مشکلات نقد ادبی در ایران

امروزه بازار نقد ادبی بین سوداگران در ایران رونق یافته و عده‌ای که از این حوزه اطلاع چندانی ندارند و اهل مطالعه هم نیستند نوشته‌هایی گاه سطحی و گاه توهین‌آمیز منتشر می‌کنند.
متاسفانه …

امروزه بازار نقد ادبی بین سوداگران در ایران رونق یافته و عده‌ای که از این حوزه اطلاع چندانی ندارند و اهل مطالعه هم نیستند نوشته‌هایی گاه سطحی و گاه توهین‌آمیز منتشر می‌کنند.

متاسفانه یک عده در ایران هنوز نمی‌دانند که نقد ادبی حتی فراتر از بررسی ویژگی‌های ادبی یک متن است و بهتر است برای عمیق نوشتن نقد ادبی در حوزه‌های فلسفه و جامعه‌شناسی و روانشناسی و ... نیز مطالعه کرد.

برخی افراد منتقدنما که مطالعه فلسفی و نیز مطالعه در دیگر حوزه‌ها را ندارند و بنابراین سواد تشخیص ویژگی‌های ادبی متون نوشته شده توسط شعرا و نویسندگان دیگر را ندارند به دلیل راحت‌طلبی به جای مطالعه به نوشتن مطالبی که شایسته نیست که نقد ادبی نام گیرد می‌پردازند.

این افراد متن نوشته‌شده‌شان را با توهین و ناسزا می‌آمیزند و به نام نقد ادبی منتشر می‌کنند.

چندی پیش نوشته‌ای توهین‌آمیز از مهدی عاطف‌ٰراد درباره شعری از من با نام "افتادن اتفاق" در سایت دینگ دانگ منتشر شد. چون این فرد معانی کلمات "حالا" و "الآن" در این شعر را درست نفهمید مطلبی بسیار سطحی و نامناسب تحویل داد. اگر این فرد در حوزه فلسفه مطالعه‌ می‌کرد می‌فهمید که کلمات حالا و الآن در این شعر من دو نماد یا نشانه است (نماد زمان و انسان که در این شعر جابه‌جا می‌شود) و نقدی مناسب طبق "فلسفه نشانه‌شناسی سوسور" می‌نوشت که چون مطالعه درست و حسابی ندارد چنین نقدی ننوشت و نتوانست این شعر را درست نقد کند. بعد نوشته‌اش را به سایت درجه سه دینگ دانگ فرستاد که چون نقد ادبی نبود بلکه نوشته‌ای توهین‌آمیز بود مدیر آن سایت هم نخواست نوشته عاطف راد را در آنجا نگه‌دارد و به فاصله چند روز پس از انتشار آن را از سایتش حذف کرد.

متاسفانه همانند این به ظاهر نقدنویسی در ایران بسیار رواج دارد و مخاطبان ادبیات در قبال این نوع نوشته‌ها دو نوع موضع متفاوت دارند:

۱) دسته اول از مخاطبان ادبیات کسانی هستند که اهل مطالعه نیستند و برای تفنن و سرگرمی سراغ ادبیات می‌روند. طبیعی است که این افراد به دلیل کم‌اطلاع بودنشان محتوای هر نوع نوشته‌ای که به نام نقد ادبی منتشر می‌شود را می‌پذیرند.

۲) دسته دوم مخاطبان آثار ادبی کسانی هستند که چون مطالعه می‌کنند و به بی‌محتوا بودن این نوع نوشته‌ها پی می‌برند این نوشته‌ها را رد می‌کنند. این افراد به خوبی می‌دانند که نام نوشته‌ای که در بررسی ویژگی‌های آثار ادبی بار فلسفی و روانشناختی ... ندارد نقد ادبی نیست.

یکی دیگر از مشکلاتی که در حوزه نقد ادبی در ایران وجود دارد این است که برخی فکر می‌کنند چون دنیای غرب از نظر محتوای فکری در آثار ادبی تفاوت‌های عمده‌ای با ایران دارد بنابراین نباید هیچ نظریه ادبی و یا فلسفی که در کشورهای غربی رواج دارد را پذیرفت یا حتی مطالعه کرد و به راحتی از کنار مهم‌ترین محصولات فکری دنیای امروز غرب می‌گذرند. به همین دلیل است که متاسفانه نقد ادبی در ایران دچار بیماری عدم مطالعه و سطحی نویسی است.

مهم‌ترین وظیفه منتقدان ادبی این است که ویژگی‌های درست نقدنویسی را به اطلاع علاقمندان نقد ادبی نویسی برسانند تا مشکلات نقد ادبی در ایران به تدریج کم شود و در بهترین حالت ممکن از بین برود.

بدیهی است که رفع بیمارنویسی در نقد ادبی با نوشتن و آگاه کردن جامعه ادبی ایران تحقق می‌یابد و نوشتن تفاوت‌های نقد ادبی و متن‌ به ظاهر نقد ادبی راه‌گشای محققان و منتقدان واقعی ادبیات است.

ترانه جوانبخت