غول منظومه شمسی

مشتری یا هرمز بزرگ‌ترین سیاره منظومه خورشیدی است. از نظر فاصله، مشتری پنجمین سیاره است، یعنی پس از تیر، ناهید، زمین و مریخ قرار دارد، از لحاظ درخشندگی نیز چهارمین جرم آسمان …

مشتری یا هرمز بزرگ‌ترین سیاره منظومه خورشیدی است. از نظر فاصله، مشتری پنجمین سیاره است، یعنی پس از تیر، ناهید، زمین و مریخ قرار دارد، از لحاظ درخشندگی نیز چهارمین جرم آسمان است، یعنی پس از خورشید، ماه و ناهید قرار دارد. هرچند گهگاهی ممکن است مریخ درخشان‌تر از مشتری باشد. اما از لحاظ اندازه باید گفت مشتری بزرگ‌ترین سیاره منظومه ماست و قطر آن ۱۱برابر قطر زمین است. مشتری می‌تواند ۱۳۰۰سیاره زمین را در خود جای دهد و فاصله‌اش تا خورشید پنج‌برابر فاصله زمین تا خورشید است. جرم آن نیز ۳۱۸بار بیشتر از جرم زمین است. به بیان دیگر جرم مشتری به تنهایی ۵/۲ برابر جرم همه سیارات است. با توجه به این اطلاعات می‌توان دریافت که چگالی (نسبت جرم به حجم) مشتری کم و حدود ۳/۱ گرم در سانتی‌متر مکعب یعنی یک‌چهارم چگالی زمین است. این سیاره بیشتر از عنصرهای سبک هیدروژن و هلیوم تشکیل شده است اما زمین از عنصرهای سنگین ساخته شده است. حرکت انتقالی مشتری یعنی (چرخش به دور خورشید) ۱۲سال زمینی طول می‌کشد اما حرکت وضعی (چرخش به دور محور فرضی خود) حدود ۱۰ساعت طول می‌کشد و از این لحاظ سریع‌ترین سیاره منظومه خورشیدی است.

چرخش سریع مشتری باعث شده، استوا برآمده‌تر و قطب‌ها فرورفته‌تر باشد. قطر استوا حدود هفت‌درصد بیشتر از قطر قطب‌هاست. اما یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های مشتری، مقدار قمرهای آن است. درحالی‌که زمین تنها یک قمر دارد، مشتری تعداد زیادی قمر طبیعی دارد که ۶۴ عدد از آنها نام‌گذاری شده‌اند و قطر ۱۶قمر نیز بیش از ۱۰کیلومتر است اما از این میان چهار قمر بیش از همه معروفند. این چهار قمر به ترتیب فاصله از مشتری یو (یا آیو)، اروپا، گانیمدوکالیتو نام دارد. این چهار قمر را قمرهای گالیله‌ای می‌نامند زیرا اولین‌بار گالیله، اخترشناس ایتالیایی آنها را در سال ۱۶۱۰ به وسیله اولین تلسکوپ نجومی کشف کرد. کشف این قمرها در تاریخ اخترشناسی بسیار مهم است زیرا اولین‌بار بود که بشر به چشم خود می‌دید اجسامی در منظومه شمسی هستند که به دور یک جسم دیگر غیر از زمین می‌گردند و به این ترتیب بود که پایه‌های نظریه زمین مرکزی فرو ریخت. شاید بسیاری از افراد ندانند که مشتری حلقه‌هایی به دور خود دارد. هرچند کیوان (زحل) به داشتن حلقه‌های زیبا معروف است اما مشتری هم سه حلقه باریک دارد که بسیار کم‌نورتر از حلقه‌های کیوان هستند. این حلقه از ذرات بسیار ریزگرد و غبار ساخته شده است.

حلقه اصلی حدود ۳۰کیلومتر ضخامت و ۶۴۰۰کیلومتر پهنا دارد. نکته دیگری که در مورد مشتری بسیار جالب‌توجه است، برخورد دنباله‌دار شومیکر- لوی۹ با این سیاره است. در مارس سال ۱۹۹۳ سه اخترشناس به نام‌های «یوجین شومیکر»، «کارولین شومیکر» و «دیوید لوی» دنباله‌داری را نزدیک سیاره مشتری کشف کردند که دنباله‌دار «شومیکر – لوی ۹» نام گرفت. مشتری این دنباله‌دار را به سمت خود جذب کرد و دنباله‌دار در اثر شدت گرانش به چندین تکه تقسیم شد. دانشمندان تلسکوپ‌های بزرگ زمین و همچنین تلسکوپ فضایی هابل را به سمت مشتری تنظیم کردند. تکه‌ها به پشت مشتری برخورد کرد که از زمین نمی‌شد این برخورد را دید اما به دلیل چرخش مشتری، بعد از نیم‌ساعت در معرض دید قرار گرفت. این برخورد، انفجارهای شدیدی را به وجود آورد که بی‌شباهت به انفجارهای اتمی زمینی نبود. دانشمندان می‌گویند اگر چنین برخوردی با زمین صورت می‌گرفت، بیشتر گونه‌های زیستی زمین در اثر پخش شدن گرد و غبار و تاریکی اتمسفر و کاهش دما از بین می‌رفت. ناسا تاکنون شش فضاپیما به مشتری فرستاده است به نام‌های پایونیر ۱۰، پایونیر- ساترن ۳، وویجر یک و وویجر۲، اولیسه و گالیله.