ریشه های خشونت کلامی در خانواده های ایرانی

خانه همیشه مامن و پناهگاهی برای آرامش است اما جامعه شناسان می گویند نطفه های خشونت در جامعه در خانه ها بسته می شود به گفته دکتر بهنام بهنوش, متخصص پزشکی قانونی و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران, می توان به جرات گفت در بیش از ۶۰ درصد خانواده های ایرانی, خشونت های کلامی و روانی دیده می شود در «زیر ذره بین» این هفته تلاش کرده ایم علل رواج این خشونت را ریشه یابی کنیم

خانه همیشه مامن و پناهگاهی برای آرامش است اما جامعه‌شناسان می‌گویند نطفه‌های خشونت در جامعه در خانه‌ها بسته می‌شود. به گفته دکتر بهنام بهنوش، متخصص پزشکی قانونی و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران، می‌توان به جرات گفت در بیش از ۶۰ درصد خانواده‌های ایرانی، خشونت‌های کلامی‌ و روانی دیده می‌شود. در «زیر ذره‌بین» این هفته تلاش کرده‌ایم علل رواج این خشونت را ریشه‌یابی کنیم...

بروز خشونت در خانواده در عین حال می‌تواند ناشی از خشونت‌های سطح جامعه هم باشد. دکتر محمود میرزمانی، روان‌پزشک و استاد دانشگاه، دراین‌باره می‌گوید: «خانواده بخشی از جامعه است و با وجود در دسترس نبودن آمار قابل استناد از میزان خشونت‌های خانگی، می‌توان مشاهده کرد افزایش خشونت در جامعه به خانه‌ها هم کشیده شده است.» وی با بیان اینکه اعضای یک خانواده از شرایط حاکم بر جامعه تاثیر می‌گیرند، خاطرنشان می‌کند: «محدودیت‌هایی که در جامعه برای اعمال خشونت وجود دارد، در خانه کمتر دیده می‌شود و کمرنگ‌تر است بنابراین سرپرست خانواده این امکان را دارد که خشونت بیشتری نسبت به سایر اعضا داشته باشد بدون اینکه ترسی از اعمال قانون داشته باشد.» دکتر میرزمانی با اشاره به اینکه اعمال قانون می‌تواند تا حدودی بازدارنده باشد، می‌افزاید: «قوانین و مقررات درباره خشونت‌های خانگی در کشور ما ضعیف است در حالی که در کشورهای پیشرفته، تمام اعضای خانواده تحت حمایت قانون هستند و اگر کودکی یا زنی در خانواده مورد آزار قرار گیرد، قانون از او حمایت می‌کند و همین قوانین و حمایت‌ها می‌تواند تا حدود زیادی بازدارنده باشد.» وی با بیان اینکه عصبیت، شرایط اجتماعی، سیاسی و اقتصادی حاکم بر جامعه باعث اعمال خشونت در میان افراد جامعه می‌شود، ادامه می‌دهد: «شاید به دلیل سطح روابط عاطفی که در خانه حاکم است، این انتظار وجود داشته باشد که در خانه خشونت‌ کمتر از جامعه باشد اما باید توجه داشت که افراد خانواده هم تحت‌تاثیر شرایط جامعه قرار می‌گیرند و ممکن‌است انواع خشونت‌های جسمی‌ و کلامی‌ را به خانه بکشانند.»

● بروز خشونت جنسی در خانواده

این استاد دانشگاه با اشاره به بروز خشونت‌های جنسی در خانواده‌ها می‌گوید: «اطلاعات دقیقی از این موارد در دست نیست و به دلیل شرایط خاص فرهنگی جامعه، کمتر کسی حاضر است این‌گونه موارد را به اطلاع مشاوران یا مراکز مربوط برساند اما آنچه به صورت میدانی در کلینیک‌ها و مراکز مشاوره مشاهده می‌کنیم، حکایت از افزایش این موارد به صورت جدی و عمق یافتن موضوع دارد.» وی با بیان اینکه آموزش مهارت‌های زندگی به افراد می‌تواند در تمام ابعاد زندگی آنها اثرگذار باشد، می‌گوید: «آموزش مهارت‌های زندگی به افراد در کشور ما جدی گرفته نمی‌شود. همین موضوع باعث بروز مشکلاتی مانند خشونت‌های خانگی و سایر آسیب‌های اجتماعی در جامعه می‌شود.» وی با بیان اینکه راه‌های حل این مشکل، تک‌دارویی نیست و باید همه ابعاد آن را در نظر گرفت، می‌افزاید: «بیکاری، اعتیاد، مشکلات معیشتی و مسائلی از این قبیل می‌توانند از عوامل اعمال خشونت باشند بنابراین باید ابعاد مختلف موضوع را در نظر گرفت و در یک برنامه همه‌جانبه به حل و فصل مشکل پرداخت.»

● خشونت کلامی‌ باعث ایجاد احساس ناامنی در فرزندان می‌شود

دکتر علی‌اصغر کیهان‌نیا، مشاور خانواده و روان‌شناس، مسائلی مانند سطح تحصیل، تجربه و شرایط اقتصادی خانواده را در ایجاد خشونت در خانه موثر می‌داند و می‌گوید: «اعمال خشونت والدین در برابر کودکان می‌تواند تبعات منفی بسیاری در روان آنها داشته باشد. ضمن اینکه نوجوان تا ۱۴ سالگی درگیر و مطیع والدین است. پس از آن، طغیان می‌کند و مقابل پدر و مادر می‌ایستد یا از خانه بیرون می‌رود و پایگاه عاطفی خود را به سمت همسالانش می‌کشاند. این موضوع می‌تواند او را به سمت آسیب‌های اجتماعی و بزهکاری سوق دهد.» وی با بیان اینکه ۲ سال طول می‌کشد تا حرف زدن یاد بگیریم اما ۳۰ سال زمان می‌برد تا چگونه حرف زدن یا حرف نزدن را بیاموزیم، بیان می‌کند: «چنانچه زن و شوهر یا پدر و مادری به هنر مذاکره یعنی انتخاب لحن و زمان و مکان مناسب برای مذاکره آگاه باشند، می‌توانند زندگی را بدون ایجاد بحران در روابط پیش ببرند زیرا حرف زدن و گوش کردن می‌تواند باعث تخلیه هیجانی و اطلاعاتی فرد شود. در این صورت طرف مقابل از مشکلات و مسائل همسر و فرزند خود آگاه خواهد شد.» این مشاور خانواده با بیان اینکه خشونت کلامی ‌گاهی منجر به خشونت فیزیکی می‌شود، می‌گوید: «زمانی که ۲ طرف موضوع خطوط قرمز را رعایت نکنند، حرمت‌شکنی بروز می‌کند و این موضوع باعث ایجاد فاصله بین دو طرف خواهد شد. هرچند ممکن است ترس از آبرو، وجود بچه یا عادت باعث ادامه زندگی مشترک شود اما عاطفه و علاقه کنار می‌رود و طلاق عاطفی در خانه رخ می‌دهد.» وی همچنین با اشاره به تفاوت مفهوم تجاوز در کشور ما و کشورهای غربی، بیان می‌کند: «در غرب، زمانی که زنی آمادگی جنسی نداشته باشد اما همسرش او را مجبور به رابطه کند، تجاوز رخ داده است اما این مساله در کشور ما کمتر به‌عنوان تجاوز شناخته می‌شود، به‌خصوص که بسیاری از مردها پس از درگیری کلامی ‌با همسرشان، نیاز به رابطه زناشویی برای تخلیه هیجان‌های خود دارند در حالی که ممکن است همسر اصلا آمادگی نداشته باشد و صرفا به اجبار به تقاضای مرد تن دهد و صدمه‌های زیادی متحمل شود.»

دکتر کیهان‌نیا با اشاره به برخی اخبار درخصوص افزایش تجاوز جنسی از سوی بستگان درجه اول در خانواده‌ها، می‌گوید: «البته به علت اعتقادهای مذهبی، به‌ندرت چنین مسائلی در خانواده‌ها پیش می‌آید و ما کمتر با مواردی از این قبیل روبرو هستیم. اگر هم مواردی باشد، کمتر برملا می‌شود. واقعیت این است که کتک، تحقیر، بیرون راندن فرزند از خانه و بی‌اعتنایی تاثیر زیادی در آینده افراد دارد.» وی با بیان اینکه بی‌احترامی، تحقیر و گوشه و کنایه زدن به بچه‌ها باعث ایجاد احساس ناامنی در آنها می‌شود، می‌افزاید: «این رفتارها باعث می‌شود در آینده افرادی با احساس ناامنی و نازیبایی، غیرخلاق و وابسته به جامعه تحویل دهیم.»

این حقوقدان، اجرای ناقص قوانین حمایت از خانواده را در این زمینه موثر می‌داند و خاطرنشان می‌کند: «در آمریکا، طبق قانونی اگر مردی همسرش را آزار دهد، پلیس به او ۱۵دقیقه وقت می‌دهد که خانه را ترک کند اما قوانین حمایتی در کشور ما چندان جدی گرفته نمی‌شود و به همین دلیل زورگویی در محیط خانواده‌ها افزایش یافته است.»

● خشونت کلامی‌ در جوامع پیشرفته بیشتر است

فریده غیرت، حقوقدان، مشکل اصلی در رواج خشونت در خانواده را انجام‌نشدن فرهنگ‌سازی مناسب می‌داند و می‌گوید: «مصادیق خشونت برحسب مکان و زمان تغییر می‌کند و ممکن است آنچه چند سال پیش به‌عنوان خشونت شناخته نمی‌شد، امروز خشونت تلقی شود.» وی با بیان اینکه معنای خشونت در جامعه سنتی با جامعه مدرن تفاوت دارد، خاطرنشان می‌کند: «هر چقدر جوامع عقب‌افتاده‌تر و بدوی‌تر باشد، خشونت‌ها بیشتر فیزیکی می‌شود و با پیشرفت جوامع، خشونت فیزیکی جای خود را به خشونت کلامی ‌خواهد داد. به همین دلیل خانواده‌های تحصیلکرده معمولا درگیر خشونت کلامی، نوشتاری یا تمسخر یک فرد هستند.» این حقوقدان با تاکید بر لزوم فرهنگ‌سازی برای کنترل خشونت‌ها، ادامه می‌دهد: «خشونت‌ها مانند سایر مسائل اجتماعی، به فرهنگ‌سازی نیاز دارند زیرا پیشرفت جوامع منحصر به ورود تکنولوژی به آنها نیست. باید فرهنگ جوامع نیز همگام با سایر امور پیشرفت کند وگرنه نتیجه کار مطلوب نخواهد بود.» وی بر ایجاد قوانین مطلوب و متناسب با وضعیت فرهنگی جامعه تاکید می‌کند و معتقد است: «هم‌اکنون نیز قوانین برای مقابله با خشونت در خانواده وجود دارد اما با گسترش جوامع و تغییر مناسبات، مسائلی مطرح می‌شود که به پیش‌بینی قانونی نیاز دارد. مثلا در سال‌های گذشته خشونتی به نام خشونت اینترنتی نداشتیم اما هم‌اکنون چنین خشونت‌هایی وجود دارد و باید برای آن قوانین خاصی تدوین شود.» البته تلقی افراد از تجاوز تفاوت دارد و ممکن است عملی در یک جا متداول باشد اما در جای دیگر تلقی دیگری از آن شود بنابراین مصادیق با یکدیگر فرق دارند و به همین دلیل ممکن است نتوان به درستی با این موارد برخورد قانونی داشت.»

کارن توفیقی