چهره گرفته تا آموزش از طریق صداوسیما، تیزرهای تلویزیونی و سینمایی، آموزش در مدارس و گنجاندن مفاهیم در کتاب‌های درسی.

اما متاسفانه در برخی کشورها از جمله کشورهای عربی و البته کشور ما سعی در پنهان‌کردن این مشکل می‌شود چون فکر می‌کنند صحبت کردن درباره این بیماری مثلا باعث انحراف فکری بچه‌ها می‌شود.

اما ثابت شده که این پنهانکاری‌ها نه‌تنها مشکل را حل نمی‌کند، بلکه مسائل را صد چندان می‌کند.

شما پزشکی هستید که از قدیمی‌های حوزه درمان ایدز به شمار می‌روید. یادتان مانده اولین بیماری که به شما مراجعه کرد چه کسی بود؟ آیا حالا از وضع او باخبرید؟

سال ۸۱، جوانی ۱۶ ساله به من مراجعه کرد که به خاطر اعتیاد تزریقی به این بیماری مبتلا شده بود. این پسر فرزند طلاق بود که روزی که به مطب من آمد حالی نزار داشت. بعد از معاینه متوجه شدم او در مرحله چهارم ایدز یعنی در مرحله آخر بیماری قرار دارد. حتی اطرافیان او فکر می‌کردند همین روزها این بیمار خواهد مرد. اما من او را که جوانی بی‌پول بود در بیمارستان لقمان‌ بستری کردم و تحت درمان قرار گرفت. حالا که ده سال از آن روز می‌گذرد این جوان آنقدر زیبا و خوش‌تیپ شده است که ربطی به روز اوج بیماری‌اش ندارد. حالا او ازدواج کرده، همسرش هم خانمی است که اچ‌آی‌وی مثبت بود و به اصرار من با هم ازدواج کردند.

این زوج قرار است بزودی به سمت بچه‌دارشدن نیز حرکت کنند، چون بیماری هردو کنترل شده و در هر دو درمان بخوبی ادامه دارد. اگر شما این زوج را ببینید حدس هم نمی‌زنید که مبتلا به اچ آی وی هستند. این زوج هر دو کار می‌کنند و بتازگی خانه خریده‌اند. من با دیدن این دو کیف می‌کنم.

پس ایدز و اچ آی وی مثبت پایان زندگی نیست.

به هیچ‌وجه. ایدز یک بیماری اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و رفتاری است که اگر به سمت رفتار پرخطر نرویم هرگز به آن مبتلا نمی‌‌شویم.

یک فرد مبتلا از روزی که بیماری‌اش اوج بگیرد چند سال زنده می‌ماند؟

اگر یک فرد اچ آی وی مثبت از ابتدای ابتلا تحت نظر باشد و درمان دارویی‌اش کامل انجام شود می‌تواند به اندازه پدرش عمر کند. هم‌اکنون درمان‌ها به شکلی است که اجازه نمی‌دهد بیمار به عفونت‌های مختلف مبتلا شود برای همین مرگ و میرهای ناشی از عفونت در سال‌های اخیر بسیار کم شده است.

احتمال بچه‌دارشدن همه مبتلایان وجود دارد؟

بله با رعایت شرایط درمانی، همه این افراد می‌توانند به زندگی بهتر، به بچه‌دارشدن و آینده روشن امید داشته باشند. اما با این حال ما باید بکوشیم تا دنیایی عاری از اچ آی وی داشته باشیم.

مریم خبار