پیش بینی هوا, ضرورت برنامه ریزی های مهم

از تصویب قانون تأسیس اداره کل هواشناسی کشور پنجاه سال گذشت

قانون تأسیس اداره کل هواشناسی ایران که تشکیلاتی وابسته به وزارت راه و ترابری بود ۱۰ اسفند ۱۳۳۷ از تصویب مجلس وقت گذشت.

این اداره را از سال ۱۳۳۵ دکتر محمدحسن گنجی جغرافیدان ایرانی مدیریت می‌کرد. وی در مدت ۱۳ سال هواشناسی ایران را براساس اصول علمی پایه‌گذاری کرد.

به مناسبت پنجاهمین سالگرد تأسیس اداره هواشناسی کشور نگاهی داریم به تاریخچه هواشناسی در ایران و در ادامه پیش‌بینی وضع هوا نوشته خانم نگین کرویی از نظرتان می‌گذرد:

● تاریخچه هواشناسی در ایران

مطالعه و بررسی جو همیشه مورد نظر دانشمندان ایرانی بوده است. از این رو خیلی از دانشمندان نجوم در اثر خود بخشی را به مسائل جوی اختصاص دادند. محمد بن زکریای رازی، ابن سینا، حکیم عمر خیام، ابوریحان بیرونی و انوری شاعر معروف از شخصیتها و دانشمندان ایرانی بود‌ه‌‌اند که پیرامون پدیده‌های جوی مطالبی در آثار خود به یادگار گذاشته‌اند. فعالیت‌های منظم هواشناسی نخستین بار با اندازه‌گیری عناصر جوی توسط سفارتخانه‌های انگلیس و روس در تهران و مناطق نفت‌خیز جنوب کشور شروع شد که این اطلاعات صرفاً به بایگانی کشور‌های مربوطه منتقل شده و احتمالاً در برنامه‌های تحقیقاتی آنها مورد استفاده ویژه قرار گرفته است. درس هواشناسی در سال ۱۲۹۸ در برنامه درسی مدرسه برزگران منظور شد که این درس توسط معلمان فرانسوی تدریس می‌شد و در همان محل اولین سکوی هواشناسی احداث شد که در آن دمای هوا و رطوبت نسبی و میزان بارندگی اندازه‌گیری می‌شد. این ایستگاه در سال ۱۳۰۸ کامل شد و بیشتر عناصر جوی را دیده‌بانی می‌کرد. بتدریج بر اثر نیاز شدید بخشهای کشاورزی و آبیاری تعدادی ایستگاه نیز برحسب ضرورت در نقاط مختلف کشور تاسیس شد که مسئولیت آن با بنگاه مستقل آبیاری وابسته به وزارت کشاورزی وقت بود. بعد از جنگ جهانی دوم نیروهای متفقین برای سلامت پرواز هواپیماهای خود یک واحد کوچک هواشناسی دایر کردند که نیازهای هواشناسی هواپیمایی آنها را تأمین می‌کرد در این زمان بنگاه مستقل آبیاری وزارت کشاورزی اقدام به تربیت یک گروه دیده‌بان هواشناس نمود که این دیده بانان در سال ۱۳۲۷ فارغ‌التحصیل در ایستگاههای هواشناسی مشغول به کار شدند. هواپیمایی کشوری نیز به علت نیاز به اطلاعات جوی در فرودگاههای اصلی کشور اقدام به تاسیس ایستگاههای هواشناسی کرد. بر اثر نیاز شدید برنامه ریزان به آمار و اطلاعات اقلیمی از نواحی مختلف کشور و ناهماهنگی در تاسیس ایستگاههای هواشناسی که توسط بخشهای مختلف انجام می‌شد، مسئولان وقت تاسیس یک واحد هواشناسی مستقل در کشور را ضروری دانسته و در سال ۱۳۳۴ شمسی اداره کل هواشناسی کشور وابسته به وزارت راه تاسیس شد. این اداره کل بعد‌ها به صورت سازمانی مستقل زیر نظر وزارت جنگ قرار گرفت که بعد از انقلاب اسلامی مجداد زیر نظارت وزارت راه و ترابری در آمد. در هنگام تشکیل اداره کل هواشناسی در سال ۱۳۳۴ تمامی ایستگاههای هواشناسی که توسط بخشهای مختلف تاسیس شده بودند به این اداره کل واگذار شد. ایستگاههای واگذار شده از نوع سینو پتیک، اقلیم‌شناسی و باران بودند که هر یک دیده‌بانی‌های مربوط به خود را انجام می‌دادند. در آن زمان تعداد ایستگاههای سینو پتیک ۳۴ و اقلیم شناسی ۱۰۷ و باران‌سنجی ۱۶۰ مورد بود گسترش ایستگاههای هواشناسی و توسعه شبکه آن پس از انقلاب اسلامی شتاب بیشتری پیدا کرده در سال ۱۳۳۸ هواشناسی ایران به عنوان یکصدوسومین عضو سازمان هواشناسی جهانی به عضویت این سازمان جهانی در آمد. سازمان هواشناسی کشور قبل از انقلاب بیشتر در خدمت حمل و نقل هوایی و صنعت هواپیمایی بود و به مسائل هواشناسی کاربردی کمتر توجه می‌شد ولی پس از انقلاب اسلامی و با تعیین کشاورزی به عنوان محور اصلی فعالیتهای اقتصادی کشور، این سازمان نیز خدمات خود را به سمت کشاورزی به عنوان محور اصلی فعالیت‌های اقتصادی کشور، این سازمان نیز خدمات خود را به سمت کشاورزی متوجه کرد و امروزه توسعه ایستگاهها و بهبود سیستم آمار هواشناسی کشور در جهت ارائه خدمات به بخشهای تحقیقاتی کشاورزی،‌ دامداری، آبیاری و غیره گرایش دارد. امر تحقیقات به عنوان بخشی از فعالیتهای مستمر این سازمان بدون استفاده از کامپیوتر و اصلاح روشهای جمع‌آوری و بایگانی آمار میسر نبوده و لذا از سال ۱۳۶۲ سعی شد با تجهیز مرکز کامپیوتر سازمان به یکی از پیشرفته‌ترین کامپیوتر‌های موجود در جهان و با تبریل نقشه‌ها و گرافها به صورت میکروفیلم، این مدارک بتوانند پژوهشگران را در دسترسی سریع به اطلاعات یاری کنند. همچنین مراکز تحقیقاتی سازمان با تشویق کارشناسان و محققان هواشناسی توانسته است مجموعه‌ای از ۱۳۲ اثر از ترجمه و تالیف ارائه نماید که بتدریج چاپ و منتشر می‌گردد باتوجه ‌به ‌اهمیت ‌ارتباطات ‌در هواشناسی، شبکه ایستگاههای سینوپتیک کشور با مجهز شدن به سیستم بیسیم S-S-B (اس‌ـ ‌اس‌ـ بی‌) و برقراری خطوط تلکس در مراکز مناطق تقویت شد و تمامی اطلاعات جوی از ۱۶۰ ایستگاه سینو پتیک به طور همزمان ساعت به ساعت در مرکز مخابرات تهران جمع‌آوری می‌شود و به صورت بلادرنگ و یا به صورت آمار در اختیار مرکز پیش‌بینی و مرکز خدمات کامپیوتری سازمان قرار می‌گیرد. کارشناسان مرکز کامپیوتر با توجه به دستورالعملها و استانداردهای بین‌المللی در چند مرحله کار کنترل کیفی و کمی اطلاعات رسیده را به صورت دستی و کامپیوتری انجام می‌دهند. و نتایج را روی نوار و دیسک‌‌های کامپیوتری منتقل می‌کنند. مرکز پیش‌بینی تهران با دریافت اطلاعات ساعت بساعت جوی تمامی کشورهای خاورمیانه، اروپا و آسیا و جمع‌آوری همزمان اطلاعات از ایستگاههای هواشناسی سینوپتیک داخل کشور، روزانه چندین نقشه هواشناسی در سطوح مختلف جو تهیه و پیش‌بینی‌های لازم را صادر می‌کند. مرکز اخطاریه‌های لازم را در مورد وقوع طوفان، سیل، سرمای شدید و ناگهانی، بروز آفات کشاورزی و غیره تهیه می‌کند. و به سازمانها و نهادهای ذیربط ارسال می‌دارد. در کنار فعالیتهای تحقیقاتی سازمان، مرکز آموزش عالی هواشناسی و علوم جوی توانسته است در پنج سال گذشته در ۱۴ دوره آموزشی دانشجویان و کارمندان را در سطوح فوق دیپلم، لیسانس و بالاتر آموزش دهد که این آموزشها چه به صورت بازآموزی و چه به شکل دوره‌های تخصصی دیپلمه‌ها و لیسانسیه‌های تازه استخدام توانسته است در بالا بردن کیفیت علمی امور هواشناسی مؤثر باشد. از نظر آموزشهای بین‌المللی و شرکت در سمینارها و اجلاسیه‌های تخصصی، سازمان بسیار فعال بوده و در چند سال اخیر تعداد زیادی از کارشناسان سازمان برای شرکت در دوره‌ها و سمینارهای آموزشی به خارج از کشور مسافرت کرده‌اند. در این راستا تعداد زیادی از متخصصان هواشناسی تا کنون در دوره‌های آموزشی که در سایر کشورها توسط سازمان هواشناسی جهانی ترتیب داده شده است، شرکت‌ کرده‌اند.

● پیش بینی وضع هوا

حتی با میلیون‌ها مورد اطلاعات مختلف و استفاده از مدرن‌ترین کامپیوتر‌ها، کارشناسان هواشناسی نمی‌توانند پیشگویی دقیقی در مورد وضعیت آب و هوا ارائـه کنند. در اتمسفر زمین هرج ومرج برقرار است.

شما حتماً بارها در برابر این پرسش قرار گرفته‌اید که وضعیت هوا فردا چگونه خواهد بود؟ آیا باران خواهد بارید؟ یا خورشید درخشان خواهد بود؟ آیا بادی شدید خواهد وزید یا نسیمی دل انگیز؟ پاسخ این پرسش‌ها را هر روز در بخش پیش‌بینی هوا در همه جا، در اخبار رادیو، تلویزیون، روزنامه‌ها و اینترنت می‌توانید بیابید. اما این پیشگویی‌ها چگونه انجام می‌گیرند؟

محققان امور هواشناسی جدیدترین اطلاعات واصله برای مثال درباره فشار هوا، وزش باد و دمای هوا را در ارتباط با یکدیگر در نظر گرفته و محاسبه می‌کنند و در پایان به عنوان نتایج کار خود می‌توانند هوای چند ساعت و حتی چند روز آینده را پیشگویی کنند. اینگونه پیشگویی هوا که از طریق محاسبه ارقام و اعداد مختلف با یکدیگر به دست می‌آید، در سراسر جهان شیوه‌ای بسیار متداول است. اما بسیاری از اوقات نیز غلط از آب در می‌آید. نه به این خاطر که متخصصان هواشناسی در کار خود سهل‌انگاری می‌کنند بلکه به این دلیل که در اصل، کل تغییرات هوا را نمی‌توان از قبل پیش‌بینی کرد.

دشواری‌های این امر از همان آغاز اطلاعات جدیدی هستند که هر لحظه تغییر می‌کنند بنابراین همیشه باید از یک رقم میانگین در محاسبات استفاده شود. در حقیقت آب و هوا یک سیستم درهم و برهم بوده، که دائماً در تحول است و در آن همه عوامل به یکدیگر ربط دارند. البته همه این اتفاقات در اتمسفر زمین به صورت شناخته شده بر اساس قوانین فیزیکی رخ می‌دهند اما تساوی‌های ریاضی محاسبات این تغییر و تحولات، در طی گذشت ساعات و روزها، نتایج دقیقی را در دسترس ما قرار نمی‌دهند. به ویژه زمانی که ارقام اولیه، غیردقیق بوده و تنها اطلاعات حاصله از تصاویر لحظه‌ای را بازتاب می‌دهند. اعداد و ارقامی که در ساعت ۱۲ ظهر برای پیشگویی هوا در ساعت ۱۵ به کار گرفته می‌شوند، ممکن است تا ساعت ۱۲ و نیم تغییر کرده و به این ترتیب، پیشگویی قبلی را غیرقابل استفاده کنند. برای مثال در اداره هواشناسی آلمان تقریباً هر ۳ ساعت یک بار، کامپیوترها با داده‌های جدید تغذیه می‌شوند. به همین دلیل، نتایج محاسبات آنها نیز، تنها می‌توانند تقریباً درست باشند و یا اینکه کاملاً اشتباه از آب درآیند. در هر صورت صحت این اخبار برای یک پیش‌بینی هوای ۲۴ ساعته، تقریباً برابر با ۹۰ درصد است.

هر روز حدود یک میلیون مورد اطلاعات مختلف، پیش از همه درباره فشار، رطوبت و دمای هوا و راجع به جهت و سرعت وزش باد، در اختیار کامپیوتر عظیم ۱۰ میلیون یورویی اداره هواشناسی آلمان قرار داده می‌شوند. این اطلاعات، تنها از ایستگاه‌های هواشناسی داخل آلمان تهیه نمی‌شوند بلکه، همچنین از شبکه سراسری، متشکل از ۳۷ هزار ایستگاه هواشناسی در کشتی‌ها، هواپیماها، چراغ‌های دریایی، بالون‌ها و ماهواره‌ها جمع آوری می‌شوند. اطلاعات جدید، دائماً در حال انتقال به اداره هواشناسی ملی مربوطه هستند و از آنجا به مراکز بین‌المللی هواشناسی فرستاده می‌شوند.

بدون این اطلاعات که از راه‌های دور می‌رسند کامپیوتر فوق العاده اداره هواشناسی آلمان هم قادر نیست حتی یک پیشگویی هوای نسبتاً دقیق را برای آلمان ارائه کند. زیرا وضعیت آب و هوای آلمان اغلب بر فراز اقیانوس اطلس تعیین می‌شود. به همین دلیل وضعیت پیشگویی هوا برای دوره‌های میان مدت و یا درازمدت، تنها از طریق اطلاعات تکمیلی مناطق دور می‌تواند انجام گیرد.با وجود همه توانایی‌های محاسباتی کامپیوتر اما، این دستگاه قادر به تهیه یک نقشه هواشناسی، آنگونه که ما آن را از روزنامه‌ها و یا اخبار تلویزیون می‌شناسیم، نیست.زمانی که کامپیوتر، اطلاعات پیشگویی شده خود را ارائه می‌دهد، تازه این هنر کارشناسان هواشناسی است که این اطلاعات را ساده کرده، متمرکز کرده و به این ترتیب داده‌های مهمتر را برجسته نموده و از بقیه صرف نظر می‌نمایند. در نتیجه تازه اینجاست که، نقشه‌های هواشناسی به وجود می‌آیند، که معمولاً به ناحق در اخبار تنها در چند سطر انگشت شمار یادی از آنها می‌شود.

این زحمت بسیار، ارزش خود را دارد زیرا گذشته از آن که پیشگویی هوا یکی از پرطرفدارترین بخش‌های اخبار روزانه است، برای بسیاری از بخش‌های اقتصادی نیز از اهمیت فراوان برخوردار است. هیچ هواپیمایی پرواز نمی‌کند و هیچ کشتی باری‌ای بندر را ترک نمی‌کند بدون اینکه قبلاً درباره چگونگی هوا مشورت شده باشد. کشاورزان مایلند بدانند که چه زمانی باید به کشت بذرهای خود بپردازند. تأمین کنندگان انرژی، میزان استفاده از الکتریسیته را در ارتباط با دمای هوا برآورد می‌کنند و تولیدکنندگان آب معدنی و یخ تولیدات خود را زمانی افزایش می‌دهند که موجی از گرما در پیش روست. علاوه بر این هر سال، بیش از ۵ هزار هشدار درباره بدی آب و هوا از بروز وقایع ناگوار با مخارجی به میزان میلیاردها یورو جلوگیری می‌کنند.

منابع: سازمان هواشناسی کشور و اداره کل هواشناسی استان هرمزگان