داستان خودروئی به نام سمند

معلم اجتماعی سر کلاس درس رو به شاگردان خود می گوید ما مردمی هستیم با فرهنگی غنی ولی مدت ها است فرهنگ خود را فراموش کرده ایم و به قوانین اجتماعی اهمیت نمی دهیم, سر یکدیگر کلاه می گذاریم و فرهنگ کار گروهی را نداریم بچه ها مردم کره را نگاه کنید, همه باهم کار می کنند و تولیدات خود را مصرف می کنند, تولیدکنندگان نیز به حقوق مردم احترام می گذارند, مثال ساده هم صنعت خودروی کره است حال ما مدت ها پیکان انگلیسی را بدون کوچکترین تغییر با ایرادات فراوان تولید می کنیم ولی خودروسازی مانند دوو, خودروهای مدرن ارزان و با قیافه های جذاب تولید می کند, همهٔ بچه های کلاس, به فکر فرو رفته اند که ناگهان زنگ مدرسه به صدا درمی آید

از اواسط دههٔ ۷۰، چند سالی از واردات خودرو می‌گذرد، خودروهای کره‌ای به تعداد فراوان و با مدل‌های متنوع وارد شده‌اند.صنعت خودروی ایران که پس از پایان جنگ، یک دهه رکورد را تجربه کرده بود و همه از آن به‌عنوان صنعت مرده نام می‌بردند و بسیاری نیز عقیده داشتند کارخانه‌های خودروسازی باید تعطیل شوند و ضرورتی برای حضور صنعت خودرو در کشور وجود ندارد، در این میان، این صنعت دوباره راه خود را با پیکان شروع کرد و حال پس از واردات خودرو و ورود اتومبیل‌های متنوع کره‌ای، فشار دوباره بر روی این صنعت، تشدید شده بود که چرا ما نمی‌توانیم خودروئی طراحی کنیم و چرا حتی چراغ‌های پیکان نیز تغییر نکرده، از همه جالب‌تر آن بود که پژو ۴۰۵ که در ابتدا به‌صورت مونتاژ کامل وارد بازار می‌شد، حتی اطلاعات فنی‌ آن در اختیار مهندسان ارشد ایران خودرو نیز قرار نمی‌گرفت. طرح خودروی ملی که ایدهٔ آن نیز چندان در ایران تازه نبود، دوباره مدتی پس از پایان واردات خودرو، برای تولید یک پیکان جدید آغاز شد تا به همه ثابت شود ما همه می‌توانیم مانند کره، خودمان به طراحی خودرو بپردازیم. نخستین‌بار مردم در بازی‌های جام ملت‌های آسیای ۹۶ شاهد تیزری بودند و طراحی خودروی ملی، آغاز شد اما تا چندی پیش از شروع تولید سمند، از این خودروی ملی خبری نبود. در آغاز، طرح خودروی ملی چندان به‌نظر نمی‌رسید اما پس از شروع طرح، عظمت آن کاملاً مشخص شد. طراحی پلتفرم که در ابتدا غیرممکن به‌نظر می‌رسید پس روش پروتن مالزی که خودروی خود را با طراحی بدنه بر روی پتلفرم‌های میتسوبیشی، قرار می‌داد، انتخاب شد. حال آنکه پس از مدتی، مشخص شد حتی طراحی بدنه نیز کار بسیار دشواری است. در همین زمان در کشور تایوان شرکت فرست اتوموتیو انگلستان، طراحی نمونهٔ اولیه خودروئی بر روی شاسی و قوای محرکه خودرو پژو۴۰۵ برای تولید در شرکت تایوانی را به پایان رسانده بود، ناگهان شرکت تایوانی ورشکست شد و شرکت فرست اتوموتیو که برای طراحی خودرو، بسیار هزینه کرده بود این طرح را به شرکت‌هائی در ایران، آرژانتین و چین پیشنهاد کرد، این پیشنهاد با اقدامات اولیه برای تولید خودروی ملی، هم‌زمان بود و ایران‌خودرو، این طرح را با اشتیاق پذیرفت. مرکز تحقیقات ایران‌خودرو با جمع‌آوری فارغ‌التحصیلان ممتاز دانشگاه‌ها، از جمله امیرکبیر و شرفی و چند دانشگاه دیگر، پروژه طراحی خودروی ملی را آغاز کرد. طراحی شرکت فرست اتوموتیو در ایران، معایب فراوانی داشت، این خودرو اتاقی به نسبت کوچک و ارگونومی متناسب با افراد قدکوتاه شرق آسیا داشت. کارشناسان مرکز تحقیقات ایران‌خودرو در کنار کارشناسان فرست اتوموتیو و بعضی کارشناسان خارجی بدنه، ارگونومی و تا حدودی سیستم تعلیق را دوباره طراحی کردند، این طرح را حتی تا امروز شاید بتوان جدی‌ترین طرح کارآموزی کارشناسان داخلی در زمینه طراحی خودرو قلمداد کرد، در طرح سمند، مهندسان ایرانی به‌صورت مشترک با تیمی خارجی به انجام محاسبات مهندسی خودروی سمند پرداختند، طراحی بدنه با گروه فرست اتوموتیو انگلیسی و با همکاری گروهی ازمهندسان آلمانی، اتریشی، کره‌ای و ایرانی انجام شد. طراحی قالب، در کره صورت گرفت. داشبورد خودرو نیز با الهام از خودرو فولکس واگن و توسط تیمی مشترک از مهندسان آلمانی، اتریشی و ایرانی طراحی شد. ساخت قالب نیز در تایوان انجام شد و در نهایت تغییراتی نیز در سیستم فنر و فرمان‌بندی خودرو به‌دلیل تغییر گرانیگاه‌ها و ایجاد تعادل انجام شد. خودروی سمند در ابتدا، قرار بود پیکان جدید باشد و جایگزین این خودرو با همان قیمت شود اما با ادامهٔ کار و مشخص شدن هزینه‌های فراوان، قیمت خودرو را به گونه‌ای افزایش می‌دهد که دیگر نمی‌توانست جایگزین پیکان شود و نام آن به xy و در نهایت سمند تغییر کرد. این خودرو به‌دلیل نشان ایرانی تا کنون مورد قضاوت‌های مختلفی قرار گرفته؛ عده‌ای آن را خودروئی اسطوره‌ای می‌دانند و عده‌ای بر این عقیده‌اند پژو ۴۰۵ بسیار بهتر از این خودرو است؛ اما واقعیت فنی این خودرو چیست؟

بدنه خودرو، ۵/۱ برابر خودرو پژو ۴۰۵، نقطه جوشی دارد، این خودرو در انگلستان توسط شرکت مایرا، استاندارد ایمنی اروپا را کسب کرد و بدنهٔ آن آیرو دینامیک‌تر از پژو ۴۰۵ است. فرمان‌پذیری این خورو نیز از نظر قدرت مانور، بسیار بالاتر از پژو ۴۰۵ بوده و در پیچ‌ها با سرعت بالا، قدرت مانور ایده‌آلی دارد؛ به همین دلیل توسط نظرسنجی‌های اخیر، بهترین سیستم‌ فرمان را حتی بین خودروهائی مانند زانتیا و ماکسیما، از آن خود کرده است، سیستم ترمز این خودرو با نصب ABC ایمن‌تر می‌شود. مردم معتقد هستند این خودرو در مقایسه با پژو ۴۰۵ عنوان می‌کنند؛ در حالی که ورقهٔ بدنهٔ این خودرو، مشابه ۴۰۵ است و صدای بدنهٔ خودرو نیز به‌دلیل قاب ستون‌های کناری است که به درستی مهار نشده‌اند. سیستم فنربندی این خودرو، نسبت به پژو ۴۰۵ سخت‌تر است، حال آنکه ایمنی آن نیز بیشتر از پژو ۴۰۵ است، البته بعضی از ایرادات از جمله صدای کمک‌فنر و یاتاقان زدن موتورهای JPK، ایرادات ترمز و طراحی نامناسب صندلی، تا حدودی درست است که در مدل‌های جدید با استفاده از موتور L ۳ و برقی شدن صندلی و حل مشکل ترمز، تا حدودی برطرف شده است و صدای بدنه نیز با مهار قاب ستون‌ها کنترل شده؛ اما شاید بزرگترین عیب یا حتی بزرگترین مزیت آن، نشان ایرانی این خودرو باشد که این خودرو را در کانون توجه قرار داده است. این خودرو با آنکه نخستین تجربهٔ ما در زمینهٔ طراحی بوده ولی با مشارکت مهندسان ایرانی در کنار مشاوران خارجی، سبب کارآموزی جدی شده است. ساخت داخل بالای این خودرو در ابتدا و انتخاب بهترین قطعه‌سازان و حرکت آنها برای تولید قطعات این خودرو، نیز جهشی را حداقل در بخشی از قطعه‌سازان ایرانی به‌وجود آورده است. این خودرو قرار بود که با ساخت داخل بالای ۷۰ درصد تولید شود، به این دلیل بهترین قطعه‌سازان انتخاب شدند و در این زمینه، سرمایه ‌گذاری‌های هنگفتی نیز انجام شد. برای طراحی خطوط تولید، کارهای عجیب و در عین حال طاقت‌فرسائی صورت گرفت. پردازندهٔ کامپیوتری به‌کار رفته در ماشین‌آلات عظیم کارخانه، آن‌قدر قوی بودند که فروش آنها به خاطر ممنوعیت فروش تکنولوژی با کاربردهای نظامی، منوط به تأیید کابینهٔ انگلستان شد. ظرفیت تولید نهائی این خودرو ۲۰۰ هزار دستگاه پیش‌بینی شد. خط رباتی با همکاری کارخانهٔ هیوندای کره ساخته شد و امکانات نرم‌افزاری و قطعات الکترونیک آن را نیز شرکت زیمنس تأمین کرد. با شنیدن اخبار تولید سمند و با حجم عظیم تبلیغات تیزرهای تلویزیونی، با شعار ”خودروی ملی افتخار ملی“، این خودرو به همگان معرفی شد. مجله‌های معتبر اقتصادی و خودروئی اروپا، اکثراً با نگاهی مثبت، این خودرو را ارزیابی کردند تا جائی که فاینشال تایمز نوشت شاید خودروی سمند، آغاز راهی برای افزایش صادرات غیرنفتی ایران باشد؛ اما در این سو، رسانه‌های داخلی به‌دلیل عملکرد نه چندان موفق سال‌های گذشته، خودروئی را با قیمت ۱۴ میلیون تومان اکثر مردم ایران را در حسرت خرید آن گذاشته است، خودروئی غیرملی دانستند.

چرا سمند، جایگزین پیکان نشد؟

شاید اصلی‌ترین دلیل هزینه طراحی زیاد خودرو به همراه گران شدن خود خودرو بود، تا جائی که با تولید ۲۰۰ هزار دستگاه در سال نیز قیمت این خودرو ۵/۸ میلیون تومان می‌شد. از طرفی دیگر، به‌دلیل مشکلات فراوان برای صادرات محصولات پژو که اکثراً با مخالفت این کمپانی، همراه بود، سمند، راهی جدید برای صادرات خودرو بود اما سرمایه‌گذاری بر روی بازارهای صادراتی، به هزینهٔ فراوان برای ایجاد زنجیرهٔ خدمات پس از فروش نیاز داشت که تنها با ارائهٔ مدل‌های متنوع‌تر، امکان‌پذیر بود؛ اما چگونه پلتفرم ۴۰۵، دیگر قدیمی بود پس نیاز به پلتفرم جدید ضروری به‌نظر می‌رسید ولی طراحی پلتفرم بسیار پرهزینه است. برای این هدف، چند راه پیشنهاد می‌شد: پلتفرم مشترک با خودروسازان برتر، تا هم قطعه‌سازان ما با رشد و انتقال دانش فنی، وارد زنجیرهٔ جهانی شوند و هما ما صاحب دانش ساخت پلتفرم شویم. روش دوم که راه طولانی‌مدت است. طراحی مشترک پلتفرم بین چند خوروساز رده دوم مانند پروتن و تاتاموتور است تا هزینه طراحی در تیراژ بالا، سرشکن شود و با استفاده از مشاوران خارجی، صاحب دانش طراحی پلتفرم که ارباب حلقه‌های خودروسازی است، شویم. روش سوم، طراحی بخشی از پلتفرم مانند موتور برای استفاده از مشاوران خارجی امکان‌پذیر است.

روش چهارم نیز طراحی خودرو و بر روی پلتفرم مشترک است که در عین ساده‌تر بودن، نسبت به دیگر روش‌ها، به پلتفرم نیاز داشت. راه دیگری که پیشنهاد شده، روش ترکیبی است که ما روش اول یعنی همکاری مشترک در پلتفرمی را با خودروسازان مطرح، آغاز کنیم و روش چهارم را نیز با استفاده از این راه، پیش ببریم و در کنار آن، از موتورهای طراحی خودمان در خودروهای نشان داخل ساخت پلتفرم ما بقاء صنعت خودرو و اتصال به زنجیرهٔ جهانی خودرو را در کنار طراحی خودروهائی با نشان ایرانی را نیز بر روی این پلتفرم‌های مشترک، داشته باشیم و در کنار این روش، برای به‌دست آوردن حلقهٔ طلائی خودروساز شدن، روش دوم یعنی طراحی پلتفرم مشترک با خودروسازان درجهٔ دوم را با تمام موارد مطرح شده، پیگیری کنیم. آنچه مشخص است، سمند سبب به‌وجود آمدن نسلی در صنعت خودرو ایران شد که قبلاً وجود نداشت و مهندسان ایرانی با کارآموزی در طراحی این خودرو، تجربیات فراوانی به‌دست آوردند و حال، ادامهٔ رشد صنعت خودرو و در کنار آن، ادامهٔ تولید با نشان خودمان و همچنین زنده ماندن در این راه، بسیار سخت است و شاید با روش‌های ترکیبی در کنار مشارکت با شرکت‌های خارجی و تولید با نشان‌های بین‌المللی، بتوانیم نشان خود را نیز داشته باشیم. باید منتظر بود و دید آیا همان‌گونه که هیوندائی به مظهر ارادهٔ ملی کره یا پروتن به روح غرور مردم مالزی تبدیل شده‌اند، روزی خواهد رسید که مردم ایران به خودروسازان آنها، افتخار کنند؟