دمیدن به کالبد دین

مراجعه به آثار مارکس، وبر، دورکهایم و سایر جامعه‌شناسان که به جامعه‌شناسی دینی پرداخته‌اند ثابت می‌کند که علی رغم وجود اختلافات و نگرش‌های متفاوت در میان آنها، همگی بر …

مراجعه به آثار مارکس، وبر، دورکهایم و سایر جامعه‌شناسان که به جامعه‌شناسی دینی پرداخته‌اند ثابت می‌کند که علی رغم وجود اختلافات و نگرش‌های متفاوت در میان آنها، همگی بر سر یک مسئله وحدت نظر داشتند و آن اینکه دین به تدریج در حال افول است.

تصور اساسی آنان بر این پیش فرض استوار بود که پیشرفت عقلانیت، توسعه و ترقی به معنای متداول در غرب به بی‌رغبتی به دین و دوری از ارزشهای دینی منتهی خواهد شد و عجیب آنکه تمام شواهد و قراین موجود تا پیش از انقلاب اسلامی در ایران بر این ایده دین‌زدایی تدریجی صحّه می‌نهادند و حتی بسیاری از دولت‌ها در جوامع اسلامی نیز عملاً ‌این سیاست را دنبال می‌کردند.اما انقلاب اسلامی، فرهنگ دینی و اسلامی را که می رفت به فراموشی سپرده شود و در سایه تبلیغات منفی و عملکرد مخرب دولتمردان مزدور قبل از انقلاب جای خود را به فرهنگ مبتذل غربی داده بود، سرلوحه آرمان های خویش قرار داده و نظامی بر پایه فرهنگ دینی و ارزش های اسلامی استوار ساخت، و با فرهنگ دینی خویش فرهنگ منحط غربی را به چارش کشیده و زیر سئوال برد.

که امروز به اعتراف صریح نظریه پردازان غربی درگیری اصلی بین فرهنگ دینی انقلاب و نظام اسلامی با فرهنگ غربی است.انقلاب اسلامی توانست با احیای تفکر دینی در جغرافیای ایران آن را در سایر نقاط جهان بسط و گسترش دهد و تجربه نیز نشان می دهد که دنیا از انقلاب ایران بخصوص در حوزه احیای تفکر دینی تاثیر پذیرفته است.شبکه اول تلویزیون بی‌بی‌سی انگلیس در یکی از قسمت‌های مجموعه برنامه مستند خود به نام «قرن دوم» که به مناسبت نزدیک شدن قرن ۲۱ تهیه کرده بود؛ می‌گوید:"آنچه در ایران در سال ۱۹۷۹ رخ داد نه تنها برای ایرانیان، بلکه برای تمام ادیان جهانی نقطه عطفی بود. نقطهٔ عطفی که از بازگشت میلیون‌ها نفر در سراسر دنیا به اصولگرایی مذهبی خبر می‌دهد." به گفته این شبکه:"در سراسر جهان، پیروان دیگر ادیان مانند مسیحیت، یهودیت و هندو نیز به اصولگرایی مذهبی روی آورده‌اند. حتی در ترکیه نیز که هفتاد سال قبل با مذهب وارد جنگ شده بود، روند بازگشت به اصول اسلامی سرعت گرفته است." (خبرگزاری جمهوری اسلامی،۲۸/۱۱/۱۳۷۵)

انقلاب اسلامی با پشتوانهٔ قوی دینی و برخورداری از روحیهٔ شهادت‌طلبی، ایستادگی در برابر ظلم و نجات از سلطهٔ استعماری ظالمان و دست نشاندگان آن را مهم‌ترین هدف خود قرار داد و موفق گردید تأثیرات عمیقی در بیداری مسلمانان تحت سلطهٔ جهان برجای گذارد و بر اهمیت نقش دین در میان توده‌های اجتماعی و پیشبرد اهداف آنان تأکید ورزد. نقش و جایگاه دین در روابط اجتماعی تا پیش از انقلاب اسلامی به گونه‌ای بود که در میان متفکران و نظریه‌پردازان غربی یک اتفاق نظر عمومی مبنی بر تصور محو و نابودی، مطلق و یا تدریجی دین از سراسر جهان را به وجود آورده بود.

بعد از انقلاب اسلامی ایران شاهد احیای اندیشه دینی در دنیا هستیم. آنتونی گیدنز جامعه‌شناس مشهور انگلیسی در فصلی از کتاب خود با عنوان «پدیده نوزایی دینی» می‌نویسد: در گذشته سه غول فکری جامعه‌شناسی یعنی «مارکس» و «دورکیم» و «ماکس وبر» با کم و بیش اختلافاتی، فراینده عمومی جهان را به سمت سکولاریزاسیون و به حاشیه رفتن دین می‌دیدند.

ولی از آغاز دهه هشتاد، با انقلاب اسلامی ایران شاهد تحقق عکس‌ این قضیه هستیم. یعنی فرایند عمومی جهان روند معکوس را آغاز و به سمت دینی شدن پیش می‌رود.

حمید حسین زاده