اركستر بی رهبر

سرنوشت اركستر سمفونیك تهران مدت ها است به انتخاب شدن یك فرد گره خورده است افراد مختلف با ظرفیت های بسیار متفاوت در مقام رهبری این اركستر قرار گرفته اند

سرنوشت اركستر سمفونیك تهران مدت ها است به انتخاب شدن یك فرد گره خورده است. افراد مختلف با ظرفیت های بسیار متفاوت در مقام رهبری این اركستر قرار گرفته اند. جنگ و دعواهای لفظی و مسائل اداری هر كدام از آنها چند ماه وقت می برد و یا بهتر است بگوییم می كشد. غافل از اینكه حدود ۸۰ نوازنده و حدود همین تعداد خواننده گروه كر در این دوران تعلیق چه احساسی دارند. از طرف دیگر ژورنالیسم نابالغ موسیقی ایران وضعیت اركستر سمفونیك تهران را، اگر نه به عنوان تنها بلكه به عنوان معتبرترین، آینه تمام نمای موسیقی كلاسیك ایران می شمارد، البته اگر بخت با این اركستر همراه باشد و با پیمانه اركسترهای غیركلاسیك دیگر موجود سنجیده نشود. بارها مشاهده شده كه روی كاغذهای كاهی روزنامه ها و بر صفحه وب سایت ها، فقط طی چند ماه، اركستر سمفونیك ما از بدترین اركستر كل تاریخ و جهان به یك پتانسیل رقابت با فیلارمونیك برلین تبدیل شده است. مترجم این مقاله كه چند سال افتخار نوازندگی در این اركستر را داشته است، هم در زمان همكاری و هم بعد از آن، مسائل این اركستر را از بسیاری از زوایای ممكن مورد كنكاش قرار داده است. نگاه حرفه ای نوازندگان اركستر تهران به حرفه خود و اصولاً به موسیقی، یكی از مسائلی است كه خود را به سرعت و به درشتی در مسائل اركستر نشان می دهد. مقاله ای كه در پی می آید، بررسی یك اركستر خودجوش و خودمحور است. قصد از ترجمه این مقاله ارائه كلیشه نیست، بلكه معرفی یك طرز فكر ممكن است. هم اكنون به نظر می رسد سیاستگزاری و سرنوشت این اركستر بیشتر یا به دست كادر اداری غیرمتخصص ارشاد و یا در بهترین حالت به نوازندگان موسیقی سنتی و یا آهنگسازان سپرده شده است. به عقیده اینجانب مسئله اركستر سمفونیك تهران هنگامی به سمت حل شدن گام برمی دارد كه نوازندگان این اركستر (به اعتبار و عنوان معتبرترین كارشناسان اجرای موسیقی كلاسیك در ایران ) با ایجاد اساسنامه های غیرفرمایشی، تدوین روش كار سیستماتیك مدیریت و مسئولیت انتخاب رهبرها را خود به عهده بگیرند. كاملاً روشن است كه در این سیستماتیزه شدن، مسائل اقتصادی نوازندگان نیز در نظر گرفته خواهد شد، چرا كه خود آنها مدون این قاعده هستند. آن هنگام است كه افتخار خوبی اجراها و حرفه ای بودن مدیریت، تنها به مستحقان آن یعنی خود نوازندگان بازمی گردد، چرا كه سیستم مدون از نگاه حرفه ای و تلاش آنها به وجود آمده است.

●●●اركستر مجلسی ارفه در سال ۱۹۷۲ توسط ویولنسلیست جولین فایفر و چند تن از همكارانش، با هدف اجرای آثار ادبیات اركستری بدون حضور رهبر اركستر، تشكیل شد. ارفه یك سازمان خودگردان است. در مركز شخصیت هنری ممتاز این گروه، روش كاری یكتا وجود دارد كه در آن سمت راهبری گروه به صورت مشاركتی و چرخشی انجام می شود. برای هر قطعه، اعضای اركستر كنسرت مایستر و نوازندگان اول هر گروه سازی را انتخاب می كنند. این افراد منتخب گروه هسته نام دارند و نقش آنها ایجاد یك ایده اولیه از چگونگی اجرای قطعه مورد نظر و تنظیم روند تمرینات است. در طول تمرینات، تمام اعضای اركستر در بهبود دادن تفسیر و اجرا با دادن نظرات و گفتمان مشاركت كرده و در تمرینات نهایی نیز افراد منتخبی از گروه برای بررسی تعادل اركستری، تركیبات صوتی، جمله بندی ها و آرتیكولاسیون، طیف دینامیكی و همچنین وضوح بیان از جایگاه یك شنونده به اجرای اركستر گوش فرامی دهند. بهره برداری از دانش یكتای كارگران تخصصی- علمی، مدیران را وادار به اتخاذ روش های جدید فكری و كاربست مدل های جدید تشكیلاتی در محیط كار، می گرداند. كارگران تخصصی، علمی تنها محدود به تجارت های تكنولوژی پیشرفته اقتصاد نوین نیستند. آنها را در هرجای دیگر صنعتی و اقتصادی نیز می توان یافت؛ حتی به قول پیتر دراكر در جاهای جالب توجهی چون اركسترهای سمفونیك. ولی یك اركستر _ اركستر مجلسی نیویوركی ارفه - به طور خاص مدل تشكیلات آزادانه و جدید كانتر شده است.

• اركستر مجلسی ارفه

اركستر مجلسی ارفه اركستری است با یك تفاوت: این اركستر رهبر ندارد. این گروه در سال ۱۹۷۲ توسط ویولنسلیست جولین فایفر و گروه كوچكی از موزیسین های همفكرش با هدف تزریق ایده آل های ملهم از موسیقی مجلسی به یك چیدمان اركستری تشكیل شد. ایده آل هایی مانند دموكراسی، میزان درگیری و مسئولیت هر شخص در اجرا و همچنین احترام متقابل. فایفر در مصاحبه ای با ران لایبر در فست كمپانی (مه ۲۰۰۰) می گوید: «من وضوح و تمیزی صدا و همچنین گوناگونی و انعطاف حالت ها را در موسیقی مجلسی بسیار دوست دارم. قصدم این بود كه این همدمی و حس و حال را در یك چیدمان بزرگتر وارد كنم. به نظرم رسید برای اینكه همه بتوانند حضور و ارتباط موثرتری داشته باشند، لازم بود كه بدون رهبر كار كنیم.» ارفه كه به عنوان یكی از بهترین اركسترهای دنیا شناخته شده است، از ۲۷ عضو ثابت تشكیل شده است _ كارگرانی كه نمی توانند اخراج شوند _ و تعدادی نوازنده جایگزین و رزرو كه در صورت لزوم اضافه می شوند، به همراه یك هیات امنا و مدیریت اجرایی. در اغلب اركسترها، رهبر نظارت مستقیمی بر هر نوازنده دارد؛ رهبر نه تنها تعیین می كند كه چه چیزی باید اجرا شود، بلكه چگونگی اجرا را نیز او تعیین می كند. برای خود موزیسین، امكان بسیار كمی برای ارائه نظرات و پیشنهادات وجود دارد. چنین چیزی به ندرت از نوازنده خواسته می شود و كمتر مورد استقبال قرار می گیرد. مانند كارگرانی كه به یك مدیر مستبد گزارش می دهند، از موزیسین های اركستر نیز انتظار می رود بدون چون و چرا از رهبری رهبر اركستر تبعیت كنند هر چیز كمتر از این احتمالاً باعث تحقیر شدن فرد در حضور همكاران خود می گردد و یا حتی زمینه اخراج بی درنگ او را فراهم می كند. نتیجه این است كه نوازندگان اركسترها به عنوان یك طبقه ناراضی انگشت نما هستند. به گزارش پال جودی هنگامی كه استاد مدرسه بازرگانی هاروارد، ریچارد هكمن، گرایش های شغلی را در بین ۱۳ گروه شغلی گوناگون مورد بررسی قرار داد، به این نتیجه رسید كه نوازندگان اركستر سمفونیك از نظر ارضای شغلی در مرتبه پایین تری از محافظین زندان قرار دارند. جالب است كه حتی در مورد امید و میزان رضایت از ترقی شغلی، نمره بدتری نصیب نوازندگان اركستر سمفونیك شد؛ مقام نهم در بین ۱۳ گروه بررسی شده. با اینكه نتیجه یك اجرای اركستری می تواند به وضوح عالی باشد ابزار و روش های رسیدن به این تعالی برای كسانی كه شغلشان رسیدن به این نتایج است به هیچ عنوان متعالی نیستند. به جای جایگاه سنتی ثابت مدیریتی رهبر اركستر، ارفه سیستم یكتایی از مدیریت مشاركتی بنیان نهاد به طوری كه از تمام اعضای اركستر برای مشاركت كردن در جایگاه های مدیریتی استفاده می كند، حال یا به صورت راهبری گروه در تمرین ها و اجرا در مقام كنسرت مایستر و یا به صورت راهبری گروه های گوناگون سازی. این سیستم به شدت منعطف است _ نوازندگان به راحتی در مقام های مدیریتی و راهبری قرار می گیرند و آنها را ترك می كنند _ از این حالت می توان در مواجهه و وفق سریع با شرایط متغیر بازار و یا تغییرات در خود گروه استفاده كرد. این گردش روان جایگاه های راهبری درون گروه تمام اعضا را به ارائه بهترین اجرای شخصی تشویق می كند. ویولنسلیست اریك بارتلت می گوید: «وقتی كه یك كنسرت مهم داریم، همه آن را حس می كنند، همه با بهترین اجرایی كه در توان دارند در كار فرومی روند و با نهایت تمركز، با یكدیگر ارتباط دارند. اغلب اوقات در یك اركستر رهبری شده شما یك نقش منفعلانه خواهید داشت. نه تنها از شما چیز كمی خواسته می شود، بلكه چیزی كم از شما خواسته می شود. شما باید بسیار خوب بنوازید، ولی شما با همكاران خود مرتبط نیستید شما با كسی كه جلوی اركستر ایستاده و چوب رهبری به دست دارد ارتباط دارید. من احساس نمی كنم در اركسترهای معمولی نوازندگان یك نوع درگیری احساسی در اجرا داشته باشند. همه خوب می نوازند و كارشان را خوب انجام می دهند، ولی آن سطح احساسی فردی (لازم برای اجرای تك تك اعضا) احساس نمی شود.» بدون رهبری كه در مقام یك سد در مقابل چه و چرا پشت تصمیمات گروه قرار گیرد، اعضای ارفه به طور نادری با انرژی و متوجه و پاسخگوی نیازهای تشكیلات و خواسته های راهبرانشان هستند. تغییر و تبدیل بسیار كم و وظیفه شناسی كارگران بسیار بالا است. نتیجه یك محصول بهتر، رضایت روزافزون مشتری ها و در نهایت یك نتیجه و ترازنامه سالم تر است.

---