افقی بیندیشیم عمودی حرکت کنیم

هفته کتاب امسال هم , بیشتر با تلاش مسوولان دولتی برای دوازدهمین بار به نقطه پایانی رسید کم و کیف این هفته و هفته هایی که آمده اند و رفته اند را باید در گزارش مسوولان به مدیران و وزیران و بالادستی ها جست , اما نتیجه کار را با نگاهی به جامعه بهت زده ایرانی می توان سنجید

هفته کتاب ، در حالی به دوازدهمین دوره خود رسید، که از سوی جامعه فرهنگی ما یک اتفاق نوع دوم تلقی می شود. غیر از مسوولان دو نهاد دولتی وزارت ارشاد و وزارت آموزش و پرورش که بیشترین سهم را در برپایی و اجرای برنامه های این هفته دارند و چند نهاد دولتی دیگر که پا به پای این دو نهاد در برگزاری این هفته تلاش می کنند دیگر بخش های حوزه کتاب و نشر به آن نگاهی از سر بی تفاوتی دارند. ناشران و نویسندگان ایرانی که در برپایی و اجرای برنامه های نمایشگاه بین المللی کتاب تهران بیشترین نقش و سهم را به عهده می گیرند در این هفته جز در نمایشگاه جشن فروش سال کتاب که به آن هم مثل نمایشگاه کتاب نگاه می کنند در دیگر برنامه ها در حد یک میهمان فراخوانده شده نقش بازی می کنند. شاید هم جایگاه نمایشگاه کتاب به عنوان یک نهاد تثبیت شده در عرصه بین المللی باعث شده هفته کتاب به عنوان یک فعالیت داخلی که بیشتر فعالیت های آن هم به پایتخت خلاصه می شود، کمتر اهمیت یک فعالیت جدی داشته باشد. بیشتر دست اندرکاران حوزه کتاب بویژه ناشران و فعالان خصوصی این عرصه ، هفته کتاب را یک اتفاق دولتی می دانند به نسبت نمایشگاه کتاب که با واگذاری مدیریت اجرایی آن در چند سال گذشته به بخش غیردولتی آن را از یک فعالیت صرف دولتی خارج کرده خود را از حضور جدی در این عرصه فارغ کرده اند. از سوی دیگر، تاکید بر انجام مجموعه برنامه های تکراری شده که در حیطه خود دچار محدودیت های فراوان است ، این باور را قوت بخشیده است که با کاهش حوزه تاثیرگذاری این هفته بر جامعه ضرورت تغییر در محتوای برنامه ها نیز جدی تر شود. چه هدف اصلی برگزاری چنین هفته و برنامه هایی ، تاثیرگذاری بر جامعه برای افزایش گرایش مخاطبان به سمت پدیده پایه ای و بنیادی کتابخوانی است نه چیز دیگر. از این رو، هفته کتاب با چرخش برنامه ها به سمت بخش آینده ساز جامعه کمی از ورطه تکرار فاصله گرفت ، هر چند باز هم رغبت بسیاری از فعالان را برای حضور جدی در این عرصه برنینگیخت. برگزاری جشنواره بسیار مهمی چون نقد کتاب هم که خود گام آغازین طرح نقد و نقدپذیری در جامعه است ، به دلیل نبود فرهنگ نقد نتوانست به این بازار سرد رونق ببخشد. مردم هم که به کتاب و کتابخوانی به عنوان یک نقش و سرگرمی می نگرند و کتاب را تنها برای زمان فراغت و تعطیلی صرف می خواهند و هنوز برگزاری چنین برنامه ها و هفته هایی نتوانسته کتاب را به عنوان یک ضرورت و یک نیاز جدی در آنها تبدیل کند، نقش بسیار کمی در این برنامه ها دارند. متاسفانه پدیده جشنواره زدگی که آفت بسیاری از حوزه های فرهنگی و هنری کشور ما شده است ، در حوزه کتاب ، خود را با پدیده نمایشگاه زدگی نشان داده است. سرانه ۶دقیقه مطالعه در ۲۴ ساعت شبانه روز و سرانه یک جلد کتاب برای هر نفر در سال چیزی است که در چند سال گذشته ثابت مانده و رشدی نداشته است ، هر چند رشد کمی عنوان کتابها ما را به مجموعه کشورهای دارای بیشترین میزان تولید کتاب پیوند داده باشد. نمایشگاه زدگی که به عقیده بسیاری از کارشناسان و دست اندرکاران حوزه کتاب آفت جدی حوزه کتاب و کتابخوانی است ، در ثابت ماندن سرانه مطالعه و کتاب تاثیر فراوانی داشته است ، چه افزایش میزان و عنوان کتابهای منتشر شده نتوانسته است در میزان مطالعه مردم ما تاثیر زیادی به جا گذارد. این روند که نسبت میان آمار کمی تولید کتاب و سرانه مطالعه و کتاب را نشان می دهد ؛ از یک رشد افقی صرف در حوزه نشر حکایت دارد که از چند سال پیش باید رشدی عمودی نیز به آن افزوده می شد و البته نشد. رشد افقی در همه حوزه ها اگر چه لازم و در مراحل اولیه حیاتی است ، اما چنانچه با حرکت عمودی قرین نشود، فاجعه به بار می آورد؛ آنچه در کشور ما پدید آمده است. هر ساله در کشور ما میلیون ها ریال هزینه تولید و انتشار کتاب می شود، بی آن که نوسانی در زنجیره فرهنگی کشور پدید آورد. پدیده نمایشگاه زدگی آنجا خود را نشان می دهد که تولید کتاب صرفا برای عرضه در نمایشگاه کتاب و خرید انبوه دستگاه های دولتی و غیردولتی و پر شدن انبارها و کتابخانه ها از کتاب ، بدون استفاده همراه شود، یا این که ، ناشر تنها برای این امر کتاب تولید کند که وزارت ارشاد آن را برای کتابخانه های عمومی کشور خریداری کند. کتابخانه هایی که نه نسبتشان با جمعیت کشور و نه نسبتشان با تعداد کتابهای منتشر شده در کشور هیچ گاه قابل قیاس نیست. ضمن آن که نسبتی هم باید به آن افزود که نسبت تعداد کتابخوان است. در کتابخانه های ما هیچ گاه در حد و اندازه تعداد کتابها و کتابخانه ها هم ، کتابخوان یافت نمی شود و همین آفت یک آفت بزرگتر به نام نمایشگاه زدگی است که گفته اند از جشنواره و نمایشگاه زدگی ناشر و فیلمساز و... را به این وادی می کشاند که کتاب را برای نمایشگاه و فروش عمده تولید کند، نه برای مخاطب. هفته کتاب جزوی از مجموعه تحولات کتب کشور است که در زنجیره فرهنگی کشور تابع تحولات حوزه خود است و بحث درباره آن ، بدون توجه به دیگر جوانب حوزه فرهنگ و کتاب میسور نیست. شرط رشد و پیشرفت در همه مجموعه ها و مجموعه فرهنگی و کتاب به توجه همه جانبه بستگی دارد، وگرنه هفته ها و نمایشگاه های کتاب می آیند و می روند...