قانون دریا

كشتیرانی یكی از مهم ترین, بزرگ ترین و در عین حال, مخاطره آمیزترین صنایع در جهان است در این میان, همه كشورهای دنیا اذعان می كنند كه بهترین راه برای بهبود وضعیت ایمنی دریاها و اقیانوس ها, توسعه و تكمیل قوانین و مقررات بین المللی است تا همه ملت های جهان از آن به صورت یكسان پیروی كنند از اواسط قرن نوزدهم میلادی, قوانین و مقررات دریایی در قالب معاهدات بین المللی وضع می گردید

كشتیرانی یكی از مهم ترین، بزرگ ترین و در عین حال، مخاطره آمیزترین صنایع در جهان است. در این میان، همه كشورهای دنیا اذعان می كنند كه بهترین راه برای بهبود وضعیت ایمنی دریاها و اقیانوس ها، توسعه و تكمیل قوانین و مقررات بین المللی است تا همه ملت های جهان از آن به صورت یكسان پیروی كنند. از اواسط قرن نوزدهم میلادی، قوانین و مقررات دریایی در قالب معاهدات بین المللی وضع می گردید. اما تلاش چند كشور جهان برای افزایش ایمنی دریانوردی و تشكیل یك سازمان و نهاد مستقل بین المللی دریایی، در نهایت با تأسیس سازمان ملل متحد ) UN ( به نتیجه رسید. به همین منظور، سازمان ملل متحد در سال ۱۹۴۸ با برگزاری یك كنفرانس بین المللی در ژنو سویس، با امضای یك معاهده رسمی، سازمان بین المللی ایمنی دریانوردی موسوم به IMO را تأسیس نمود. در ابتدا نام این نهاد، سازمان بین دولتی مشاوره ای ایمنی دریانوردی ) IMCO ( بود، اما در سال ۱۹۸۲ به IMO تغییر پیدا كرد. در سال ۱۹۵۹ سازمان جدیدالتأسیس IMO برای اولین بار با حضور اعضاء تشكیل جلسه داد. مهم ترین اهداف IMO به شرح زیر است. تهیه و تدارك وسایل و ملزومات مورد نیاز همكاری میان دول عضو سازمان در زمینه تهیه و تدوین قوانین و مقررات فنی و سایر موضوعات مرتبط با تجارت بین المللی دریایی.

تدوین استانداردهای فنی مرتبط با ایمنی دریانوردی و دریانوردی سالم و سودمند.

پیشگیری و كنترل آلودگی دریایی ناشی از فعالیت های دریانوردی.

گفتنی است، IMO برای حل و فصل موضوعات حقوقی مرتبط با اهداف خود، از قدرت و كفایت قانونی لازم كه از سوی UN تفویض شده است، برخوردار می باشد.

●زندگی در دریا

با تأسیس IMO، تدوین و تنظیم مجدد كنوانسیون ایمنی زندگی در دریا موسوم به SOLAS، اولین وظیفه ای بود كه در سال ۱۹۶۰ از طرف سازمان ملل متحد به IMO واگذار گردید. سازمان بین المللی دریانوردی پس از آن توجه خود را به موضوعات مهم دیگری نظیر تسهیل در ترافیك بین المللی دریایی، تعیین خطوط بارگیری و قوانین حمل كالاهای خطرناك از راه دریا، معطوف نمود. با وجودی كه از ابتدا ایمنی و توسعه مهم ترین وظیفه IMO بوده و هست، اما در سال های اخیر مشكل آلودگی دریاها به شدت فكر اعضای این سازمان را مشغول كرده است. در واقع، افزایش حمل نفت و سایر اقلام سوختی از راه دریا، به ویژه خطرات فاجعه بار غرق شدن نفتكش های غول پیكر مانند غرق شدن نفتكش Torrey Conyon در سال ۱۹۶۷ كه بر اثر آن ۱۲۰ هزار تن نفت وارد آب های دریایی گردید، اهمیت این موضوع را دو چندان كرده است.بعد از این حادثه، IMO برای پیشگیری از تصادم و غرق شدن تانكرها و نفتكش های بزرگ و كوچك در دریا و كاهش پیامدهای آن، اقدام به معرفی یك سری قوانین و مقررات جدید نمود. به موازات، این سازمان با تهدیدات زیست محیطی ناشی از عملیات های روزمره شركت های كشتیرانی نظیر نظافت تانكرها و هدایت پساب موتورخانه كشتی ها به درون دریاها به مقابله برخاست. مهم ترین قانونی كه در این زمینه توسط IMO وضع گردید، معرفی كنوانسیون بین المللی پیشگیری از آلودگی كشتی ها موسوم به MARPOL بود كه در سال ۱۹۷۳ وضع و در سال ۱۹۷۸ مورد بازبینی قرار گرفت. این كنوانسیون نه تنها به موارد آلودگی ناشی از تصادفات و یا عملیات نظافت و پاكسازی عادی كشتی های نفتكش را مربوط می شود، بلكه هر نوع آلودگی ناشی از مواد شیمیایی، كالاهای غرق شده، فاضلاب ها و آلودگی هوا را نیز مدنظر قرار داده است. مضاف بر این، سازمان ملل متحد به IMO مأموریت داده تا برای جبران خسارت كسانی كه از آلودگی دریاها به لحاظ مالی دچار صدمه می شوند، یك سیستم جبران خسارت تدوین و تنظیم نماید. بر همین اساس، در سال های ۱۹۶۹ و ۱۹۷۱ دو معاهده بین المللی توسط IMO معرفی گردید كه براساس آنها، قربانیان آلودگی های دریایی به ویژه آلودگی های نفتی، راحت تر می توانند شكایات خود را نسبت به گذشته تنظیم و غرامت و خسارات وارده را دریافت نمایند. این دو معاهده در سال های ۱۹۹۲ و ۲۰۰۰ برای افزایش سقف غرامت پرداختی به قربانیان آلودگی های دریایی، مجدداً مورد بازبینی و اصلاح قرار گرفتند.

●IMO و مخاطرات جدید

از آنجایی كه دریانوردی مانند سایر زمینه های زندگی مدرن امروزی، تغییر و تحولات تكنولوژی و فنی فراوانی را تجربه كرده و هر روز بر حجم و تعداد نوآوری های این صنعت افزوده می شود، بنابراین IMO با فرصت ها و تهدیدات جدیدی مواجه شده است. برای مثال، پیشرفت های فوق العاده صورت گرفته در فن آوری اطلاعات و ارتباطات، IMO را قادر ساخته تا در سیستم مخاطرات دریانوردی، اصلاحات جدی بسیاری را به عمل آورد. یك نمونه این اصلاحات، تأسیس سیستم تجسس و نجات دریایی در سال ۱۹۷۰ می باشد. در همین سال، فن آوری اطلاعات و ارتباطات به IMO كمك كرد تا برای ایجاد بهبود در ارسال و دریافت پیام های رادیویی، واحد بین المللی ماهواره سیار موسوم به IMSO را تأسیس نماید. در سال ۱۹۹۲ تأسیس سیستم بین المللی ایمنی و مخاطرات دریایی یكی دیگر از پیشرفت های IMO را در این زمینه رقم زد. این سیستم كه به GMDSS موسوم است، در فوریه سال ۱۹۹۲ عملیاتی گردید كه امكانات فوق العاده آن به كشتی های در معرض خطر فرصت می دهد تا در هر نقطه از دریاهای جهان، تنها با ارسال یك پیام رادیویی كوتاه به سرعت كمك های لازم را از جانب تیم های امداد و نجات دریافت نمایند. لازم به ذكر است، تاكنون IMO حدود ۴۰ كنوانسیون و پروتكل مختلف را در زمینه ایمنی دریانوردی وضع كرده كه اغلب این كنوانسیون ها برای حصول اطمینان از روزآمد بودن آنها در امر مقابله مؤثر و كارآمد با حوادث دریانوردی، مورد بازبینی های ادواری قرار گرفته اند. در این میان، با وجودی كه IMO با در اختیار داشتن تنها ۳۰۰ پرسنل، یكی از كوچك ترین نهادهای سازمان ملل متحد به شمار می رود، ولی موفقیت های چشمگیر آن، این سازمان را در زمره سازمان های موفق بین المللی قرار داده است. به عقیده صاحبنظران، مهم ترین چالشی كه هم اكنون فراروی IMO و ۱۶۶ كشور عضو آن قرار دارد، حفظ و تداوم این موفقیت ها در زمانه ای است كه صنعت كشتیرانی با سرعتی چشمگیر و غیر قابل باور نسبت به گذشته، در حال تغییر و تحول می باشد.