در باب خیابان

خیابان به ظاهر ناجیز ترین بخش شهر است، مکانی که از آن باید گذر کرد و به ساختمان رسید. اما امروزه مورد توجه جامعه شناسان مختلفی قرار گرفته‏است. در ایران نیز دیده ها و شنیده ها نشان …

خیابان به ظاهر ناجیز ترین بخش شهر است، مکانی که از آن باید گذر کرد و به ساختمان رسید. اما امروزه مورد توجه جامعه شناسان مختلفی قرار گرفته‏است. در ایران نیز دیده ها و شنیده ها نشان می‏دهد که دانشجویان جامعه شناسی به موضوع خیابان و خیابان گردی علاقمند شده‏اند. اما همانند موضوعات دیگر درکی جامع و نظریه ای منسجم در مطالعه خیابان برای ما وجود ندارد. به راستی خیابان چگونه و از چه بعدی می‏تواند موضوع مطالعه ما باشد. در اینجا به عنوان مقدمه چند بعد نگاه به خیابان را به اختصار نام خواهم برد:

قدم زدن در شهر و پرسه زنی:

چنین مطالعه‏ای ریشه در آثار بزرگانی چون بودلر و بنیامین دارد. البته مقاله‏ای هم تحت این عنوان در کتاب مطالعات فرهنگی ویراسته سایمن دورینگ ترجمه حمیرا مشیرزداه و ترجمه دوم شهریار وقفی پور از میشل دوسرتو چاپ شده است. اشکالی از مطالعه پرسه زن را در فصلنامه ارغنون شماره ۱۴ از بنیامین و در کتاب تجربه مدرنیته مارشال برمن ، ترجمه مراد فرهادپور دیده‏ایم.

خرید ویترینی، از این بعد می‏توان به مطالعات بولبی در زمینه نگاه خیره مردانه در خیابان اشاره کرد. خرید ویترینی به نوعی نگاه ویترین ها و عدم خرید کالا اشاره دارد.

نگاه کردن و پدیدارشناسی نظاره در شهر. این بعد زاویه‏ای دیگر در اختیار شما قرار می‏دهد تا شهر و خیابانهای او را ببینید. چگونه نگاه کنیم، چه چیزهائی را نگاه کنیم و چگونه این مواد را تفسیر کنیم. شهر در تخیل شهروندان و ایماژ های خیابان در ذهنیت مردم.

مرز بین خیابان و پیاده رو و تشریح پیاده رو. امروزه در تهران پرسه زنی با ماشین جای پرسه زنی در پیاده رو را گرفته است. نمی‏توان گفت کدام بخش مهمتر از دیگری است. نظاره سرنشین های ماشین در پیاده‏رو ها در پشت چراغ راهنما یا نگاه همراه با تخیل سرنشین ماشین در پیاده رو. در اینجا دیالکتیک نگاه و تلاقی نظرها می‏تواند سوژه مناسبی برای تحلیل باشد.

تعامل بزرگراه، خیابان و ساختمانهای شهری.پدیدار شناسی اندرونی(داخل ساختمانها) و بیرونی(داخل خیابان). فروشگاههائی که با دیوارهٔ شیشه ای مرز درونی و بیرونی را محو کرده اند چگونه در نگاه پست مدرنیستها در باب خیابان تفسیر می شود.

قدرت در خیابان. مسئله امنیت در خیابان، اعتراض سیاسی و اجتماعی، جشن های و کارناول های مردمی چون چهار شنبه سوری،وجود گروه های حاشیه ای چون معتادان، جنوب شهری ها. مسئله دوربین های مخفی و پلیس در شهر می‏تواند سوژه های این بحث را شکل دهد. نابرابری در خیابان نیز می تواند موضوع تامل ما باشد. شما اگر خیابان ولیعصر را سوژه بحث خود قرار دهید می‏بینید که این خیابان از محله های فقیر شهر تا محله های غنی شهر امتداد یافته است. توصیف ظاهری و امکانات خیابان خود معرف وجود نابرابری در خیابان است.

جنسیت در خیابان:

آیا خیابان به نابرابری جنسیتی در حوزهٔ عمومی پایان بخشیده است؟ آیا حضور زن و مرد را در خیابان برابر فرض می کنید؟ در گذشته( مثلا عصر قاجاریه) چرا زنان کمترمی‏توانستند در خیابان حاضر شوند و اکنون این محدودیتها کمتر شده است؟ آیا می‏توان از زنانه شدن خیابان سخن گفت یا اینکه خیابان هنوز در انحصار و کنترل مردان است.

زندگی روزمره در خیابان:

ما در خیابان ممکن است برای خرید کردن، پرسه زدن، عبور حاضر شویم یا حتی برای اعتراضی سیاسی و تجمعی نمادین. ممکن است کسی برای دزدی و ادمکشی به خیابان بیاید. دو نفر در گوشه‏ای با هم قرار دارند. برای تاجر خیابان بازار است، برای زنانی که خرید ویترینی می‏کنند خیابان یعنی مجموعه ای از بوتیک. برای پسران و دختران جوان که برای چشم چرانی آمده اند خیابان یعنی مجموعه آدمهای جذاب. برای دسته ای از معترضین خیابان فضائی عمومی برای نمایش اعتراض است. برای پرسه زن ممکن است خیابان بهترین مکان برای مخفی شدن باشد. خیابان در این دید مکانی تخیلی می شود که در ذهنیت ما معانی متفاوتی می‏یابد. بنابرایم خیابان چیزی نیست جز مجموعه ای از آدمها، ایماژها، رنگ ها و بوها، صداها و عطرها، تصویرها و نگاهها.

این همه در خیابان وجود دارد اما با هربار رفتن در خیابان همه موارد مذکور را نمی بینیم. ذهن ما گزینشگر است. شما در خیابان چه می‏بینید؟ آیا می‏توانید به این لیست موضوعاتی دیگر اضافه کنید؟ اگر فرصتی باشد و علاقه ای به برخی از نظریاتی که به نوعی درباب خیابان پرداختند نگاهی می‏اندازیم.

امروزه شهر یعنی خیابان

عباس کاظمی

http://kazemia.persianblog.ir