مفاخر ادبی پارس

در جنوب ایران تا کرانه های خلیج فارس سرزمینی گسترده است که از روزگار باستان, پارس فارس نام داشت و از آغاز دوره اسلامی تاکنون مرکز آن شیراز بوده است

در جنوب ایران تا کرانه‌های خلیج فارس سرزمینی گسترده است که از روزگار باستان، پارس(فارس) نام داشت و از آغاز دوره اسلامی تاکنون مرکز آن شیراز بوده است. استان فارس وارث و نگهدارنده فرهنگ و تمدن کهن ایران به‌شمار می‌آید و وجود یادمان‌های فرهنگی و تاریخی و آرامگاه بندگان نامی ایران گواه آن است که فارس در گستره ادب، فرهنگ و عرفان نیز زادگاه و جایگاه بسیاری از عرفا، بزرگان، شاعران و هنرمندان بوده است. از گذشته‌های دور آغاز می‌کنیم، زمانی‌که باربد شاعر، موسیقی‌دان و نوازنده دربار خسرو پرویز ساسانی از اهالی جهرم فارس و سازنده ۰۳ لحن از الحان موسیقی ایران می‌زیست. وی به جهت مهارت در نواختن بربط و سرودن شعر به دربار خسروپرویز راه یافت و برای هر روز سال یک قطعه موسیقی تنظیم کرد که به ۰۶۳ نوا شهرت یافت. از نغمه‌هایی که منسوب به باربد است، می‌توان به گنج بادآور، آرامش خورشید، نیمروز و رامش جان اشاره کرد. البته دیار پارس را بیشتر با شهرت حافظ و سعدی می‌شناسند. زبان لسان‌الغیب موجب آرامش خیال و روح و روان هر ایرانی است. دیوان شعر او سفره هفت‌سین ما را زینت می‌دهد. شاعری که گوته آلمانی به او ارادتی ویژه دارد. زبان او زبانی جهانی است که بر دل و جان هر دوستدار حقیقت به زیبایی، جای می‌گیرد. به‌طوری که خواننده‌ای که شعر او را به زبانی غیرپارسی می‌خواند و ترجمه تنها رابط شعر حافظ با اوست، باز هم شیفه معنا و مفهوم عمیق و عرفانی آن می‌شود.

در کنار حافظ، سعدی نیز از جایگاهی سترگ برخوردار است. به گونه‌ای که آثار این شاعر گران‌قدر در آکادمی علمی و ادبی جهان غرب تدریس می‌شود. بوستان و گلستان، افتخار ادبیات پارسی و حتا جهان است. او به واقع سخنوری چیره‌دست بود که در واژه‌گزینی از دانشی خاص بهره می‌برد. این همه هنرنمایی مربوط به زمانی است که ایران مورد تاخت‌وتاز مغولان قرار گرفته و پیکرش زخمی ویرانگری‌های قومی خونخوار بود. در اینجا تنها زبان شعر بود که می‌توانست اندکی مرهم روح‌های رنجور شود و در فضای خفقان‌آور آن دوران، کلام منظوم و منثور تنها سلاحی بود که می‌توانست در دست شاعر حرف دل مردم را فریاد زند. هنوز هم آوای اناالحق منصور حلاج از اهالی بیضا، بر قلب عارفان عاشق فرود می‌آید و تا آنجا به روشنایی الهی نزدیک شد که عاشقانه جان خویش را در این راه فدا کرد. رد پای روزبه یا همان سلمان فارسی در دشت ارژن باقی است. کسی که به عشق یافتن حقیقت، راهی سرزمین وحی می‌شود تا با فرستاده عالمیان همراه گردد. آری اینجا فارس است، زادگاه ابن‌مقفع نویسنده بزرگ و مترجم کلیله و دمنه؛ سیبویه، دانشمند و ادیب؛ ام‌سلمه بانوی عارف و شاعر؛ شیخ روزبهان از عالمان فسا در قرن ششم که در مسجد عتیق شیراز به وعظ می‌پرداخت؛ در اینجا ردپای ملاصدرا و مکتب حکمت متعالی وی باقی است. حکیمی که به ادغام فلسفه و عرفان پرداخت؛ ابن باکویه مشهور به باباکوهی از عارفان و صوفیان قرن چهارم؛ راز شیرازی، قاآنی، داور شیرازی، آتشی شیرازی و...

اینان همه از دیار ادیب‌پرور فارس برخاستند، سرزمینی که هنوز هم در دل خود شاعران و عارفان برجسته‌ای را می‌پروراند. گویی این آب و خاک به زبان شیرین پارسی ارادتی بسیار دارد و روح شاعران شوریده پارسی به آن خو کرده و حضور شاعرانه خویش را در آن به ظهور می‌رسانند. در طول تاریخ، قلب تپنده مردمان فارس در هر کجای ایران که باشند به عشق وطن در حرکت و تکاپو بوده است. میرزا جهانگیر شیرازی مدیر روزنامه صوراسرافیل نیز در شیراز دیده به جهان گشود؛ وی نویسنده‌ای فهیم بود و از شهیدان راه آزادی ایران محسوب می‌شود. وی پس از اشتغال مجلس مشروطه توسط قزاقان، دستگیر و در باغشاه مقتول شد. او دلی بی‌تاب داشت و در آخر با خون خود سهم سرزمین پارس را برای این آب و خاک ادا نمود. از دیگر ادبای این خطه می‌توان به مهدی حمیدی‌شیرازی از شاعران نامور معاصر ایران اشاره کرد که در سال۳۹۲۱ در شیراز متولد شد. او علاوه بر شعر و شاعری در دیگر زمینه‌های ادبی نیز صاحب تالیفاتی است، همچون دریای گوهر و عروضی حمیدی و فنون شعر و کالبدهای پولادین آن. از آثار منثور وی نیز می‌توان به سبک سری‌های قلم، عشق دربه‌در، شاعر در آسمان و فرشتگان در زمین اشاره کرد. یکی از قطعات بسیار مشهور وطنی وی «در امواج سند» است که در آن خاطره شکوهمند دلاوری‌های جلال‌الدین خوارزمشاه در برابر سپاهیان ویرانگر مغول به زبانی روشن و پراحساس به تصویر کشیده شده است. فریدون توللی متولد ۸۹۲۱ در شیراز بود که بر اثر آشنایی با نیما به شیوه جدید گرایش یافت و یکی از رهروان سبک جدید شعری گشت. دفترهای شعر «رها» و «نافه» او محصول همین دوران است، ولی بعدها به مخالفت با فرم آزاد نیمایی پرداخت و مجموعه‌ای از غزل و قصیده به شیوه قدیم را با نام «پویه» منتشر کرد. شعر توللی عمدتاً شعری عاشقانه و رمانتیک و احساساتی است.

وی در سرودن شعر عاشقانه به شیوه نو، نگاه متفاوت و جدیدی را در بین شاعران هم‌دوره خود به‌وجود آورد. منصور رستگار فسایی در ۶ بهمن ۷۱۳۱ در فسا متولد شد. این پژوهشگر حوزه ادبیات فارس و چهره ماندگار سال ۲۸۳۱، تاکنون ۰۱۱ مقاله تحقیقی در زمینه‌های مختلف به رشته تحریر درآورده است که اهم آن در رابطه با شاهنامه فردوسی و فارس بوده است. وی آرزوی نهایی خود را شرح و توضیح دادن دیوان حافظ و تهیه فرهنگ واژه‌های شاهنامه و به خاک سپردن در جوار آرامگاه حافظ و یا فردوسی عنوان می‌کند. منصور برمکی متولد ۹۱۳۱، از شاعران نوپرداز محسوب می‌شود و آثاری از جمله با گربه‌های ساحلی، فصل بروز خشم، ریشه‌های ریخته و دهان بی‌شکل پنهان را از خود به یادگار گذاشت و سرانجام در ۱۲ بهمن ۶۸۳۱ دیده از جهان خاکی فرو بست. امروزه نیز این کهن ‌دیار ادیبان و شاعران بسیاری را در دل خود نهفته دارد که به عرصه فرهنگی ایران‌زمین عرضه خواهد کرد.

بهناز رضایی