فواید دلاری یك عذرخواهی

شاید معمر قذافی خود نیز تصور نمی كرد كه معذرت خواهی از جامعه بین المللی در سال ۱۹۹۹ و تسلیم كردن دو لیبیایی مظنون به دست داشتن در حادثه بمب گذاری هواپیمای پان آمریكن كه منجر به سقوط آن بر فراز لاكربی اسكاتلند و مرگ تمامی ۲۷۰ سرنشین آن شده بود, با این سرعت مورد استقبال شركت های بزرگ نفتی آمریكایی قرار گرفته و لغو تحریم های همه جانبه ایالات متحد بر علیه این كشور را به دنبال داشته باشد

شاید معمر قذافی خود نیز تصور نمی كرد كه معذرت خواهی از جامعه بین المللی در سال ۱۹۹۹ و تسلیم كردن دو لیبیایی مظنون به دست داشتن در حادثه بمب گذاری هواپیمای پان آمریكن كه منجر به سقوط آن بر فراز لاكربی اسكاتلند و مرگ تمامی ۲۷۰ سرنشین آن شده بود، با این سرعت مورد استقبال شركت های بزرگ نفتی آمریكایی قرار گرفته و لغو تحریم های همه جانبه ایالات متحد بر علیه این كشور را به دنبال داشته باشد. البته در همان ابتدا، بسیاری از كارشناسان این رویداد را به منزله پروستروییكای سرهنگ قذافی و آغاز دورانی جدید از روابط دوستانه با غرب و در راس آن ایالات متحد قلمداد كردند كه منافع تجاری بسیاری را برای طرابلس به همراه خواهد داشت. در ژوئن سال ۲۰۰۳ پس از اعلام دولت لیبی مبنی بر باز كردن اقتصاد این كشور و جذب سرمایه گذاری خارجی در بخش های مختلف اقتصادی و به موازات آن، ظهور قذافی در تلویزیون دولتی این كشور و اعلام رسمی اینكه بخش دولتی شكست خورده و باید فعالیت های آن ملغی شود، بر حیرت همگان افزود. رهبر لیبی در تلویزیون خواهان خصوصی سازی سریع در تمامی بخش های اقتصاد كشور شد. بدین ترتیب، كارشناسان صنعت نفت پیش بینی های خود در مورد اراده لیبی برای بازگشت همه جانبه به بازار نفت، آن هم در شرایط جدید را تحقق یافته دیدند. برآوردها نشان می دهند كه لیبی به عنوان بزرگ ترین تولیدكننده نفت آفریقا و یكی از بزرگ ترین تأمین كنندگان نفت اروپا در منطقه شمال آفریقا، از سال ۱۹۹۲ تاكنون رقمی معادل ۳۷ میلیارد دلار از ناحیه تحریم های سازمان ملل بر علیه خود زیان دیده است. این رقم عمدتاًَ به دلیل از دست رفتن درآمدهای نفتی در نتیجه تحریم صنعت نفت این كشور بوده است. جالب آنكه از دیدگاه برخی خانواده های كشته شدگان حادثه لاكربی كه غرامت ۷/۱ میلیارد دلاری دولت لیبی را دریافت كرده اند، سرهنگ قذافی با پرداخت این مبلغ تنها قصد دارد ژست ناراحتی و پشیمانی به خود بگیرد و در پشت پرده، صنعت نفت لیبی و شركت های بزرگ نفتی بین المللی به ماه عسل خود فكر می كنند.

نفت با كیفیت

حضور در صنعت نفت لیبی، یك روِیای بزرگ برای شركت های بین المللی نفت محسوب می شود. لیبی با برخورداری از ۳۹ میلیارد بشكه ذخایر اثبات شده نفت خام، دستیابی به جایگاه ششمین تولیدكننده بزرگ نفت دنیا را در اولویت برنامه های توسعه اقتصادی خود قرار داده است. جالب آنكه نفت لیبی از كیفیت بسیار بالایی برخوردار است. به علاوه، هزینه تولید نفت در این كشور یكی از پایین ترین هزینه ها در ابعاد بین المللی محسوب می شود. ضمن اینكه نزدیكی میادین بزرگ نفت این كشور به پالایشگاه ها و نیز نزدیكی به بازار نفت اروپا و آمریكا، از دیگر مزایای عمده صنعت نفت لیبی محسوب می شوند. این در حالی است كه بیشتر خاك لیبی هنوز مورد عملیات اكتشافی قرار نگرفته است.

بازسازی روابط

ظاهراً شركت های نفتی آمریكایی مدت ها قبل از لغو تحریم های سازمان ملل و ایالات متحد بر علیه لیبی، از این مسأله مطلع بوده اند، زیرا در دسامبر سال ۱۹۹۹، مدیران شركت های نفتی اوزیز و ماراتن با كسب مجوز از واشنگتن برای بازدید از تأسیسات نفتی خود در لیبی، به این كشور سفر كردند. در مارس سال ۲۰۰۲ هم وزارت خارجه آمریكا در شرایطی كه تحریم های بین المللی بر علیه لیبی همچنان در جریان بود، اعلام كرد كه به شركت نفتی ماراتن اجازه مذاكره با مقامات دولت لیبی را می دهد. در همین دوره، شركت های نفتی اكسیدنتال، كانوكو و امراداهس مجوزهای لازم برای مذاكره با مقامات دولت لیبی در این زمینه را دریافت كردند. قبل از اینكه شركت های كانوكو و امراداهس در سال ۱۹۸۶ به دستور رانالد ریگان، رییس جمهور وقت آمریكا از لیبی خارج شوند، از طریق كنسرسیوم مشتركی كه اوزیز نامیده می شد، تولید روزانه ۴۰۰ هزار بشكه نفت در لیبی را بر عهده داشتند. این رقم در آن زمان حدود یك سوم از مجموع تولید نفت لیبی را شامل می شد. كارلتون آدامز، سخنگوی كانوكو، می گوید: "غیبت ۱۵ ساله كانوكو از صنعت نفت لیبی، هزینه ای معادل ۱۵ میلیارد دلار را بر این شركت و بر گروه اوزیز تحمیل كرده است، زیرا در سال ۱۹۸۵ در مجموع ۱۸درصد از تولید نفت شركت كانوكو مربوط به چاه های تولیدی این شركت در لیبی بوده است." اروپایی ها نیز تمام تلاش خود را به كار گرفتند تا در ضیافت بی نظیر بازگشایی اقتصاد لیبی بر روی جهان آزاد، عقب نمانند. بریتیش ایرویز بلافاصله پس از تسلیم دو لیبیایی مظنون به دخالت در حادثه لاكربی، اعلام كرد كه با هدف شناسایی فرصت های كم نظیر تجاری لیبی، پروازهای منظم به تریپولی را آغاز خواهد كرد. همزمان ایتالیا و فرانسه روابط دیپلماتیك و تجاری خود با این كشور را آغاز كردند. دیگر غول های بزرگ نفتی نیز سعی كردند خاطرات بد خود از لیبی را فراموش كنند. بی پی )BP( از جمله شركت هایی بود كه سرهنگ قذافی در سال ۱۹۷۱ دارایی های این شركت را در لیبی، ملی اعلام كرد. اما به نظر می رسد مقامات سیاسی در تریپولی تمایل بیشتری به مشاركت با شركت های آمریكایی دارند.

هجوم شركت های خارجی

در سال ۲۰۰۴ دور جدیدی از اعلام مناقصه برای فعالیت در بلوك های مختلف نفتی لیبی برگزار شد. بسیاری از شركت های بزرگ نفتی از قبیل بی پی، شل، شوران تگزاكو، كانوكو فیلیپس و اكسان موبیل به همراه شمار زیادی از شركت های متوسط و كوچك در این مناقصات شركت كردند. مقامات نفتی لیبی همچنین از برنامه های این كشور برای ایجاد یك واحد صادرات گاز طبیعی مایع شده (ال ان جی) در این كشور خبر دادند. اجرای این طرح نیازمند میلیاردها دلار سرمایه گذاری و تكنولوژی منحصر به فردی است كه تنها چند شركت بزرگ كه اغلب آنها آمریكایی هستند، آن را در اختیار دارند. در ۳۰ ژانویه سال جاری، لیبی اولین دور واگذاری مجوزهای اكتشاف نفت و گاز پس از لغو تحریم های ایالات متحد برعلیه این كشور را برگزار كرد. در دور موسوم به "اپسا ۴" كه در اوت سال ۲۰۰۴ برگزار شد، ۱۵ حوزه اكتشافی ارایه شده بود. در این دور واگذاری، ۱۰۴ پیشنهاد از سوی ۵۶ شركت ثبت نام كننده در مناقصه ارایه شد. اما در نهایت، شمار ناچیزی از شركت ها توانستند مجوزهایی را در این زمینه دریافت كنند. شركت نفتی اكسیدنتال آمریكا اكتشاف در ۹ بلوك (شامل ۵ بلوك خشكی و ۴ بلوك دریایی) را دریافت نمود. ضمن اینكه شركت آمریكایی شوران تگزاكو و امراداهس نیز مجوز یك بلوك را دریافت نمودند. لیوا امارات متحد عربی، اویل سرچ استرالیا، پتروبراس برزیل، سوناتراچ الجزایر، ورنكس كانادا، و وودساید استرالیا و شركت نفت هند نیز هر یك مجوزهایی را در حوزه های مختلف صنعت نفت و گاز لیبی دریافت كردند. در این دور، شركت های اروپایی موفق به دریافت مجوز قابل ملاحظه ای نشدند. اما در دور بعد، ۴۵ مجوز اكتشاف بین شركت های آسیایی و اروپایی توزیع شد. ۵۱ شركت در این دور از مناقصه ها شركت كردند كه در مجموع ۱۰۳ میلیون دلار بابت دریافت مجوزهای لازم جهت اكتشاف در برخی حوزه های نفتی، به دولت لیبی پرداخت گردید.

بلر در لیبی

شل نیز در برنامه های توسعه فعالیت های خود جایگاه ویژ ه ای را برای لیبی در نظر گرفته است. دیدار ۲۵ مارس سال گذشته تونی بلر، نخست وزیر انگلستان با سرهنگ قذافی، در شرایطی برگزار شد كه از دیدگاه ناظران سیاسی بسیار بی موقع و بدون مناسبت بود. بلر اولین دیدار رسمی خود با رهبر لیبی را در شرایطی برگزار كرد كه از مراسم بزرگداشت قربانیان حادثه تروریستی ۱۱ مارس در مادرید، باز می گشت. ضمن اینكه وی قرار بود بعد از این مراسم در اجلاس اروپایی مبارزه با تروریزم شركت كند. هواپیمای بلر از مادرید مستقیماً به تریپولی رفت و معمر قذافی با لحنی دوستانه از نخست وزیر انگلستان استقبال كرد. بلر هم در مقابل با اظهارات امیدواركننده خود، انتقاد بسیاری از رهبران حزب محافظه كار كشورش را برانگیخت. اما ناظران صنعت نفت دلایل دیگری برای دیدار نابهنگام بلر از لیبی اعلام كردند. ساعاتی پس از دیدار بلر با قذافی، شركت نفتی شل با انتشار بیانیه ای از امضای توافقنامه ای با مقامات لیبیایی به ارزش یك میلیارد دلار خبر داد. شل این موافقتنامه را گامی استراتژیك برای آغاز همكاری های بلندمدت در بخش بالادستی صنعت نفت لیبی خواند. امضای این موافقتنامه برای شل كه شاهد مذاكرات هر روزه مدیران شركت های نفتی آمریكایی و مقامات لیبیایی بود، از اولویت بسیاری برخوردار بود.