ایران مرکز توجه منطقه ای

یکی از مهمترین موضوعات مورد بحث محافل سیاسی در جهان به جایگاه ایران در معادلات منطقه ای مربوط می شود

یکی از مهمترین موضوعات مورد بحث محافل سیاسی در جهان به جایگاه ایران در معادلات منطقه‌ای مربوط می‌شود. نقش ایران در آینده افغانستان، اجلاس تهران درباره مساله فلسطین، برنامه هسته‌ای ایران و رابطه این کشور با آژانس بین‌المللی اتمی، چگونگی برخورد اسرائیل با این برنامه، سایه ایران بر مناسبات واشنگتن – مسکو، روابط ایران با کشورهای منطقه خلیج فارس و دیگر کشورهای عضو اتحادیه عرب با در نظر گرفتن مساله فلسطین، جنگ غزه، مساله بحرین و اخیرا قطع روابط مراکش با ایران، ایران را به منطقه و منطقه را به جهان گره می‌زنند. روابط ایران با جهان عرب این روابط بسیار شکننده و با منحنی دچار التهاب می‌شوند. به‌‌رغم میل ایران برای داشتن روابط عادی با منطقه عرب پیرامونی، به نظر می‌رسد که بیشتر کشورهای عربی حاضر به پذیرش ایران به عنوان کشوری مهم که منافع مشروع دارد، نیستند. سوای این واقعیت که ایران به دلایل مختلف جایگاه مناسب خود را در منطقه و در جهان، می‌طلبد، پاره‌ای کشورهای عرب این خاستگاه را در تضاد آشکار با منافع ملی خود می‌بینند. اظهارات اخیر وزیر خارجه عربستان‌سعودی به شکایت‌های دیگر متحدین عرب این کشور مبنی بر دخالت ایران در روابط بین عربی باز‌می‌گردد. این کشورها به هیچ روی حاضر به پذیرش احیای نقشی برای ایران در مساله فلسطین، تحولات لبنان و وضعیت عراق نیستند.

از دید آنها این مسائل به ایران غیرعرب مربوط نمی‌شوند و دخالت تهران در آنها به پیچیدگی بیشتری می‌انجامد. این کشورها دعوت ایران به نگاه اسلامی به موضوعات یادشده را فرای محدودیت‌های قومی و مداخله‌جویانه ارزیابی می‌کنند و آن را به عنوان هژمونی شیعی ارزیابی می‌نمایند. هر اقدام ایران را به دیده شک می‌نگرند و برای خنثی کردن آن به هر اقدام و نسبت دادن تهمتی دست می‌یازند. بحث «هلال شیعی» که به‌دنبال سقوط رژیم بعثی در عراق توسط بعضی سران عرب مطرح شد، عنوانی بود برای کوچک کردن بزرگی سقوط یکی از مهمترین رژیم‌های عربی و جایگزینی آن توسط نظامی که در آن اکثریت مردم نقش کلیدی بازی می‌کنند.

● ایران و افغانستان

ادامه ناامنی در افغانستان و وخامت اوضاع در بعضی مناطق این کشورها، پیمان ناتو را بر آن داشته که به بازبینی در تاکتیک‌های خود در این مورد بپردازد. مهمترین تحول پذیرش نقش کشورهای منطقه، به‌خصوص همسایگان افغانستان، در ایجاد امنیت در این کشور جنگ‌زده است. سخنان هیلاری کلینتون، وزیر امور خارجه آمریکا، در مقر سازمان ناتو در بروکسل درباره شرکت ایران در کنفرانس افغانستان، مهمترین تحول در این رابطه است. دعوت از ایران در حالی صورت می‌گیرد که تهران از شرکت در کنفرانس مشابهی که در ماه دسامبر سال پیش در پاریس انجام شده بود امتناع ورزیده بود. منافع ایران در افغانستان هم امنیتی هستند، هم سیاسی و هم اقتصادی. حضور در میز مذاکرات حداقل سودی که برای ایران دارد این است که به ابراز جدی خواسته‌های خود در این زمینه همت ورزد و بخشی از راه‌حل مشکل افغانستان که بر امنیت ایران تاثیر مستقیم دارد،‌ خواهد بود. شرکت در این کنفرانس دریچه‌ای خواهد گشود برای اعتمادسازی بین ایران و پیمان ناتو که به‌تدریج بازیگر مهمی در محاسبات منطقه خلیج فارس و خاورمیانه می‌شود. بعضی از کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس سخت می‌کوشند تا ناتو را در مقابله با ایران قرار دهند و همکاری ایران با ناتو در افغانستان کوشش این کشورها را در خلیج‌فارس نقش بر آب خواهد کرد. ادامه ناامنی در افغانستان، امنیت ایران را به‌خطر می‌اندازد. شرکت سازنده در کنفرانس و در نتیجه در ایجاد امنیت در افغانستان، برای ایران امنیت می‌آورد.

● آمریکا، روسیه، ایران

این مثلث که سالهاست کلاف گره‌خورده‌ای شده است، بار دیگر در عرصه جهانی مطرح شده است. روسیه همچنان به نقش واسطه بین ایران و آمریکا ادامه می‌دهد و از این رهگذر منافع خود را تامین می‌کند. منافع ایران در گرو گشودن این کلاف و پایان دادن به بن‌بست چند دهه، با حفظ اصول و منافع خود است. روسیه منافعی متفاوت از ایران دارد و هرگز حاضر به کاستن از این مانع به سود ایران، یا آمریکا نخواهد بود. نتیجه: افغانستان، عراق، لبنان و فلسطین موقعیت‌های مناسبی را برای ایران فراهم کرده‌اند که می‌توان با بهره‌برداری از آنها جایگاه مناسبی برای ایران در منطقه و جهان کسب نمود. عدم استفاده بهینه از این موقعیت‌ها می‌توانند منافع ملی ایران را با خطر موثری مواجه کنند.

هوشنگ حسن‌یاری استاد دانشگاه سلطنتی کانادا