خیلی بهتر از آنکه انتظارش را داشتیم

نگاهی به مجموعه تلویزیونی «گم شده» ساخته «راما قویدل»

● پرهیز از حواشی غیرلازم

فیلمنامه نویسان «گم شده» به اصلی توجه دارند که در اغلب فیلمنامه‌های تلویزیونی ایران، مخصوصاً در تریلرها، به آن توجهی نمی‌شود: جزئیات. در فیلمنامه‌های دیگر [اکثراً و اغلب] امر پرداختن به جزئیات با «پرکردن قصه با حواشی غیرلازم» اشتباه گرفته می‌شود و گاهی هم کار به جاهای باریک می‌کشد و «حواشی غیرلازم» از دل ملودرام‌های اشک انگیز، وارد یک تریلر می‌شوند! «گم شده» پرداخت متعادلی دارد و گرچه از «ملودرام» بری نیست اما خوشبختانه آش را آنقدر شور نمی‌کند که طعم «تریلر» از ذائقه مخاطب پاک شود. زندگی خانوادگی «مادر»ی که «کاشف معما»ست ممکن است در بدو امر «تظاهری فمینیستی» به چشم آید ولی واقعیت این است که ایده‌ای تازه و جذاب با خود دارد [ایده‌ای که تنها در ایران تازه است و البته نمونه‌اش را در آن مجموعه فرانسوی که نسخه زنانه مجموعه موفق «ناوارو» است چند سالی است که از شبکه یک شاهدیم.]

● کارگردانی هماهنگ با متن

به نظر می‌رسد که این مجموعه، از آن دست آثاری باشد که بعدها و در دهه‌هایی که پیش رو داریم به آن استناد شود از باب تناسب کارگردانی با فیلمنامه و حضور انبوه بازیگران حرفه‌ای و البته جذابیت ماجراهایی که تازه نیستند اما چگونگی روایت‌شان تازه است. راما قویدل در این مجموعه به مخاطب ثابت می‌کند که کارش را در جذب مخاطب عام [در عین داشتن گوشه چشمی به سوی مخاطب خاص] خوب بلد است. البته بازیگردان فوق‌العاده‌ای نیست. با این همه در سهل کردن ارتباط منطقی نماها، عملکردی قابل توجه دارد همچنان که در ساختن «حال و هوا»ی تصویری هر سکانس، از ساده ترین راه‌ها وارد می‌شود [رویکردی حیاتی برای موفقیت در تریلرهای تلویزیونی] پرهیز او از حرکات عجیب و غریب و گرته بردارانه دوربین [امری که این روزها به اپیدمی مجموعه‌های تلویزیونی ایرانی بدل شده] ستودنی است.

● خون بعضی از سکانس‌ها را کم کنید!

مجموعه براساس شکل گیری و پایان بخشی یک ماجرا در هر قسمت طراحی شده و گاهی هم به شیوه معمول برخی تریلرهای مشهور تلویزیونی، یک قصه در دو قسمت روایت می‌شود و نیمه اول آن، با یک «تعلیق» به پایان می‌رسد. گرچه تعامل صحنه‌های خشونت بار با صحنه‌هایی که از طنزی کودکانه و حضور «دوقلو»ها برخوردارند یادآور عملکردی مشابه در تریلرهای امریکایی، فرانسوی و آلمانی است اما می‌توان به راحتی از پرداخت پر از «خون» برخی سکانس‌ها ایراد گرفت که در مقایسه با آن آثار، از «تفنن» کمتر و خشونت بیشتری برخوردارند.

به هرحال یک مجموعه ساز ایرانی، وقتی می‌خواهد اعضای یک خانواده، شاهد اثرش باشند و کودکان هم کمابیش نیمی از حوادث هر قسمت را به خود اختصاص داده‌اند، باید از نشان دادن خشونتی عیان و کاملاً تقلید‌پذیر توسط فرزندان خانواده، بپرهیزد.

تریلرهای تلویزیونی در تاریخ این رسانه، تقریباً عمری به اندازه خود تلویزیون دارند که ابتدا با گرته‌برداری از آثار ادبی این ژانر، مخاطبان را مجذوب خود ساختند.

شرلوک هلمز و آرسن لوپن، نخستین گزینه‌ها بودند، بعدها، مبدأ ساخت باقی آثاری شدند که در سه چهارم قرن عمر تلویزیون، مخاطبان را پای گیرنده‌های خانگی میخکوب کردند. تقریباً در همه این تریلرها، می‌توان رد پای دو شخصیت یاد شده یا برخی شخصیت‌های فرعی قصه‌های آنها را یافت همانطور که می‌شود رد ماجراهاشان را یافت حتی در آثاری که گمان می‌کنیم مطلقاً ربطی به آن قصه‌های سریالی ندارند مثل «۲۴» یا «فرار از زندان».

البته فرمول‌های ساخت این آثار حالا دیگر خیلی «بسط یافته» و گاهی اوقات، پیچیده‌اند اما همیشه، وقتی یک فیلمنامه‌نویس یا فیلمساز به بن بست می‌خورد به قول «باستر کیتون» دنبال همان راه‌حل‌های ساده قدیمی می‌رود.

یکی از این راه‌حل های ساده قدیمی که خیلی هم «کارآمد» است پرت کردن حواس مخاطب با پرداختن به حواشی است یعنی همان کاری که تردست‌ها در آن استادند [و البته این شگرد هم از تردستی آمده] از نمونه‌های خوب دهه هفتاد میلادی می‌شود به «کوجک» اشاره کرد با آن آب نبات چوبی‌اش که همیشه توی دهن اش بود [و پرداختن به حواشی زندگی او] یا به «مردی به نام جونز» که شخصیت اصلی‌اش یک پیرمرد مو سفید «بازنشسته» که دلمشغولی همیشگی‌اش نوشیدن یک لیوان شیر بعد از هر وعده غذا بود یا «بارتا» که ایتالیایی‌الاصل بود و نصف ماجراهای هر قسمت، مربوط می‌شد به ارتباط او با طوطی سخنگو‌اش یا «راک فورد» که بزرگترین مشکل زندگی‌اش خرابی همیشگی اتومبیل‌اش بود [وسیله‌ای که در تریلرها همانند اسب در وسترن‌ها، یکی از عناصر اصلی قصه است] حالا هم در اولین دهه قرن بیست و یکم، شاهد آثار بسیاری از این دست هستیم که محتملاً شاخص ترین‌شان «راهب» است که شخصیت اصلی‌اش آدمی وسواسی است که همه ترس‌ها را در خود جمع کرده از جمله ترس از مکان‌های بسته را اما آمادگی کامل دارد برای حل معماها! «گم شده» [با نامی که یادآور یکی از سه‌مجموعه مشهور قرن بیست و یکم است] ساخته راما قویدل، از این شگرد قدیمی بخوبی سود می‌برد.

محور قصه، یک «کاشف معما»است که بزرگترین مشکل‌اش، کنار آمدن با دردسرهای دوقلوهای شلوغی است که شوهرش [با شغلی مشابه] مسئولیت کنترلشان را به او وا گذاشته.

زندگی خانوادگی او، تقریباً نیمی از هر قسمت را به خود اختصاص داده و پرداخت جذاب این «زندگی» در فیلمنامه، فیلمنامه‌نویسان [عباس نعمتی و طلامعتضد] را از پیچیده کردن ماجراها معاف کرده است. چون شلوغ کاری‌های دوقلوها، همان اجرای شگرد پرت کردن حواس مخاطب است. شگردی که پیش از این، به شکل طنزآلود و پسامدرنیستی‌اش، در «کارآگاه شمسی» برومند هم اجرا شده و حضور او در جمع بازیگران این مجموعه پرستاره [محتملاً این مجموعه، از زمره معدود مجموعه‌های کم‌هزینه تلویزیون ایران است که می‌توانند از یک جمع صاحب نام بازیگران حرفه‌ای استفاده ببرند] می‌تواند ذهن منتقد را متوجه شباهت‌های بینامتنی سازد؛ شباهت‌هایی که اغلب، «شگردی» اند تا گرته بردارانه.

«گم شده» مجموعه خوش ساختی است با کلاس بازی نه درخشان [گرچه می‌توان این صفت را در مورد بازی علیرضا جلالی تبار به کار برد] اما قابل توجه و فیلمنامه‌ای که در چارچوب شگردهای قدیمی، بومی شده و گرچه گاهی اوقات ملودرام‌اش زیاد است اما همچنان می‌شود خط سیر منطقی «ظهور معما» تا «کشف آن» را در متن شاهد بود.

کارگردانی این مجموعه هم، هماهنگ با فیلمنامه است یعنی نه از‌ آن جلو می‌زند نه از‌ آن عقب می‌ماند و در مقایسه با نمونه‌های خارجی مثل «راهب» [که البته از فیلمنامه خیلی بهتری برخوردار است] چندان کم نمی‌آورد.

به هر حال یادمان باشد که تریلرسازی تلویزیونی در ایران با یک «قویدل» دیگر شروع شد. [امیر قویدل] و حالا این «قویدل» تازه وارد میدان شده، مسلماً خاطراتی از موفقیت‌های آن «قویدل» دهه پنجاه [در آثار تلویزیونی‌اش] و تریلرهای محبوب تلویزیونی آن دوره را با خود دارد؛ و در آخر... به نظر می‌رسد که مجموعه می‌تواند در قسمت‌های آتی‌اش، به موفقیت‌های بیشتری دست یابد. با توجه به ظرفیت‌هایی که از آن تا به حال شاهد بوده‌ایم.