تفاوت ولایت و حضانت

دو مبحث ولایت و حضانت، عباراتی است که بعضا در بین مردم با یکدیگر خلط میشوند یا به یک معنا انگاشته میشوند.

دو مبحث ولایت و حضانت، عباراتی است که بعضا در بین مردم با یکدیگر خلط میشوند یا به یک معنا انگاشته میشوند. درحالی که دارندگان هریک از این دو، تکالیف و حقوقی دارند که مجزا از دیگری است. ولایت در قانون مدنی ایران، اختصاص به پدر و جد پدری دارد و طفل تا زمانی که به سن قانونی نرسیده است، تحت ولایت این دو قرار دارد.

باید توجه داشت که ولایت پدر و جد پدری بر طفل به صورت همزمان است و هردو با هم بر وی ولایت دارند، هرچند که در عرف زمانی که طفل پدر دارد، معمولا جد پدری در امور وی دخالت نمینماید؛ اما قانونا چنین حقی را داراست و هرگاه یکی از این دو ولی قهری فوت نماید، یا به دلیلی مانند جنون ولایت از وی ساقط گردد، ولایت تنها بر عهده ی دیگری است و وی میتواند برای بعد از فوت خود، وصی منصوب نماید تا بعد از وی وظایفش را وصی بر عهده بگیرد. چنانچه در تعیین وصی، ولی قهری به وی اجازه ی تعیین وصی بعد از خود را نیز اعطا نماید، وصی میتواند برای زمان بعد از فوت خود نیز شخصی را به وصایت برگزیند. به لحاظ قانونی، ولی قهری یا وصی منصوب وی در کلیه ی امور مربوط به اموال و حقوق مالی مولی علیه (طفل)، نماینده قانونی وی محسوب میگردد.

در این میان ممکن است ولی قهری (پدر یا جد پدری) در تصمیمات خود، رعایت مصالح طفل را ننماید و مرتکب اقداماتی شود که زیان طفل را به دنبال دارد، در این صورت، به تقاضای یکی از نزدیکان طفل و یا به درخواست رئیس حوزه ی قضایی، دادگاه به موضوع رسیدگی می نماید و پس از اثبات، ولی را عزل و از تصرف در اموال طفل منع و برای اداره ی امور مالی وی فرد صالحی را به عنوان قیم تعیین می نماید. اما اگر ولی، به سبب کهولت سن، بیماری و مانند آن، قادر به انجام وظایفش نباشد، وی عزل نمیشود؛ لکن دادگاه شخصی را به عنوان امین انتخاب می نماید که با نظر ولی قهری به امور طفل رسیدگی نماید.

لکن حضانت بحثی دیگر است؛ حضانت در لغت به معنای سرپرستی طفل است و در قوانین کشور ما نیز واژه ی حضانت به مراقبت و نگهداری طفل اطلاق می گردد که هم حق و هم تکلیف پدر و مادر است؛ اما اغلب مشکل زمانی ایجاد می شود که پدر و مادر طفل جدا از یکدیگر زندگی می کنند. در چنین شرایطی، مادر تا هفت سالگی در نگهداری و حضانت طفل اولویت دارد، مگر اینکه وی پس از طلاق، با دیگری ازدواج نماید که در این صورت براساس قانون مدنی، حق حضانت از وی سلب میگردد! لکن پس از هفت سالگی، حضانت بر عهده ی پدر است اما در صورت بروز اختلاف بعد از هفت سالگی، مانند اینکه مادر مدعی باشد که پدر طفل به دلایلی چون اعتیاد، اشتهار به فساد اخلاق، سوء استفاده از طفل و یا ابتلا به بیماری های روانی، صلاحیت حضانت طفل را ندارد، تصمیم در مورد حضانت با رعایت مصلحت طفل بر عهده ی دادگاه خواهد بود. نکته ای که باید در خصوص حضانت ملحوظ داشت و وجه افتراق حضانت و ولایت نیز هست، اینکه، شخصی که حضانت طفل را بر عهده دارد، به اعتبار حضانت هیچ ولایتی بر کودک و اموال وی ندارد و نماینده ی حقوقی وی محسوب نمیشود؛ لذا تصمیمات وی در مورد کودک با توجه به سمت حضانت فاقد اعتبار حقوقی می باشد. برای مثال شخص به اعتبار حضانت نمی تواند طفل را بدون اجازه ی ولی یا در موارد ضروری مانند در دسترس نبودن ولی، دادگاه، از کشور خارج نماید.

نویسنده: خدایار سعیدوزیری ـ روزنامه آفرینش