تاثیر تهدید و فشار روانی بر یادگیری‌

سال‌هاست که از تهدید مانند سلاحی برای نظم بخشیدن به رفتار آدمی استفاده شده است. زمانی که رفتن به مدرسه اختیاری بود، تهدید چندان موثر نبود؛ دانش‌آموزی که ناراحت می‌شد، دیگر …

سال‌هاست که از تهدید مانند سلاحی برای نظم بخشیدن به رفتار آدمی استفاده شده است. زمانی که رفتن به مدرسه اختیاری بود، تهدید چندان موثر نبود؛ دانش‌آموزی که ناراحت می‌شد، دیگر مدرسه نمی‌رفت. اما امروزه دانش‌آموز می‌بیند که باید تهدید را تحمل کند؛ زیرا قانون، حضورش را در مدرسه اجباری کرده است.‌

تهدیدهای عمده آموزگاران عبارت‌اند از نگه داشتن دانش‌آموزان پس از زمان مدرسه، کم کردن نمره یا محروم کردن آنان از امتیازهای مدرسه. نگه داشتن دانش‌آموز پس از پایان کلاس، زمانی مؤثر است که دانش‌آموز بتواند از زمانش استفاده بهتری کند وگرنه ماندن در مدرسه برای وی تجربه بسیار تلخی خواهدبود. بسیاری از دانش‌آموزان ، کاری بهتر از ماندن در مدرسه ندارند و اگر ماندن در مدرسه، تجربه‌ای تلخ باشد،‌این احساس بد، نظر کلی دانش‌آموز را دربارهِ معلم، کلاس و مدرسه خراب می‌کند. این کار در بلندمدت ممکن است چنان ضربه مهلکی به انگیزه و روحیه دانش‌آموز بزند که اصلاً انجام آن به صلاح نباشد. بسیاری از دانش‌آموزان به تهدیدهایی چون کم کردن نمره یا محروم شدن از امتیازات اهمیتی نمی‌دهند؛ بنابراین، این تهدیدها تأثیر کمی دارند.‌

فشار روانی و یادگیری‌

وقتی تحت فشار روانی قرار می‌گیریم،غده‌های آدرنال، نوعی پپتید به نام کورتیزول ترشح می‌کنند. کورتیزول زمانی در بدن ترشح می‌شود که فرد با خطری فیزیکی، محیطی، تحصیلی یا عاطفی مواجه شود. این امر باعث پدید آمدن زنجیره‌ای از واکنش‌های فیزیکی می‌شود؛ از جمله اِفت دستگاه ایمنی، انقباض عضلات بزرگ، لخته شدن خون و بالارفتن فشارخون. این دقیقاً همان واکنشی است که در مواجهه ناگهانی با ببری تیزدندان به وجود می‌آید. اما چنین واکنشی در مدرسه منجر به بروز مشکلاتی می‌شود. سطح بالای کورتیزول در بلندمدت، موجب مرگ سلول‌های مغزی در هیپوکامپ می‌شود. این سلول‌ها در شکل‌گیری حافظه آشکار، اهمیت به سزایی دارند. فشار روانی مزمن، به توانایی دانش‌آموز در جداسازی مسائل مهم از مسائل کم‌اهمیت لطمه می‌زند. جاکوبز و نادل می‌گویند: فشار روانی، بر تفکر و حافظه اثر می‌گذارد و حافظه کوتاه‌مدت و توانایی تشکیل حافظه‌های بلندمدت در مغز مسدود می‌شود.‌

محیط فیزیکی پر از فشار روانی و عدم موفقیّت دانش‌آموز، با یکدیگر مرتبط‌اند. کلاس‌های شلوغ، ایجاد ارتباط ضعیف و حتی نور کم کلاس تأثیرگذار است. ری گوتلیب، چشم‌پزشک، می‌گوید: فشار روانی در مدرسه باعث به وجود آمدن مشکلات بینایی می‌شود. این مشکلات به نوبه خود منجر به عدم موفقیت تحصیلی و کاهش عزت نفس می‌شوند. وی می‌گوید: کودک بر اثر فشار روانی معمولاً دچار نفس تنگی می‌شود و شیوهِ تمرکز خود را برای انطباق با آن فشار روانی تغییر می‌دهد. این الگو در کوتاه مدت و بلندمدت، بر یادگیری تأثیر می‌گذارد. در یک مدرسهِ ابتدایی، کودکانی که روشنایی کلاسشان از نوع طبیعی بود، غیبت کمتری داشتند و از وضعیت جسمانی بهتری برخوردار بودند ولی کودکانی که در کلاسشان از لامپ فلوئور سنت معمولی استفاده می‌شد، چون نور آن حالتی چشمک‌زن و صدای وزوزی داشت که به ندرت شنیده می‌شد اما بسیار قوی بود مغز به این محرک بینایی - شنیداری واکنش نشان می‌داد یعنی سطح کورتیزول در خون افزایش می‌یافت و درنتیجه پلک‌ها بیشتر به هم می‌خوردند و این دو نشانه، هر دو از نشانه‌های فشار روانی هستند.‌

پیشنهادهای عملی‌

برای کاهش فشار روانی دانش‌آموزان، دو روش وجود دارد. نخست مهار شرایطی که می‌توانند فشار روانی ایجاد کنند و دیگری استفاده از راهبردهای شخصی‌ای که میانجی می‌شود و فشار را از بین می‌برد. به دانش‌آموزان بیاموزید که چه چیزهایی فشار روانی به وجود می‌آورند و در برابر آن فشار باید چه کنند. فنون مهار فشار روانی را به آنها آموزش دهید، از جمله تنظیم زمان، تنفس، نقش زمان استراحت، فنون ارتباطی و کمک گرفتن از دوست. در کلاس درس می‌توان به طرق مختلف، فشار روانی را از بین برد؛ مانند اجرای نمایش، کمک گرفتن از دوست، بازی، تمرین، بحث و برگزاری جشن، نرمش بدنی موجب ترشح یک عامل عصب‌گرا می‌شود که مشتق از مغز است و موجب افزایش ارتباط عصبی ، خوش خلقی و کمک به شکل‌گیری حافظه بلندمدت می‌شود.‌

محقق: ناهید محمّدی آچاچلویی آموزگار منطقه ۵ تهران‌

منبع: مغز و آموزش ‌

نویسنده: اریک جنسن ‌

مترجمان: لیلی محمدحسین - سپیده رضوی‌